DARBE GİRİŞİMLERİNİN KİLİT KAVRAMLARI EGEMENLİK, OLAĞANÜSTÜ HAL VE SİYASAL ŞİDDET TARTIŞMALARI ÜZERİNE

I. Giriş

Şiddet eylem olarak nasıl ortaya çıkmıştır? Bir şiddet eylemi hangi fonksiyonlar ile şekillenmektedir, ya da şiddetin türleri var mıdır? İktidar ve yasa ile şiddet bir döngü içerisinde midir? Bu soruların hepsinin tek bir cevabını bulmak oldukça zordur. Çünkü şiddet yaygınlaştıkça, şiddetin türlerini anlamak ve aktarmak da bir o kadar zorlaşmaktadır. Şiddeti anlamaya yönelik olarak iki ayrı tanım karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan birincisi minimalist, yani zor veya cebir kullanımı şeklinde ortaya çıkan şiddettir.

Şiddet, bireylere yönelik olarak, fiziksel hasar vermeye yönelik olan cezalandırma eylemi olarak karşımıza çıkabilmektedir. Bu da, bize şiddetin ilk elden ve fiziksel olarak zor kullanma gücünün olduğunu aklımıza getirmektedir. Vücut bütünlüğüne yapılmış olan eylem ya da davranışlarını da bu düzlemde fiziksel şiddet kategorisine alabiliriz. O halde, şiddetin ilk tanımı olarak fiziksel şiddet bizlere dar bir bakış açışı sunmaktadır. Ama şiddet sadece fiziksel olmakla kalmamış, 21. yüzyıla doğru gelindiğinde, farklı birçok şiddet türü ortaya çıkmaya başlamıştır.[1]

Egemenliğin veya iktidarın şiddeti, siyasal şiddet, devrimci şiddet, yapısal ve psikolojik şiddet ya da bunların daha ötesinde terörizm ve soykırım şiddetin en uç noktaları olarak sınıflandırılmıştır. Siyasal ve ekonomik nedenlere dayalı olarak ortaya çıkan şiddet, 21. yüzyıla gelindiğinde milyonlarca kişinin ölümüne sebep olmuştur. O halde şiddetin dar bir bakış açısından kurtulması gereken ikinci bir tanımı daha vardır. Bu da, ihlal olarak ortaya çıkan şiddettir. Daha geniş ve kapsamlı bir bakış açısı sunan bu şiddet tanımının içerisinde, siyasal şiddetten yapısal şiddete kadar birçok şiddet tasnifi bulunmaktadır.[2]

Bu çalışmada, şiddetin öncelikle egemenlik kavramı üzerinden nasıl şekillendiği, ardından ise iktidarın şiddetinin nasıl bir siyasal şiddet haline geldiği 21. yüzyıla doğru tarih sahnesinde yaşanan olaylar ile birlikte açıklanacaktır. Çünkü şiddet, iktidarın yıkıcı olduğu yerde ortaya çıkmaktadır. Ya da şiddet, iktidarın siyaset yapabilme dürtülerinden birisidir. O halde, iktidarın şiddete dönüşebilmesi, zor gücünü de elinde barındırabilmesine bağlıdır. Bu çalışmada, Carl Schmitt, Walter Benjamin ve Giorgio Agamben perspektifinden şiddet tanımlarına baktığımızda, şiddetin aynı zamanda bir hukuk yaratma potansiyeli olduğu argümanı karşımıza çıkmaktadır. Bu üç önemli teorisyen, şiddeti egemenlik mantığına oturtarak, şiddetin hukukta norm-yasa ilişkisi içerisine hapsolduğunu vurgulamaktadırlar.

Walter Benjamin, şiddetin eleştirisini yaparken, yasanın amaç-araç ilişkisinde şekillendiğini belirtmektedir. Hukukun aslında adaletle ilgisinin olmadığını ve egemenin yaptıklarını meşrulaştırdığı bir araç olarak ortaya koymaktadır. Benjamin’e göre, ortada yasal düzlemde iki türlü şiddet vardır. Bunlar yasa koyan ve yasayı koruyan şiddet olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada, Benjamin’in bu şiddet argümanlarına bakarak günümüzde yaşanan darbe süreçlerinden örnekler vererek bağlayacağız. Yine çalışmanın antitezlerinden birisi olarak ortaya çıkacak olan nokta, Giorgio Agamben’in Walter Benjamin’den gördüğü ilahi şiddet temasının çürütülmesi olacaktır. Benjamin, devlet ve iktidarı bir araç ve sarmal ilişkisi olarak görmektedir. Bu noktada, Agamben, Benjamin ile hem fikirdir. Fakat Benjamin, şiddetin ortadan kaldırılmasının mümkün olup olmadığı sorusunu sormaktadır. Bunun da ilahi bir şiddet ile çözülebileceğini ortaya koymaktadır. Bu şiddet, mesiyanik bir şiddettir ve Benjamin’e göre tek bir seferde yapılarak egemenliğin kökeninde var olan şiddete son verecek olan bir şiddettir.[3]

Agamben, Benjamin gibi şiddete son verecek olan eylemi, teolojik ya da metafizik bir nitelikte görmemektedir. Agamben, şiddeti yalın hayatının bir kuşatılması olarak ele almaktadır. Bu halin, Carl Schmitt gibi o da hayatın bir sınır kavram olarak ele alınması gerektiğini belirtmektedir. Agamben, bu noktada saf bir şiddet olarak şiddete dair hukukun işlevsel söyleminde dile getiremeyenleri ifade etmektedir. Her iki düşünür de yasanın ya da iktidarın temelinde şiddet eylemlerinin bulunduklarını ifade etseler bile, hukuku daha sonra ilga edecek olan bir yasa sonrası alan olarak gelişen şiddete itiraz etmektedirler. Buna mesiyanik anarşizm veya mesiyanik anarşizmi adını veren Derrida, bu durumu karanlık bir adalet arayışı olarak ifade etmektedir.[4]

II. Egemenlik Kavramı ve Olağanüstü Hal

1. Egemenlik Kavramının Farklı Açılardan Tanımı

Egemenlik kavramının farklı birçok tanımı bulunmaktadır. Egemenlik kavramı ilk defa Jean Bodin tarafından ortaya atılmıştır. Bodin, egemenlik kavramını, “bir devletin mutlak ve sürekli gücü” şeklinde tanımlamıştır. Bodin’e göre, egemen mutlaktır. Güç ve işlev açısından egemen tanımı, Bodin tarafından sınırlandırılmamıştır.[5]

Thomas Hobbes ise, egemenliği, devletle birlikte var olan bir kavram olarak görmektedir. Bodin egemenliğin kaynağını Tanrı olarak görürken, Hobbes, Bodin’in aksine toplum olarak görmektedir.[6]  Leon Duguit, egemenliği, siyasal güç, devletin gücü, kamusal otorite gibi kavramlarla eşanlamlı olarak kullanmaktadır. Leon Duguit, egemenliği 1789 tarihi ile birlikte ele alarak, egemenlik hakkında bir kavrayış sunmaktadır. O halde egemenlik ile devletin gücü aynı anlamda kullanan Duguit, bizlere egemeni var edenin kim olduğu sorusunda da yardımcı olmaktadır. Egemenin kim olduğu sorusuna yanıt olarak, Duguit, egemeni var edenin bir irade olduğunu belirtmektedir. İradenin ise, bir eylemi olan harekete her an geçebilen bir enerji olarak tanımlamaktadır. Duguit’a göre, egemenlik bir iradedir. Bundan dolayı, egemenlik kendinden başka hiçbir şey tarafından belirlenmeyen, kendine has bir özelliği olan bir iradedir. Egemenliğin kendi konusunu gücünü belirme alanını bulunmaktadır.[7]

Egemenlik sınırı olmayan mutlak bir ifadedir. Bundan dolayı, uyruklar ve egemen arasında Duguit’a göre bir astlık-üstlük ilişkisi bulunmaktadır. Bu durumda, tabiatı gereği egemenlik emredici bir irade alanına sahip olmaktadır. Duguit, bizlere egemenliğin özellikleri şu şekilde sıralamaktadır:

1. Egemenlik bölünmezdir.
2. Egemenlik devredilemezdir.
3. Egemenliği elinde bulunduran aynı zamanda belli bir ülkedeki iktidarı kullanan bireylerdir.[8]

