Amerika Birleşik Devletleri merkezli saygın uluslararası ilişkiler dergisi Foreign Policy’nin ilk kez 2005 yılında düzenlediği En Önemli Küresel Düşünürler Araştırması (Top 100 Global Thinkers), bu yıl da oldukça ilginç sonuçlara gebe oldu.[1] Çeşitli kamuoyu araştırmaları ve etkili kişilerle yapılan mülakatlara dayalı bu çalışmada kullanılan “düşünür” (thinker) teriminin siyaset felsefesinde yetkinlikten ziyade, geniş bir grup üzerinde etkili olabilmeyi başaran kişileri kastetmek için kullanıldığı bilgisini verdikten sonra, listeyi incelemeye geçebiliriz.
Listeye geçmeden önce, derginin listeyi sunmadan önce verdiği açıklama metnini incelemekte de fayda var. Dergi, 2016 yılının ABD’de Donald Trump ve Filipinler’de Rodrigo Duterte gibi popülist milliyetçi liderlerinin Başkan seçilmeleri ve Brexit referandumu ile dünya siyasetinde “reaksiyoner popülizm” (reactionary populism) döneminin başladığına dikkat çekmekte ve 2017 yılında da bu sürecin devam ettiğine vurgu yapmaktadır. Popülist dalga dışında 2017 yılına damga vuran bir diğer önemli konu da, Kuzey Kore’nin ABD’yi vurabilecek kapasitedeki yeni kıtalararası balistik füzelerini denemesidir. Bunun yanında, Ortadoğu’da birkaç yıl süreyle fırtınalar estiren IŞİD’in yok olma aşamasına gelmesi ve Rusya’nın demokratik ülkelerin iç politikalarına yaptığı müdahaleler de 2017 yılının en önemli konu başlıkları arasındadır. 2017 yılında dünya genelinde aşırı sağın (alt-right) yükselişi ve iktidara yürüyüşü devam ederken, bu duruma tepki olarak aşırı sol ideoloji de bu süreçte yeniden güç kazanmaya başlamıştır. Tüm bunlar olurken, dünya, İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana en büyük insani trajediyi de deneyimlemektedir; zira geçtiğimiz birkaç yıl içerisinde rekor sayıda insan ülkelerinden çeşitli nedenlerle göç etmek zorunda kalırken, 20 milyon insan da açlıktan ölme riskiyle karşı karşıyadır. Bunların yanı sıra, 2017 yılında bazı olumlu gelişmeler de yaşanmaktadır. Örneğin, Suudi Arabistan’da kadınlar nihayet yalnız başlarına araba sürme hakkını kazanmışlardır. Genetik rahatsızlıklarla mücadele konusunda gen araştırmalarının geliştirilmesi, cinsel saldırılarla ilgili dünya kamuoyunda yaygın bir bilinç geliştirilmesi, mülteci krizine Çinli muhalif bir sanatçının (Ai Weiwei) duyarlı tepkisi[2] ve Ho Dang Hoa tarafından Vietnam Savaşı hakkında yerel seslere de yer veren yeni ve çarpıcı bir dizinin (The Vietnam War)[3] çekilmesi de olumlu gelişmeler arasında belirtilmektedir.