David Runciman ise, “Devlet Kavramı: Kurgusal Olanın Hâkimiyeti” adlı metininde, egemenliğin basit olarak hükümet ya da iktidar ile özdeşleştirilemeyeceğini, ayrıca egemenliğin halk ya da belli bir topluluğa indirgenemeyeceğini vurgulamaktadır. Runciman’a göre, egemen olan ya da devlet, hepsinin üstünde varlık alanını sürdürendir. Bu noktada, Duguit gibi Runciman da devletin egemen olanın taşıdığı kişilikler olduğunu vurgulamaktadırlar.[9]

Bu noktada Machiavelli de egemenliği güç ve iktidar ilişkilerini elinde bulunduran olarak tanımlamaktadır.[10] Machiavelli, devlet mantığı ile egemenliği ve gücü birlikte tanımlamaktadır.[11] Hükümet etmek ve bu egemenliği vatandaşların yönetimi olarak aktarmaktadır.[12] Türkiye Cumhuriyeti anayasası, egemenliğin kayıtsız, şartsız milletin olduğu ilkesini benimsemektedir. Dolayısıyla, egemenliğin kullanılmasının hiçbir şekilde bir kişiye ya da zümre veya sınıfa bırakılamayacağını açıkça vurgulamaktadır.[13] Hiçbir sınıf ya da zümrenin kaynağını anayasadan almadan devlet yetkisi ile egemenliği kullanamayacağı da yazılmaktadır.[14]

Sonuç olarak baktığımızda, egemenlik bu tanımlardan anlaşılacağı üzere, her şey den önce devletle özdeşleşen bir kurumdur. Kendisini bir güç ilişkisi içinde var eden egemenlik, devletin hükmetme gücünü de hukuksal dayanaklar ile ifade etmektedir. Egemenlik bu noktada iktidarın ya hükümetin kendisi olmamakta devletin bir kamusal gücünü temsil etmektedir.[15]

2. Olağanüstü Hal Kavramı

Olağanüstü hal kavramını, olağan olan durumların dışına çıkan ve olağan olan durumlarda alınamayacak olan kararların alınarak bu durumun bir olağanüstü hal mıntıkasına dönüşmesi olarak tanımlamamız mümkündür. Bu hali ile, anayasal çerçevede, bir takım yetkilerin, belirli bir süre olarak işletilememesi ya da olağan yetkilerin askıya alınması hali olarak da olağanüstü hal kavramını açıklamamız mümkündür. Türkiye Cumhuriyeti anayasasında, “olağanüstü hal” kavramı, şiddet olaylarının yaygınlaşması ve kamu düzeninin ciddi bir şekilde bozulması ile ilan edilebilecek olan bir durum olarak tanımlanmaktadır.[16]

Bir başka olağanüstü hal kavramına bakacak olursak; toplum içerisinde yaygın şiddet hareketlerinin giderek büyümesi ile bu şiddet eylemlerinin belirli bir süre sonra çatışmaya dönüşme hali ortaya çıkan kaos durumuna son verme hali olarak tanımlanmaktadır. Bu noktada, olağanüstü hal usul ve yöntemlerinde bireylerin bazı temel hak ve hürriyetlerinin sınırlandırıldığı ifadesi vardır. Olağanüstü hal kavramı, bu noktada “zorunluluk doktrini” olarak da tanımlanmaktadır.[17]

Sonuç olarak baktığımızda, olağanüstü hal kavramı, kendi içerisinde teorik olarak farklı tanımlamalar geliştirmiştir. Zaruret hakkı teorisinden siyasi teoriye kadar, bu noktada, her ülke ya da her düşünüre göre olağanüstü hal tanımı farklıdır. Fakat bizim için önemli olan, egemenlik kavramı ile olağanüstü hal kavramı arasındaki bağlantıyı bulmaktır. Gördüğümüz üzere, olağanüstü hal, egemen devlet için çok önemli olan bir kavramdır. Çünkü egemen devlet içerisindeki varlığını taşıyan ve ona şekil veren bir olgudur. Özellikle ulus devletlerin ortaya çıkması ile beraber, egemenlik, literatürde kendine daha siyasal bir pozisyon bulmuştur. Buradan hareketle, olağanüstü hal kavramı da ulusların devlet içerisindeki kaos ortamında çatışmadan ya da şiddet olaylarından uzak tutularak ilan edilebilecek olan bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. O yüzden, olağanüstü hal kavramına kimin karar verdiği ve bunu ne şekilde hangi koşullar içinde yaptığı bizler için bu çalışmada önem taşımaktadır. Çünkü kimi yazarlara göre olağanüstü hal durumu kaostan çıkarıp olağan bir duruma ya da “normal” bir duruma getirmek iken, kimilerine göre ise olağanüstü hala karar veren egemen bunu şiddet ile birlikte iç içe geçerek yapmaktadır. Yani bir nevi, bu düşünürlere göre şiddet ile hukuk aynı anda işlemektedir.

Buradan yola çıkarak, öncelikle Carl Schmitt’in hukuk siyaset ve şiddet ilişkisi üzerinde egemenlik ile olağanüstü hal kavramlarına nasıl bir işlev kazandırdığına bakacak, ardından ise Giorgio Agamben’in Schmitt’den hareketle ortaya attığı egemenlik paradoksu kavramını işleyeceğiz. Bu teorik bilgiler bizim altyapımızı oluştururken, egemenlik ve olağanüstü hal kavramlarına Schmitt ve Agamben destekleyici olarak bunların pratikte olmuş hali olarak Türkiye’deki darbe süreçlerinden ve sonuçlarından örnekler vereceğiz. Sonuç olarak çıkacağımız nokta ise, egemenin hukuktan ve olağanüstü hal durumundan nasıl yararlanarak siyasal şiddet mekanizmasını kullandığı olacaktır.

Carl Schmitt

3. Carl Schmitt’de Egemenlik ve Olağanüstü Hal Kavramı

Carl Schmitt, Almanya’nın önde gelen hukukçu ve felsefecilerinden birisidir. Birçok yazar tarafından “çağımızın Hobbes’u” olarak nitelendirilmektedir. Bu doğrultuda, Schmitt, egemenlik, siyasi ilahiyat, desisyonizm gibi kavramlar üzerinde durmuş ve bu konularda çalışmalar yapmıştır. Carl Schmitt, Siyasi İlahiyat adlı eserinde egemenliğin tanımını yaparak, olağanüstü hal ile olan bağlantısını açıklamaktadır. Egemenlik ile olağanüstü hal arasındaki kavramsal bağıntıya örnek olarak Jean Bodin’de bulunan doğal hukukçu devlet kuramını vermektedir. Schmitt’e göre, egemen, olağanüstü hale karar verendir. Bu noktada, egemenlik kavramı bir sınır kavram olarak kullanılmaktadır. Sınır, burada belirsiz bir alan değil, en dıştaki etki alanına ait bir kavramdır. O yüzden, olağanüstü hali bir olağan durum dışı olarak sınır kavram ile şekillendirmektedir.[18]

Schmitt, olağanüstü hali, egemenliğin hukuki durumu açısından son derecede önemli bulmaktadır. Çünkü olağanüstü hal hakkında verilen karar, tam manası ile bir karardır.[19] Son derece tehlikeli olan bu karar, mevzu hukukta da asıl olarak öngörülemeyen bir haldir. Yine de bu hal, egemen tarafından verildiği için Schmitt’e göre, anayasada bu şekli ile belirtilebilir. Egemen, acil durumlarda ne yapılması gerektiğine karar verendir. Burada ortaya çıkan olay ise, egemenliğin şiddetidir.[20] Bodin, “egemenlik bir devletin mutlak ve sürekli iktidarıdır” şeklinde belirtmektedir. Schmitt de bu noktada Bodin’den etkilenerek egemenin kanunlara ne derece bağlı olduğunu ve kime karşı sorumlu olduğunu sorgulamaktadır. Bu noktada, Bodin, “Verilen sözler bağlayıcıdır, çünkü verilen bir sözün sorumluluk yükleyen gücü doğal hukuka dayanır” diye yanıtlamaktadır. Schmitt, bu noktada her düzenin de bir karara dayandığını vurgulamaktadır. Yani egemenin de belirli bir düzen içinde belirli bir karara dayandığını belirtmektedir.[21]