2017 yılının en önemli küresel düşünürlerine geçtiğimizde ise, şu gibi bazı önemli isimler dikkat çekmektedir:
- ABD’de Demokratlara Trump döneminde umut aşılayan California Başsavcısı Kamala Harris,
- Güney Kore’de doğru düzgün bir demokratik liderlik inşa etmeye çalışan Başbakan Moon Jae-in,
- ABD’ye “yeni kahverengi Amerika”yı anlatan Hint asıllı Amerikalı komedyen ve aktör Hasan Minhaj,
- Wikileaks belgelerini sızdırdığı için hapis yatan ve kimin hain, kimin kahraman olduğunu sorgulatan Amerikalı kadın asker Chelsea Manning,
- Donald Trump’a Başkanlık seçimini kazandıran “America First” (Önce Amerika) stratejisini geliştiren Stephen Bannon,
- Irak’ı yeniden bütüncül bir ülke haline getirmeye başlayan Haydar Abadi,
- Meksika’nın kirli siyasi sistemini sarsacak bir şekilde bağımsız olarak Jalisco Kongresi’ne giren 1990 doğumlu genç siyasal aktivist Pedro Kumamoto,
- Harvey Weinstein’ın tacizlerini gündeme getirerek cinsel saldırı olgusunu gündem maddesi yapan Jodi Kantor, Megan Twohey ve Ronan Farrow,
- Afgan kadınlarının sorunlarını beyazperdeye yansıtan Afganistanlı genç kadın yönetmen Roya Sadat,
- Birleşik Krallık’ta gençleri yeniden siyasete çekmeyi başaran İşçi Partisi (Labour Party) lideri Jeremy Corbyn,
- Siyasete yönelik eleştirileriyle takdir toplayan Amerikalı milyarder Mark Cuban,
- Trump yönetiminin dış politikasına yön vermeye çalışan Michael Anton,
- Ülkesi Endonezya’da radikal İslami akımlara karşı duran “Ahok” lakaplı Çin asıllı Hıristiyan siyasetçi Basuki Tjahaja Purnama,
- Ülkesi Gambiya’da Devlet Başkanı seçilen Adama Barrow,
- Suudi Arabistan’da kadın haklarının geliştirilmesi için faydalı girişimler yapan Manal al-Sharif, Noura al-Ghanem, Fawziah al-Bakr ve Monera al-Nahedh,
- Dünyadaki mülteci krizine dikkat çeken sanatsal çalışmalarıyla dikkat toplayan Ai Weiwei,
- Filipinler’de Devlet Başkanı Rodrigo Duterte’ye uyuşturucuyla mücadele konusunda uyguladığı sert yöntemler konusunda isyan bayrağı açan Leila de Lima,
- ABD’de göçmenler konusunda Trump yönetimini eleştiren ve ABD’nin bir göçmen ülkesi olduğunu hatırlatan Demokrat Austin-Teksas Valisi Steve Adler,
- Yaşlılık ve yaşlanmayla (aging) ilgili düşüncelerimizi değiştiren ve hükümeti bu konuda harekete geçmeye zorlayan Jo Ann Jenkins,
- Avrupa’ya dinamizm kazandıran ve Avrupa Birliği projesi konusunda umutları yeşerten Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron,
- Porto Riko’da yaşanan Maria kasırgası felaketi sırasında umut haline gelen San Juan Valisi Carmen Yulin Cruz,
- “The Vietnam War” adlı Vietnam Savaşı konulu televizyon dizisiyle bu tarihi olaya farklı bir bakış açısı sunan yapımcı Dang Hoa Ho,
- Orta Doğu’da barış girişimlerini teknoloji ekonomisiyle cesaretlendiren Yadin Kaufmann,
- ABD Başkanı Donald Trump’ın 7 ülke vatandaşlarının ABD’ye girişini yasaklayan kararnamesine karşı direnen ABD Adalet Bakanı Vekili Sally Yates,
- Çinli gay erkekler için bir dating uygulaması geliştiren Ma Baoli,
- ABD’de Chobani yoğurt firmasının kurucusu ve sahibi olan Kürt asıllı Türk işadamı Hamdi Ulukaya,
- Güney Afrika Cumhuriyeti’nde halkın hükümete ve yargı sistemine güvenini geliştiren hukukçu Thuli Madonsela,
- Kolombiya’da hükümetle barış anlaşması imzalayan ve silahların susmasını sağlayan FARC lideri “Timochenko” lakaplı Rodrigo Londono,