Olağanüstü halden bahsedebilmek için prensip olarak sınırsız bir yetkinin söz konusu olması gerekmektedir. Bu da, mevcut düzeninin tümüyle askıya alınmasıdır. Böyle bir durumda, Schmitt, hukuk geri adım atarken devletin baki kalacağının aşikâr olacağını vurgulamaktadır. O yüzden de, Schmitt, olağanüstü halin anarşi ve kaostan farklı bir şey olduğunu belirtmektedir. Âmâ hala bununla birlikte bir düzenin mevcut olduğunu vurgulamaktadır.[22]

Giorgio Agamben

4. Giorgio Agamben’de Egemenlik Paradoksu Kavramı

Giorgio Agamben, Kutsal İnsan ve İstisna Hali kitaplarında egemenlik kavramı üzerinde durmuş ve Carl Schmit’in yukarıda anlattığımız fikirlerinden etkilenmiştir. Agamben’e göre, egemenlik paradoksu dediğimiz olay şunlara dayanmaktadır:

1. Egemen olan kişi, aynı anda hem hukuk düzeninin içinde var olan, hem de bu düzenin ya da sistemin dışında olandır.
2. Bu noktada, egemen kişi, kendisine hukuk düzeninin içinde belirli noktaları askıya alma ve kimin bu istisna durumu içinde olacağına karar veriyorsa, egemen bu düzene ait olandır.
3. Bu evrede, egemenin hem sistemin içinde, hem dışında olması Agamben’e göre önemsiz bir durum değildir.[23]

Agamben, bu noktada bizlere egemenlik içerisinde önemli olan istisna kavramından bahsetmektedir. İstisna, bir sınıfa, gruba ya da topluluğa dahi edilemeyen şeydir. Egemen ise, bu durumda istisna haline karar verebilecek olan tek mekanizma olarak tanımlamaktadır. Çünkü egemen, Agamben’e göre hüküm verendir. Agamben, egemenin bu durumda ihtiyaç duyduğu zamanlarda bu istisna halini yarattığını ve bu yaratma gücünü de elinde bulundurduğunu söylemektedir.[24] Bu hali ile baktığımızda, bu noktaya gündelik hayattan bir örnek vererek devam edecek olursak eğer; Aile kurumu içerisinde baba figürünün egemen olan kişi olduğunu varsayalım. Kadının ise babadan emir alan ve hüküm verene tabi olan buyruk olduğunu düşünelim. Aile içerisinde babanın kadın üzerinde çocuk sahibi olma ve erkek çocuk sahibi olma ifadesi ile doğacak olan kız çocuklarını otomatik olarak dışladığını görmekteyiz. Bu noktada, kurumsal olarak aile içerisinde yapısal şiddet uygulayarak, kız çocuk sahibi olma hakkını anneden bir şekilde almaktadır. Bu durum da kız çocukları için cinsiyetçilik kavramı üzerinden görülmektedir. Fakat burada anlatmak istediği, o halde istisna durumunun aynı zamanda bir dışlama hali olarak karşımıza çıktığıdır. Egemen babanın kız evladının istisna haline getirerek dışlaması.

Agamben’e göre, dışlanan şey dışarıya terk edilen değil, dışarıda tutulandır. Kız evladını erkek evladı göremeyen babanın kızını dışarıda tutması, aileden biri ya da evlattan biri olarak görmemesi fikridir. Bu noktalardan hareket edecek olursak, egemenliğin yapısı Agamben’e göre istisnadan oluşmaktadır. Egemenlik, hukukun hayata göndermeler yaptığı orijinal bir yapı şeklindedir. Agamben, burada hiçbir şeyin aslında hukukun dışında olmadığını, zaten hukuku yaratanın da egemen olduğunu bizlere sunmaktadır. Bu yüzden, Agamben, egemenin, hukuk ve şiddet ile birleşerek bir belirsizlik alanı yarattığını söylemektedir. Egemenin şiddet ile hukuk arasında bir belirsizlik noktasında olduğunu vurgulamaktadır. Bu belirsizlik mıntıkasını da hukukun şiddete, şiddetin de hukuka bulaştığı eşik olarak tanımlamaktadır. [25] Agamben’in kullanmış olduğu istisna hali, Carl Schmitt’in “olağanüstü hal” kavramının eşdeğeridir.

III. Egemenlik ve Olağanüstü Hal Kavramları Üzerinden Türkiye’deki Darbe Süreçleri Hakkında Genel Bir Değerlendirme

1. Türkiye’de Sivil-Ordu İlişkileri

Türkiye’deki darbe süreçlerini Schmittyen bir teori ile ortaya koyarsak eğer, istisnaya karar verilebilmesi için egemenin olağanüstü koşullar içerisinde de karar verebilmesi gerekmektedir. Bu evrede baktığımızda, Türkiye Cumhuriyeti içerisinde darbe sürecine karar veren ordu ve askerler gibi devlet aygıtları kendilerini egemen olarak görmektedirler. Egemenlik yetkilerini de darbe yaparak kullanmışlar ve olağanüstü hale karar vermişlerdir. Bu noktada, şu ana kadar gerçekleşmiş olan darbeleri sıralayacak olur isek;

1. 27 Mayıs darbesi – 1960
2. 12 Mart muhtırası – 1971
3. 12 Eylül darbesi – 1980
4. 28 Şubat “post-modern darbesi” – 1997
5. 27 Nisan e-muhtırası – 2007

Bu noktada baktığımızda, darbeler ya da muhtıraların dışında bir de darbe girişimleri bulunmaktadır. Bu evrede, egemen olmak isteyen ya da yasa kurucu ve koruyucu arasındaki bağı aşağıda Walter Benjamin üzerinden anlatarak buraya yeniden döneceğim. Şu anda burada incelemek istediğimiz, egemenin olağanüstü hale karar verirken bu yetkisini hangi koşullar içinde gerçekleştirmiş ve bunun sonuç olarak nasıl bir siyasal şiddet içerisine girmiş olmasıdır. Mevcut bütün yasaların, normların kurumların ya da devlet mekanizmasının kendi üzerlerindeki egemen tarafından onun tekeline alınması ve bunun da askeri darbeler şeklinde çıkıyor olması, siyasal şiddetin örneklerinden biri olarak tanımlanabilmektedir.[26]

Bu noktada egemen tarafından askıya alınan bu yasalar, karşımıza Agamben’in ifadesi olan olağanüstü hal kavramı ile Türkiye’deki askeri darbelerin gerekçesi olarak çıkmaktadır. Kenan Evren, yaptığı konuşmalarda Türkiye’deki iktidarların ya da partilerin kriz yönetimi içinde oldukları ve bu durumdan dolayı da krizlerin yönetilebilmesi için egemen olarak kendilerinin olağanüstü hal durumuna geçtiklerini belirtmiştir.[27] Bu noktada, Evren’in konuşmasından yola çıkacak olursak, yasasız bir yasa gücünün varlığını görmekteyiz. Nitekim demokrasilerde halkın temsilcileri onların kazanmış oldukları bir hakları gasp edilerek yerlerine asker gibi egemenin geçmiş olması durumu ile karşı karşıya kalmıştır. Agamben’in ifadesi ile, Evren, gücünü yasasız bir yasadan almaktadır. İşte tam olarak karşımıza çıkan durum şu şekildedir: Darbeler ile olağanüstü hal kavramını getiren yeni yasasız yasalar, bunun sonucunda bir belirsizlik alanı yaratmışlardır. Bu belirsiz alan, egemen için kuralların olmadığı egemenin mutlak anlamda aldığı kuralların başkasına işletilerek kendisine işletmediği bir alandır. Aşağıdaki verilere bakacak olur isek, Türkiye’deki darbeler sonucunda yaşananları daha iyi resmetmemizde işe yarayacaktır.

• 27 Mayıs 1960 darbesi Türkiye’de eski İç İşleri, Dış İşleri Bakanları ve Başbakan idam edildi.
• 12 Mart sonrasında alınan sıkıyönetim kararları ile TRT ve üniversitelerin özerklikleri kaldırıldı.
• 12 Eylül sonrasında tüm ülke genelinde sıkıyönetim ilan edildi.
• 1980-1984 yılları arasında yaklaşık olarak 50 kişi idam edildi.
• MGK’nın almış olduğu birçok karar ile siyasi partiler kapatıldı ve siyasetçilere bir dönem siyaset yasağı getirildi.[28]

Bu örnekleri sıralamamız mümkündür. Birçok değişik örneği bulunmak ile birlikte, egemen, olağanüstü hal kararı sonucunda ülke içerisindeki kargaşa ortamından kurtarmak isterken siyasal şiddeti mekanizmasını devreye sokmuştur. Karşılaştığı krizleri çözme niyetinden uzaklaşmış olan egemen, bu istisna halinde yasanın gücünden yaralanarak idam cezalarından, yasaklara, tutuklamalardan demokratik hak ihlallerine kadar birçok farklı hukuk kuralı ortaya atarak olağanüstü durumda bir yasa-şiddet ilişkisi meydana getirmiştir. [29] Derrida, bu durumu egemenin muğlak koşulları kendi lehine kullanarak yasayı kendine mal ettiğini belirtmektedir.[30]

2. Yasa Koruyucu Şiddet – Yasa Koyucu Şiddet ve Diktatörlük Kavramları

Walter Benjamin, şiddetin eleştirisinin görevini şiddetin hukuk ve adaletle ilişkisini ortaya koymakta görmektedir. Benjamin, bu noktada hukuk içerisinde doğal ve pozitif hukuk ayrımına gitmektedir. Doğal hukukta, adil amaçlar için şiddet kullanılmasında bir sorun görmemektedir. Benjamin, doğal hukukta şiddet kullanımına örnek olarak, adil olmayan amaçlar için kötüye kullanılmadığında herhangi bir sorunun olmayacağını belirtmektedir. Benjamin, Darwin’in görüşlerindeen örnek vererek, doğal seleksiyon içerisinde yaşamsal amaçlara uygun olarak şiddet kullanımında bir sorun olmadığını vurgulamaktadır.[31]

Doğal hukukun tam zıttı olarak ise, Benjamin, pozitif hukuktan örnekler vermektedir. Çünkü pozitif hukuk, şiddetin doğal bir oluşum ile oluştuğu fikrini ret ederek, şiddetin tarihsel bir oluşum olduğu savını kabul etmektedir. Bu hali ile, doğal hukuk, mevcut hukuku sadece amaçların eleştirisi olarak yargılayabilmektedir. Pozitif hukuk ise, oluşmakta olan hukuku sadece araçların eleştirisi yardımıyla yargılayabilmektedir.[32]

Walter Benjamin, bu noktada doğal hukuk ve pozitif hukuk ayrımlarından yararlanarak, hukuk koruyucu egemen ile hukuku koyan egemen arasında bir sarmal olduğunu belirtmektedir. Hukuk koruyucu egemen güç, kendi iktidarını ve gücünü daha da pekiştirmek için her yaptığı hareketle aslında hukuk koyan egemenin gücünü zayıflatmaktadır. Hukuk koruyucu olan polis ve asker gibi devlet aygıtları[33], belirli bir evreden sonra hukuk koyan egemenin yerine geçmek istemektedirler. Bu yüzden, hukuku koruyan şiddet, tehdit etmekte olan şiddettir. Her iki egemen arasında yaşanan bu rekabetin aracı ise, şiddet mekanizması olmaktadır. Buna ise siyasal şiddet diyebiliriz.

Bu durumu Benjamin Georges Sorel’in grev fikri ile açıklamaktadır. Genel grev, Sorel’de ikiye ayrılmaktadır. Bunlardan birincisi siyasal grev olan[34], sadece devlet içerisindeki egemenlerin mücadelesi haline gelmiş olan bir iktidar yarışıdır. Bu durumu, Benjamin, bir devletin yerine farklı araçlarla başka bir devletin geçmesi ve devlet fikrinin pekiştirilmesi olarak ifade etmektedir. Bu durumda hukuk koruyucu egemen ile hukuk koyan egemen arasında geçecek olan şiddet sorunsalı bu noktada Georges Sorel’in siyasal grev fikri ile örtüşmektedir. Bu yüzden, hukuk koyucu egemen ile hukuk koruyucu egemen arasında yaşanan siyasal şiddettir şeklinde yorumlayabiliriz.[35]

3. Darbe Süreçlerini Benjamin Üzerinden Okumak

Yasa koyucu egemen ile yasa koruyucu egemen arasında yaşanan gerilimin en iyi örneklerden birisi darbelerdir. Daha önce Schmitt ve Agamben’in egemenlik ve olağanüstü hal kavramlarından örnek verdiğimiz darbeler, bu noktada Benjamin’deki şiddet sarmalında karşımıza çıkmaktadır. Örneğin, 2002 yılında meydana gelen Venezuela olayında, Devlet Başkanı Hugo Chavez’i devirmek için tasarlanan ve akabinde başarısızlıkla sonuçlanan darbe girişimi, bizlere Chavez karşıtı komutanlar ile yani hukuk koruyucu egemen ile Devlet Başkanı arasında yaşanan mücadeleyi resmetmektedir.[36]

Ya da Türkiye’deki darbe süreçlerine baktığımızda, 1960 yılından önce Demokrat Parti iktidarda iken egemen olarak dayanağı yasa koyucu olan 1924 anayasası ve Cumhuriyet Halk Partisi asli kurucu iktidar idi. Ardından meydana gelen süreçlerde yasa koruyucu olan askeri birlikler tarafından olağanüstü hal ilan edilerek egemen olma yönündeki şiddet kullanma tekellerine başvurmuşlardır. Yasa koyucu olan 1923 asli kurucu iktidarının yerini 1960 darbesi eski yasa koruyucular geçmiş ve bu yasa koruyucular 1960 yılından sonra ilan ettikleri 1961 anayasası ile yeni yasa koyucular ve kurucu iktidarlar olmuşlardır. Benjamin, bu sarmal içerisinde gelişen noktayı bizlere siyasal şiddet olarak açıklamaktadır. Zira bu süreci 1980 darbesi ve ardından gelen 1982 anayasası ile de görmemiz mümkündür. Kenan Evren, yaptığı açıklamalarda “ben kurucu iktidarım, beni yargılayamazsınız” ifadelerini kullandığında, tam olarak Schmittyen bir tarzda egemenliğinin gücünden bizlere bahsetmektedir.[37] Kurucu iktidar olduğu için, Evren, onu yargıladıklarında yargılayan mahkemenin de ihtilal yapacağını belirtmiştir. Tam olarak Benjaminci ifade ile, tali kurucu iktidar ile asli kurucu iktidar arasında bir “şiddet” döngüsü bulunmaktadır.

Bu noktada, Benjamin’de tali kurucu iktidar hukuk koruyucu bir misyona sahip olan ve asli kurucu iktidardan gücünü alan bir egemenlik biçimidir.[38] Yani tali kurucu iktidar, yaptığı her bir anayasa değişikliği ile asli kurucu iktidarı zayıflatabilir. Schmitt, bu noktayı bizlere Diktatör[39] adlı eserinde şu şekilde aktarmaktadır. Diktatörlük; egemen diktatörlük ve komiseryal diktatörlük olarak ikiye ayrılmaktadır.[40] Bu hali ile, komiseryal diktatörlük hukuk koruyucu devlet aygıtları gibi işlev sürmektedir. Egemen diktatörlük ise tali kurucu iktidar olup, anayasayı tamamen değiştiren ve yerine yenisi ortaya çıkaran diktatörlük çeşididir. Bu hali ile Benjamin’in asli kurucu iktidar sorunsalını Schmitt’deki egemen diktatörlük sorunsalında bulabiliriz. Bu yüzden, diktatörlük bir hali ile siyasal şiddet mekanizmasını elinde bulunduran ve onu yönlendiren bir mekanizmadır.[41]

4. Carl Schmitt’de Diktatörlük Kavramı ve Demokrasi

Schmitt, Parlamenter Demokrasinin Krizi[42] adlı ünlü eserinde liberal tahayyülleri eleştirirken, diktatörlüğün demokrasinin tam zıttı olmadığını söylemektedir.[43] Schmitt, gerçek demokrasileri, sadece eşitlere muamele değil, aynı zamanda eşit olmayanlara eşitsiz muamele olarak da görmektedir. Bu yüzden, demokrasinin liberal tahayyüllerden farklı bir kavram olduğunu aktarmaktadır.[44] Bu durum, Slavoj Zizek’te görülen seçilmiş olanların artık kendi içlerindeki rekabet mücadelesinden dolayı demokrasinin bir kriz hali olduğunu söylemesi ile neredeyse aynıdır. Schmitt, bu noktada parlamentoyu bir halk komitesi olarak görmektedir. Hükümeti de bir parlamento komitesi olarak tanımlamaktadır. Bu noktada, aslında parlamentarizm düşüncesini oldukça demokratik görebileceğini söylemektedir.[45]