- Arama motoru Google’a internet alışverişinde rekabet kurallarını ihlal ettiği gerekçesiyle 2,42 milyar avro ceza verilmesini sağlayan AB Komisyonu’nun rekabetten sorumlu üyesi Margrethe Vestager,
- Avrupalılara AB’nin ne için kurulduğu ve gerekli olduğunu hatırlayan Belçikalı siyasetçi Guy Verhofstadt,
- Çeçenistan’da gay karşıtı uygulamaları eleştirdiği için ölüm tehditleri alan Rus kadın gazeteci Elena Milashina,
- ABD’de tarafsız (bipartisan) siyasetin mümkün olduğunu gösteren Demokrat Kongre üyesi Seth Moulton,
- ABD’de bilimin ulusal güvenlikteki rolüne dikkat çeken Jason Gaverick Matheny,
- Bu yılın Ocak ayında Kanada Dış İşleri Bakanı olan ve küresel liderlik konusunda değer odaklı bir yaklaşım geliştiren kadın siyasetçi Chrystia Freeland,
- Kuzey Kore lideri Kim Jong-un’un yaptıklarını analiz eden[4] Rus akademisyen Andrei Lankov,
- Dünyadaki su krizi konusunda çözüm önerileri geliştiren Evelyn Wang,
- Kadınlara yönelik cinsel saldırılara tepki gösteren ABD’deki #MeToo hareketi,
- ABD’nin geleneksel dış politika reflekslerini canlandıran ABD Birleşmiş Milletler Daimi Temsilcisi Nikki Haley,
- Arap dünyasında gay hakları konusundaki geri kalmışlığa müziğiyle dikkat çeken Lübnanlı rock sanatçısı Hamed Sinno,
- Genetik hastalıklarla mücadele konusunda önemli başarılar elde eden David Liu ve Feng Zhang,
- ABD Başkanı Donald Trump ve Rusya lideri Vladimir Putin’e eleştirel yaklaşımlar geliştiren Amerikalı Rus gazeteci ve aktivist Masha Gessen,
- Brezilya’daki siyasetçilerin yolsuzluklarının üzerine giden federal hâkim Sergio Moro,
- Organ gelişimi ve organ nakli konusunda çığır açan Amerikalı doktor Anthony Atala,
- Almanya’da popülist dalgayı canlandıran AfD lideri Alexander Gauland,
- Sosyal bilimleri olumsuz yönde etkileyen sahte haberlerle mücadele konusunda çalışmalar yapan Alice Marwick ve Philip N. Howard,
- Irak’ta yaşanan Yezidi (Ezidi) soykırımına dikkat çeken Irak Parlamentosu’ndaki tek Yezidi milletvekili Vian Dakhil,
- İnternetteki gözetleme sistemlerini ifşa eden Kanadalı Profesör Ronald Deibert,
- Buenos Aires’in ilk kadın Valisi olan Arjantinli genç politikacı Maria Eugenia Vidal.
Hamdi Ulukaya
Listeyle ilgili ilk söylenmesi gereken husus, listede yer alan kişilerden bazılarının belirli siyasal değerlerden ziyade, siyasal ya da toplumsal etkileri bağlamında seçilmiş olmalarıdır. Nitekim Almanya’da AfD partisi ile aşırı sağı canlandıran Alexander Gauland de bu listede yer alabilmiştir. Bu, kuşkusuz liberal ve özgürlükçü değerleri savunması beklenen bir ülke (ABD) ve orada yayınlanan bir yayın organından (Foreign Policy) beklenmeyecek bir tutumdur. Listede Hamdi Ulukaya’nın yer alması ise Türkiye adına önemli bir kazanımdır. Ulukaya, özellikle Prof. Dr. Selçuk Şirin’in Hürriyet gazetesindeki köşeyazılarında sürekli dikkat çektiği[5] ve şirket hisselerinin bir bölümünü çalışanlarına devreden ilginç bir patron profili olarak Türkiye’de daha çok dinlenmeyi ve takdir görmeyi hak etmektedir.
Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
[1] Araştırma buradan incelenebilir; https://gt.foreignpolicy.com/2017/?178149b9c5=.
[2] Çalışmalarına buradan bakılabilir; http://aiweiwei.com.
[3] Bakınız; http://www.imdb.com/title/tt1877514/.
[4] Buradan okunabilir; http://foreignpolicy.com/2017/04/26/kim-jong-un-is-a-survivor-not-a-madman/.
[5] Bakınız; http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/selcuk-sirin/zor-zamanda-konusmak-hamdi-ulukayanin-islamofobi-ile-mucadelesi-40443202.