Fakat Schmitt, eğer ki parlamentoda bulunanların halk tarafından yönetildiğini düşünecek olursak, azınlık yönetiminin de çoğunluk yönetimininde halk tarafından temsil edileceğini vurgulamaktadır. Bu yüzden, azınlıkların da çoğunluğun da halkın kendisi olduğunu ve onları yine seçenlerin halk olduğunu belirterek[46], azınlık ya da çoğunluk ne olursa olsun, bunun adı halk yönetimi ise ve parlamenter demokrasi bir kriz halindeyse, önemli olan devletin yani egemenin ayakta kalması ise “tek bir kişinin yani diktatörün yönetimi de anti-demokratik değildir” argümanını savunmaktadır.[47] Pratik ve teknik sebepler ile halk yerine onları temsil edenler karar verebiliyorlarsa, aynı halk yerine tek bir temsilcinin de karar verebileceğini vurgulamaktadır. Bu yüzden de, diktatörlük yönetiminin anti-liberal olduğunu, fakat anti-demokratik olmadığını vurgulamaktadır.[48]

Kim Jong-Un

5. Kuzey Kore Örneğini Diktatörlük Kavramı Üzerinden Değerlendirmek

Kuzey Kore, veya resmi adıyla Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti, Kore İşçi Partisi tarafından yönetilmekte olan ve resmi ideolojisinin sosyalizm olduğu yazan bir devlettir. Bu noktada Kuzey Kore ile ilgili verileri Schmitt’in diktatörlük ve parlamenter demokrasi eleştirilerinden yola çıkarak değerlendirecek olur isek;

• Her ne kadar sosyalizm ile yönetildiğini iddia etse de, ülke, dışa kapalı bir yapılanma içerisindedir. Bu noktada, ülke içerisinde insan hakları açısından birçok kısıtlamalar bulunmaktadır. Çünkü azınlıklar ile çoğunluğun arasında kimin yönettiğinin öneminin Schmittyen bir teori ile düşünüldüğünde, Kuzey Kore demokratik olduğu ifadesini bu yüzden diktatörlükten farklı görmeyecek politikalar izlemektedir.
• Örneğin Kuzey Kore’de hükümet yabancıların ülkeye girişini engelleyici yasalar çıkarmıştır. Egemen olan devlet, hukuk ile birlikte olağanüstü kararlar alarak bir belirsizlik mıntıkası yaratmış ve demokratik olduğunu iddia ettiği politikalar ile aslında diktatörce bir tutum sergilemektedir.
• Kuzey Kore’deki vatandaşlar ülkelerinden özgür bir şekilde çıkarak seyahat etme haklarını kullanamamaktadır.
• Diğer komünist ya da sosyalist ülkelere göre, Kuzey Kore daha uğuldadığı ağır yaptırım ile egemenlik kontrolünü çok sıkı denetlemektedir.
• Kuzey Kore halkı devlet tarafından 3 ayrı sınıfa ayrılmıştır ve her biri hakkında gizli dosyalar tutulmaktadır.[49]

Genel olarak değerlendirdiğimizde, sosyalist bir yönetim biçimine sahip olsa bile, Schmitt’in ifadesi ile parlamentarizme ya da liberalizme karşı anti-demokratik olmadığı iddia edilen uygulamalar ile diktatörce bir yönetim tarzı benimsemektedir. Yorumlayacak olur ise eğer; Kuzey Kore’de anti-demokratik olmadığını ifade eden diktatörlük yönetimi ya da egemen diktatör aldığı siyasal ya da olağanüstü kararlar sonucunda kendi mutlaklığı ya da sınırsız olan gücü doğrultusunda siyasal şiddet mekanizmasını kullanmaktadır. Ülke içerisinde yaşanan vatandaşlarına yapısal şiddetten psikolojik şiddete, devrimci şiddetten siyasal şiddete kadar uzanan şiddet türlerini uygulamaktadır.  Carl Schmitt, egemenin verdiği kararı bizlere açıklarken, aslında sonucunda bu siyasal şiddet mekanizmasının da ortaya çıkacağını belirtmektedir.

6. Giorgio Agamben’den Schmitt ve Benjamin Arasındaki Olağanüstü Hal Tartışmasına Genel Bir Bakış

Giorgio Agamben, olağanüstü hal ile ilgili yazdığı metninde, olağanüstü hal oluşturma yönündeki en büyük çabayı Carl Schmitt’de gördüğünü belirtmektedir. Agamben’e göre, Schmitt’in amacı, olağanüstü hali yasal bir bağlam içerisine almaktır. Schmitt, “bütünlüğü içerisinde yasal düzeni askıya aldığı” oranda, olağanüstü halin “her türlü yasal düzenlemeden kaçınıyor” göründüğünün Agamben’e göre farkındadır. Fakat Agamben’e göre, Schmitt açısından mesele, olağanüstü hal ile yasal düzen arasında böyle bir ilişki olduğunu göstermektir.

Daha önce bahsettiğimiz “olağanüstü hal ile anarşi ve kaos arasında her zaman bir fark vardır ve yasal anlamda, hala içinde bir düzen barındırır, her ne kadar bu yasal anlamda bir düzen olmasa da” sözü, Schmitt için bir paradoks değildir. Schmitt’in yasaların askıya alınmasının basit anarşiden değil de, hala yasal alandan türediğini gösterebilmesi lazım şeklinde Agamben bu cümleyi yorumlamaktadır. Bu hali, Agamben istisna haline karar verenin egemen olduğunu belirtmektedir. Agamben’in istisna hali olağanüstü halin kendisidir.

Agamben’e göre, olağanüstü hal, normun geçerli olduğu ama uygulanamadığı ve yasa değerine sahip olmayan tasarıların eylemlerin yasa gücünü elde ettiği bir hukuk rejimini ifade etmektedir. Olağanüstü hal, yasasız bir yasa gücünün söz konusu olduğu kuralsız bir alandır. Bu hali, Agamben, Walter Benjamin ile Carl Schmitt arasındaki olağanüstü hal tartışmasını bu bakış açısı üzerinden okumaktadır. Benjamin’in 1923 yılında Siyasi İlahiyat‘ı okuması ve bir dizi alıntı yapması sonucu bu tartışma başlamıştır. Agamben, bu noktada, Schmitt’in egemenlik kuramının, Benjamin’in şiddet eleştirisine bir yanıt olarak okunabileceğini söylemektedir. Agamben, Benjamin’in şiddet eleştirisindeki sorununu, şiddetin yasaların dışında ya da daha da ötesinde olduğunu, yasaların ortaya süren şiddet ile yasaları koruyan şiddet arasındaki diyalektiği parçalayacak bir şiddet, saf, ilahi, devrimci bir şiddet olarak adlandırdığı görmektedir.

Bu hali ile, Schmitt’in egemenlik doktrinin hangi anlamda Benjamin’in eleştirisine bir yanıt olarak görebileceğimizi vurgular Agamben. Bu olağanüstü hal, tam olarak Schmitt’in anlamaya ve yasanın dışında saf bir şiddet olduğuna dair ilk tezle birleşme çalıştığı alandır. Çünkü Agamben, Schmitt açısından saf şiddet diye bir şey olmadığını, nomos’a mutlak anlamda dışsal olan bir şiddetin olmadığını, çünkü olağanüstü halin bir kez ilan edildiğinde, devrimci şiddetin de kendisini yasalar dâhilinde bulduğunu belirtmektedir. Dolayısıyla, Agamben’e göre, olağanüstü hal, Schmitt’in Benjamin’in saf şiddet olduğuna dair ilişkin verdiği teze karşılık uydurduğu bir araçtır.

Schmitt’ e göre, yasal düzenin işleyişi son kertede bir düzenlemeye, olağanüstü hale tatbik edilmesi halinde geçici olarak askıya alınarak olağanüstü hale dayanır. Fakat Agamben, istisnanın kural haline gelmesi ile birlikte Schmitt’in olağanüstü hal kuramın yerle bir olacağını açıklamaktadır. Bu hali ile Agamben Schmitt ve Benjamin arasındaki tartışmada, Schmitt ‘in ne olursa olsun yasalara olan bağlantısını sürdürmeye çalıştığı, Benjamin’in ise tersine çevirerek, bu bağlantıdan özgürleşmek gerektiğini söylediği bir kuralsızlık alanı olduğunu tespit etmektedir.[50]

IV. Çalışmanın Sonucuna Doğru

1. Şiddet Nedir ve Türleri Nelerdir?

Şiddet kavramı oldukça eski bir kavramdır. Çünkü toplumlar var oldukça, şiddet de onlar ile birlikte var olmaya devam etmiştir. Şiddetin en yaygın kabul edilen tanımı, “kişileri yaralamayı ya da mallara zarar vermeyi amaçlayan davranıştır”.[51] John Keane’e göre, şiddeti tanımlamak zor bir iştir. John Kean, şiddetin kendine yönelik olarak belirttiği bir amacı olduğunu yazar.[52] Buna göre, Keane, şiddeti, “rahatsız olması, alıkonması, kabaca ya da sertçe müdahaleye uğraması, dokunulmazlığının bozulması, onurunun kırılması, aşağılanması ya da kirletilmesi” olarak tanımlamak mümkündür.[53] Keane’e göre, şiddet, “bir grubun veya bireylerin başkalarının bedenlerine yönelttiği şok, çürük, çizik, şişme ya da baş ağrısından kırılmış kemiklere, kalp krizlerine, kol ve bacakların yitirilmesine, hatta ölüme dek uzanan bir dizi sonucun ortaya çıkmasına neden olabilecek nitelikteki, istenmeyen fiziksel müdahaleler olarak ele alınırsa” daha iyi anlaşılabilir. Bu noktada, şiddet tanımlarını genel olarak değerlendirdiğimizde, ortak tanımları olarak şunlar karşımıza çıkmaktadır:

• Şiddet kişilerin canını yakmaktadır.
• Yaralamak, öldürmek ya da mala zarar vermek şeklinde çıkmaktadır.
• Bu noktada şiddet eyleminde aslında yasalara aykırı olarak güç kullanma eylemi vardır.
• Şiddet maddi ve manevi olarak vücut bütünlüğüne yönelik tehdit ya da tehlike durumudur.

Hannah Arendt’a göre, şiddet, iktidar ve güç ilişkisi içerisinde değerlendirilmektedir.[54] Georges Sorel’e göre ise, şiddet devrimcidir. Kitleleri harekete geçiren ve devlet sistemi alaşağı eden bir durumdur.[55]  Bu noktadan hareketle, şiddetin türlerinin bir şemasını çizecek olur isek:

1. Fiziksel Şiddet
2. Psikolojik Şiddet
3. Yapısal Şiddet
4. Cinsel Şiddet
5. Ekonomik Şiddet
6. Devrimci Şiddet
7. Etnik ve Dini Şiddet
8. Terörizm ve Soykırım
9. Siyasal Şiddet

Bu çalışmada, Carl Schmitt, Walter Benjamin ve Giorgio Agamben’in teorilerinden yararlanılarak egemenlik, olağanüstü hal, istisna hali gibi kavramlardan yola çıkarak egemenliğin nasıl bir siyasal şiddet mekanizması geliştirdiğini ifade ettik. Bunun kullandığı ve sonucunda ise, bazen egemenin hukuk ve şiddeti bir arada kullanarak kendini ayakta tutma çabalarına yönelik bir yol haritası çizmeye çalıştık. Son olarak, bu noktada siyasal şiddetin tanımını vererek konunun teorisini ve pratiğini bu tanım üzerinden açıklayacağız.

2.  Siyasal Şiddet Nedir?

Isabelle Sommier’ye göre, siyasal şiddet, politik bir topluluğun içinde, siyasal rejime, aktörlerine ya da bazen rekabet halinde olan politik gruplara mevcut iktidarın temsilcilerine yönelik olarak yapılan her türlü saldırıdır.[56] Robert Gurr ise, siyasal şiddeti politik bir çevrede, bu çevreye ya da aktörlerine yönelik olarak yapılmış toplu saldırı olarak tanımlamaktadır.[57] Bu noktada, Schmitt’den Agamben’e giden yolda egemenin uygulamış olduğu şiddeti siyasal şiddet olarak buraya koyabiliriz. Çünkü siyasal olan alan egemenin elinde olan alandır. Siyasal kavramı, aynı egemenlik gibi devredilemez ve bölünemezdir. O yüzden, siyasal olan ile egemen arasında bir ilişki vardır. Örneğin, Karl Marx işçi sınıfını egemen diktatör yapmak isterken, siyasal olanın araçlarını kullanma fikrini ortaya atmıştır. Lenin, Menşevikler ile girdiği çatışma da kendi egemenliği için şiddete başvurmuştur. Ya da Sorel, siyasal grev ve proleter grev fikirlerini ayırırken, tamamen devletsiz bir alan fikrini yaratmak için grev ideolojisini kullanmıştır. Hitler ya da Mussolini faşizm fikirlerini bir anda ortaya atmamışlar, onlar da belli bir kitlenin desteğini alarak egemenlik vasfına ulaşmışlar. Fakat egemenlik süresi içerisinde siyasal şiddet ve hatta devlet terörünü en uç noktalarda soykırım boyutunda kullanarak, güçlerini yasa ve egemen alanında var etmişlerdir. Agamben’in istisna alanları olarak bizlere verdiği kamp örneğinde de gördüğümüz üzere, Hitler döneminde Yahudiler vatandaşlıktan çıkarılarak tabi olacakları bir anayasa bırakılmamıştır. Schmitt’in ifadesi ile, Hitler olağanüstü hale karar vererek Yahudileri kamplara göndermiş ve kendi koyduğu yasalar içinde bir adalet döngüsü yarattığını iddia etmiştir. Derrida’nın ifadesi ile, yasa ile adaletsizlik arasında en temel egemenlik örneği bu noktada Hitler Almanya’sı olmuştur.

V. Sonuç

Bu çalışmada, Carl Schmitt, Walter Benjamin ve Giorgio Agamben’in teorik miraslarından yararlanılarak ilk olarak Jean Bodin’den devralınan egemenlik tanımı yapılmış ve ardından egemenlik kavramına getirilen farklı yaklaşımlara değinilmiştir. Buradan çıkan sonuç ise, egemenin devredilemez, bölünemez ve mutlak olduğudur. Daha sonra olağanüstü hal kavramının açıklaması yapılarak egemenlik ve olağanüstü hal kavramı arasındaki bağ bulunmaya çalışılmıştır.

Buradan hareketle, Carl Schmitt’de görülen egemenlik ve olağanüstü hal kavramının ne demek olduğu bunların siyasal şiddet üzerinden nasıl yorumlanacağının teorik alt yapısı ortaya koyulmuştur. Daha sonra, 21. yüzyılda hala önemli fikirler sunan Giorgio Agamben bu tartışmaya katılmış ve onun üzerinden de bir egemenlik paradoksu açıklaması yapılmıştır. Her iki düşünürden çıkan sonuçlar doğrultusunda, bunların praksis olma yolunda bir okuması Türkiye’deki darbeler üzerinden yapılmıştır. Zira görülen şudur ki, egemenliğin farklı açılardan tanımlarından çıkan sonuç doğrultusunda hüküm ve buyruk verme gücü ile olağanüstü hal yetkisini kullanma kararı darbelerde yaşanan süreç ile şekillenmiştir. Fakat her ne kadar bir kaos ortamından çıkılma iddası ile ilan edilen darbeler sonucunda görülen şudur ki, egemen aldığı kararlar neticesinde sıklıkla siyasal şiddete başvurmuştur. Bu hali, Schmitt’in egemen olarak tanımladığı nokta Agamben’in kurala dönüşen istisna hali olarak karşımıza çıkmış ve egemenin şiddeti olarak şekillenmiştir.

İkinci bölümde ise, Walter Benjamin üzerinden gidilerek tali ve asli kurucu iktidar kavramlarına değinilmiştir. Benjamin’in hukuk ile şiddeti yanyana gördüğü yasa koyan ve koruyan şiddetin ne olduğu ve ne şekilde işletildiği ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Buradan çıkan sonuç ise, asli kurucu iktidarın sürekli olarak şiddet tehdidi altında varlığını sürdürmesidir. Bu da yukarıda değinmiş olduğumuz siyasal şiddet tanımına uymaktadır. Yine bu noktada 21. yüzyıl dahi hala bitmek bilmeyen ihtilal ya da darbe diye nitelendirebileceğimiz noktalara atıflar yapılarak hukuk şiddet ilişkisinin bir okuması yapılmaya çalışılmıştır.

Ardından, Carl Schmitt’in parlamentarizme ya da liberalizme getirdiği eleştirilerden yola çıkarak diktatörlüğün bir anti-demokratik uygulama olmadığı tezine değinilmiştir. Buradan hareketle Kuzey Kore örneği üzerinden gidilmiş ve sosyalist argümanları olduğunu iddia etse dahi aslında nasıl diktatörlük düzleminde yönetildiği Schmitt’in teorisi kapsamında incelenmiştir. Buradan çıkan sonuç ise, yine siyasal şiddet mekanizmasının varlığı olacaktır.

Üçüncü bölümde ise Giorgio Agamben’in Carl Schmitt ve Walter Benjamin ile ilgili aktarmış olduğu bilgilerinin genel bir değerlendirmesi yapılmıştır. Buradan çıkan sonuçlar noktasında, egemenin şiddetinin bir siyasal şiddet türü içerisinde değerlendirilebileceği noktasına ulaşılmıştır.

Son bölümde ise şiddetin genel olarak bir tanımı yapılmış, şiddet türlere ayrılmış ve bunlar içerisindeki çalışmanın ana argümanı olan siyasal şiddet mekanizması açıklanmaya çalışılmıştır. Ardından egemenin şiddetinin siyasal şiddet içerisinde değerlendirilebileceği fikri ile çalışmamız sona ermiştir.

Gülçin SAĞIR

KAYNAKÇA

• Agamben, Giorgio, Kutsal İnsan, Çev. İsmail Türkmen, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2013.
• Agamben, Giorgio, “Olağanüstü Hal”, içinde Aykut Çelebi (ed), Çev. Ece Göztepe, Şiddetin Eleştirisi Üzerine, İstanbul: Metis Yayınevi, 2010.
• Akal, Cemal Bali,  Sivil Toplumun Tanrısı, İstanbul: Engin Yayınları, 2.Baskı, 1995.
• Althusser, Louis, İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları, Çev. Alp Tümertekin, İstanbul: İthaki, 2006.
• Arendt, Hannah,  Şiddet Üzerine, Çev. Bülent Peker, İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Benjamin, Walter, “Şiddetin Eleştirisi Üzerine”, içinde Aykut Çelebi (ed), Çev. Ece Göztepe, Şiddetin Eleştirisi Üzerine, İstanbul: Metis Yayınevi, 2010.
• Beriş, Emrah, “Egemenlik Kavramının Tarihsel Gelişimi ve Geleceği Üzerine Bir Değerlendirme”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Sayı: 63-1, Yıl: 2008.
• Bezci, Egemen B., “Yasa Şiddet Darbe”, Birikim Dergisi, 15 Ağustos 2013.
• Bodin, Jean, On Sovereignty,  Çev. J. H. Franklin, Cambridge: Cambridge University Press, 6th.
• Chavez: Inside the Coup (2003).
• Constitution of the Republic Of Turkey.
• Çelebi, Alper, “Kuzey Kore’de Yaşam Ve İnsanlar”, http://www.celebialper.com/ulkeler/kuzey-kore/kuzey-korede-yasam.html  Erişim Tarihi 15.05.2016.
• Çelebi Aykut, “Sunuş”, içinde Aykut Çelebi (ed), Çev. Ece Göztepe, Şiddetin Eleştirisi Üzerine, İstanbul: Metis Yayınevi, 2010.
• D’Entreves, Alessandro Passerin, “Devlet Kuramı”, içinde Cemal Bali Akal (ed.), Çev. Başak Baysal, Devlet Kuramı, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2011.
• Derrida, Jacques, “Yasanın Gücü ve Otoritenin Mistik Temeli”, içinde Aykut Çelebi (ed.), Çev. Zeynep Direk, Şiddetin Eleştirisi Üzerine, İstanbul: Metis Yayınevi, 2010.
• Duguit, Leon, “Egemenlik ve Özgürlük”, içinde Cemal Bali Akal (ed.), Çev. Didem Köse & Sedef Koç, Devlet Kuramı, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2011.
• Gray, Phillip W. “Political Theology and the Theology of Politics: Carl Schmitt and Medieval Christian Political Thought”, American Political Science Association, Cilt: 20, 2003.
• Gurr, Robert, Why Men Rebel, Princeton: Princeton University Press, 1971.
• Gurr, Ted R. & Graham, Hugh D., Violence in America, New York: Signet Books, 1960.
• Haddad, Samir, “A Genealogy of Violence, From Light to Autoimmune”, Diacritics, Cilt 38 (1-2), 2008.
• Kardeş, Ertan, Schmitt’le Birlikte Schmitt’e Karşı, İstanbul: İletişim Yayınevi, 2015.
• Keane, John, Şiddet ve Demokrasi, Çev. Meral Üst, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2010.
• Keane John, Şiddetin Uzun Yüzyılı, Çev. B. Peker, İstanbul: Dost Yayınları, 1998.
• Keskinsoy, Ömer, 2010 Anayasa Değişiklikleri, Ankara: Savaş Yayınevi, 3.Baskı, 2011.
• Krause, Keith, “Beyond Definiton: Violence in Global Perspective”, Global Crime, Cilt: 10 (4), 2009.
• Kültürel Yapılanma Grubu, “Yorumsuz 12 Eylül Belgeleri”, https://ismetparlak.files.wordpress.com/2012/06/12eylul_belgeleri.pdf, Erişim Tarihi 14.05.2016.
• Machiavelli N., Hükümdar, Çev. Necdet Adabağ, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, IX. Basım 2014.
• Mouffe, Chantal, The Challenge of Carl Schmitt, London: Verso, 1999.
• Özbudun, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Ankara: Yetkin Yayınları, 1989.
• Runciman, David, “Devlet Kavramı: Kurgusal Olanın Hâkimiyeti”, içinde Çev. Gökhan Aksay, Der. Quentin Skinner & Bo Strath, Devletler ve Yurttaşlar, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1.Baskı Mart 2011.
• Schmitt, Carl, Die Diktatur, Berlin: Duncker & Hunker, 2006.
• Schmitt, Carl, Kanunilik ve Meşruiyet, Çev. Mehmet Cemil Ozanüstü, İstanbul: İthaki Yayınları, 2016.
• Schmitt, Carl, Parlamenter Demokrasinin Krizi, Çev. Emre Zeybekoğlu, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, Aralık 2014.
• Schmitt Carl, Political theology: four chapters on the concept of sovereignty, Translated by George Schwab, Cambridge: MIT, 1985.
• Schmitt, Carl, Siyasal Kavramı, Sunuş. Aykut Çelebi, Çev. Ece Göztepe, İstanbul: Metis Yayınevi, 2006.
• Schmitt, Carl, Siyasi İlahiyat: egemenlik kuramı üzerine dört bölüm, Çev. Emre Zeybekoğlu, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, Şubat 2014.
• Schmitt, Carl, The Crisis of Parliamentary Democracy, Translated by Ellen Kennedy, Cambridge: MIT, 1985.
• Sommier, Isabelle, Devrimci Şiddet, Çev. Işık Ergüden, İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
• Sorel, Georges, Şiddet Üzerine Düşünceler, Çev. Anahid Hazaryan, Ankara: Epos Yayınları, 3.Baskı, 2013.

[1] Aykut Çelebi, “Sunuş”, içinde Aykut Çelebi (ed.), Çev. Ece Göztepe, Şiddetin Eleştirisi Üzerine, İstanbul: Metis Yayınevi, 2010, ss. 11-12.

[2] Keith Krause, “Beyond Definiton: Violence in Global Perspective”, Global Crime, Cilt 10 (4), 2009, ss. 335-337.

[3] Walter Benjamin, George Sorel’in ‘Proleter Grev’ fikrinden etkilenerek, bunun ilahi şiddet düzlemine verebilecek iyi bir örnek olduğunu varsaymaktadır. Çünkü proleter genel grev fikrinin, sistematik olarak bir amaca hizmet etmeyerek düzenin ilgası şeklinde ortaya çıktığını vurgulamaktadır. Daha fazla bilgi için bkz: Georges Sorel, Şiddet Üzerine Düşünceler, Çev. Anahid Hazaryan, Ankara: Epos Yayınları, 3.Baskı, 2013, ss. 105-300.

[4] Derrida, Walter Benjamin’in ilahi şiddet, yani yasa sonrası şiddet fikrini bir mit olarak görmektedir. Derrida’nın “Şiddet ve Metafizik” metninin tartışıldığı ve Benjamin eleştirisi yapıldığı başka bir metin olarak bkz: Samir Haddad, “A Genealogy of Violence, From Light to Autoimmune”, Diacritics, Cilt 38 (1-2), 2008, ss. 121-142.

[5] Jean Bodin, On Sovereignty,  Çev. J. H. Franklin, Cambridge: Cambridge University Press, 6 th., s. 1.

[6] Cemal Bali Akal, Sivil Toplumun Tanrısı, İstanbul: Engin Yayınları, 2. Baskı, 1995, ss. 111-119.

[7] Leon Duguit, “Egemenlik ve Özgürlük”, içinde Cemal Bali Akal (ed.), Çev. Didem Köse & Sedef Koç, Devlet Kuramı, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2011, ss. 380-384.

[8] a.g.e., ss. 384-398.

[9] David Runciman, “Devlet Kavramı: Kurgusal Olanın Hâkimiyeti”, içinde Çev. Gökhan Aksay, Der. Quentin Skinner & Bo Strath, Devletler ve Yurttaşlar, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1.Baskı, Mart 2011, ss. 27-36.

[10] N. Machiavelli, Hükümdar, Çev. Necdet Adabağ, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, IX. Basım, 2014, s. xii.

[11] Alessandro Passerin d’Entreves, “Devlet Kuramı”, içinde Cemal Bali Akal (ed.), Çev. Başak Baysal, Devlet Kuramı, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2011, ss. 196-201.

[12] a.g.e., s. xii.

[13] Ömer Keskinsoy, 2010 Anayasa Değişiklikleri, Ankara: Savaş Yayınevi, 3.Baskı, 2011, s. 38.

[14] Daha fazla ayrıntılı bilgi için: “Constitution Of The Republic Of Turkey”, yani Türkiye Cumhuriyeti anayasasına bakılabilir.

[15] H. Emrah Beriş, “Egemenlik Kavramının Tarihsel Gelişimi ve Geleceği Üzerine Bir Degerlendirme”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt: 63, Sayı: 1, Yıl: 2008, ss. 55-80.

[16] Ömer Keskinsoy, op.cit.,  s. 102.

[17] Ergun Özbudun, Türk Anayasa Hukuku, Ankara: Yetkin Yayınları, 1989, s. 329.

[18] Carl Schmitt, Political theology: four chapters on the concept of sovereignty, Translated by George Schwab, Cambridge: MIT, 1985, ss. 17-20.

[19] Carl Schmitt’de “siyasal” kavramı oldukça önemlidir. Siyasal olanın tanımını yaptığı bu karar biçimi, egemenlik nosyonunda ortaya çıkmaktadır. Carl Schmitt, Siyasal Kavramı, Sunuş: Aykut Çelebi, Çev. Ece Göztepe, İstanbul: Metis Yayınevi, 2006.

[20] Carl Schmitt, Siyasi İlahiyat: egemenlik kuramı üzerine dört bölüm, Çev. Emre Zeybekoğlu, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, Şubat 2014, ss. 14-15.

[21] Phillip W. Gray, “Political Theology and the Theology of Politics: Carl Schmitt and Medieval Christian Political Thought”, American Political Science Association, Cilt: 20, 2003, ss. 175-200.

[22] Carl Schmitt, Siyasi İlahiyat, op. cit., s. 19.

[23] Giorgio Agamben, bu ifadelerinde Carl Schmitt’in Political Theology kitabına atıfta bulunarak, egemenlik paradoksunu şekillendirmiştir. Giorgio Agamben, Kutsal İnsan, Çev. İsmail Türkmen, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2013, s. 25.

[24] Giorgio Agamben, Kutsal İnsan, Çev. İsmail Türkmen (İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2013, s. 28.

[25] a.g.e., ss. 45-55.

[26] Egemen B. Bezci, “Yasa Şiddet Darbe”, Birikim Dergisi, 15 Ağustos 2013.

[27] “Silahlı Kuvvetler aziz Türk Milletinin hakkı olan refah ve mutluluğu, vatan ve milletin bütünlüğü ve gittikçe etkisi azaltılmaya çalışılan Atatürk ilkelerine yeniden güç ve işlerlik kazandırmak, kendi kendini kontrol edemeyen demokrasiyi sağlam temeller üzerine oturtmak, kaybolan Devlet otoritesini yeniden tesis etmek için yönetime el koymak zorunda kalmıştır.”, Kenan Evren’in 12 Eylül tarihinde yapmış olduğu radyo televizyon konuşmasıdır. Daha fazla bilgi için: Kültürel Yapılanma Grubu, “Yorumsuz 12 Eylül Belgeleri”, https://ismetparlak.files.wordpress.com/2012/06/12eylul_belgeleri.pdf, Erişim Tarihi: 14.05.2016.

[28] a.g.e., s. 189.

[29] Jacques Derrida, “Yasanın Gücü ve Otoritenin Mistik Temeli”, içinde Aykut Çelebi (ed.), Çev. Zeynep Direk, Şiddetin Eleştirisi Üzerine, İstanbul: Metis Yayınevi, 2010, s. 48.

[30] a.g.e., s. 50.

[31] Walter Benjamin, “Şiddetin Eleştirisi Üzerine”, içinde Aykut Çelebi (ed), Çev. Ece Göztepe, Şiddetin Eleştirisi Üzerine, İstanbul: Metis Yayınevi, 2010, ss. 20-21.

[32] a.g.e., s. 21.

[33] Louis Althusser, bunları baskıcı devlet aygıtları olarak nitelendirmektedir. Daha ayrıntılı bilgi için: Louis Althusser, İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları, Çev. Alp Tümertekin, İstanbul: İthaki, 2006, s. 115.

[34] Bunlardan ikincisi ise “Proleter Grev”dir.

[35] Walter Benjamin, op.cit., s. 32.

[36] Daha fazla bilgi için bu belgesel; Chavez: Inside the Coup (2003).

[37] Cumhuriyet Gazetesi, “12 Eylül İddianamesi”, 21 Mart 2012, ss. 1-2.

[38] Walter Benjamin, op.cit., ss. 9-42.

[39] Carl Schmitt, Die Diktatur, Berlin: Duncker & Hunker, 2006.

[40] Ertan Kardeş, Schmitt’le Birlikte Schmitt’e Karşı, İstanbul: İletişim Yayınevi, 2015, ss. 103-106.

[41] Chantal Mouffe, The Challenge of Carl Schmitt, London: Verso, 1999, ss. 75-212.

[42] Schmitt, günümüzde parlamenterizmi hükümet etme ve siyasi sistem olarak varlığını sürdüren bir araç olarak görmektedir.

[43] Carl Schmitt, Parlamenter Demokrasinin Krizi, Çev. Emre Zeybekoğlu, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, Aralık 2014, s. 44.

[44] a.g.e., s. 25.

[45] Carl Schmitt, Parlamenter Demokrasinin Krizi, op.cit, s. 52.

[46] Carl Schmitt, Kanunilik ve Meşruiyet, Çev. Mehmet Cemil Ozanüstü, İstanbul: İthaki Yayınları, 2016, ss. 19-31.

[47] Carl Schmitt, The Crisis of Parliamentary Democracy, Translated by Ellen Kennedy, Cambridge: MIT, 1985, ss. 45-66.

[48] Carl Schmitt, Parlamenter Demokrasinin Krizi, op.cit, ss. 52-53.

[49] Çelebi Alper, “Kuzey Kore’de Yaşam Ve İnsanlar”, http://www.celebialper.com/ulkeler/kuzey-kore/kuzey-korede-yasam.html, Erişim Tarihi: 15.05.2016.

[50] Giorgio Agamben, “Olağanüstü Hal”, içinde Aykut Çelebi (ed), Çev. Ece Göztepe, Şiddetin Eleştirisi Üzerine, İstanbul: Metis Yayınevi, 2010, ss. 165-174.

[51] Ted R. Gurr & Hugh D. Grahm, Violence in America, New York: Signet Books, 1960, s. XVII.

[52] J. Keane, Şiddet ve Demokrasi, Çev. Meral Üst, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2010, s. 25.

[53] J. Keane, Şiddetin Uzun Yüzyılı, Çev. B. Peker, İstanbul: Dost Yayınları, 1998,  s. 68.

[54] Hannah Arendt, Şiddet Üzerine, Çev. Bülent Peker, İstanbul: İletişim Yayınları, 2014, s. 10.

[55] George Sorel, op.cit., s. 105.

[56] Isabelle Sommier, Devrimci Şiddet, Çev. Işık Ergüden, İstanbul: İletişim Yayınları, 2016, ss. 21-22.

[57] Robert Gurr, Why Men Rebel, Princeton: Princeton University Press, 1971, ss. 3-5.