Bu çalışmada, Çin Halk Cumhuriyeti ile Yunanistan arasında son yıllarda gerçekleşen ilişkiler incelenecektir. Çin’in Avrupa üzerindeki ekonomik, siyasi ve son olarak kültürel etkileri AB açısından bir tehdit unsuru mudur, yoksa AB için yeni fırsatlar mı yaratmaktadır? Bu çalışmada, bu gibi sorulara cevaplar aranacaktır.
Çin, son haftalarda Hong Kong olayları yüzünden dünya gündeminde yer edinmiştir. Fakat Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanı Şi Cinping’in Yunanistan ziyaretiyle, bu haber gündemi farklı bir yere kaymıştır. Çin’in hamleleri değerlendirilmiş ve çeşitli olumlu ve olumsuz yorumlara neden olmuştur. Çin’in Avrupa ile olan ilişkileri ve bu coğrafya ile olan ilişkilerinin derinleştirmesinin nedenleri ile ilgili tarafımca birçok değerlendirmeler yapılmıştır.(1) Bu yazıda, vaka incelemesi olarak Yunanistan örneği ele alınacaktır.
Yunanistan ile Çin Halk Cumhuriyeti arasındaki ilişkiler 5 Haziran 1972 yılında başlamıştır. 2006 yılında ise “Stratejik Ortaklık” belgesi yayınlamış ve ilişkiler “kapsamlı işbirliği” seviyesine yükselmiştir.(2) Çin Halk Cumhuriyeti’nin hayata geçirmek için uğraştığı OBOR (Tek Kuşak Tek Yol) projesi ya da Türkiye’deki yaygın ismiyle “Yeni İpek Yolu” projesi neticesinde, Pekin, projede yer alacak ülkeler ile ticari ilişkileri güçlendirmek ve İpek Yolu üzerinde yer alan eski medeniyetleri tekrar bir araya getirmek amacındadır. Ama bu medeniyetler, Çin medeniyetinin etrafında olan medeniyetlerdir. Yani Çin, kendisini bir “güneş” olarak adlandırmakta ve diğer medeniyetler de bu güneşin etrafında bulunmaktadırlar. Yani Çin merkezdir ve hâkimiyet de doğal olarak Çin’de olmalıdır.
Bu düşünce ile hareket eden Çin, adımlarını buna göre atmaktadır. Bu örneklerden birisi de Yunanistan’dır. Aleksis Çipras hükümeti zamanında, Yunanistan, Çin ile ilişkilerini geliştirmek amacıyla 16+1 protokolüne imza atarak, Çin’in Avrupa’da yatırım yapan ülke sayısını 17’e çıkarmış oldu.(3) Bu protokol, Çin’in diğer Avrupa ülkeleriyle kurmak istediği politik ve ekonomik işbirliği protokolüdür. Bu sayede, Çin, Avrupa coğrafyasında etki alanını genişletmek istemiş ve protokol yapan ülkelere milyarlarca dolar yatırım vaadinde bulunmuştur. Çin, ayrıca Yunanistan’dan Pire Limanı’nı -devlete ait olan COSCO (China Ocean Shipping Co.) firması aracılığıyla- 2016 yılında satın alarak, OBOR projesi için önemli bir yatırım yapmıştır. Burası Çin için önemli bir merkez olarak görülmektedir.
Şekil 1: OBOR projesi
Kaynak: The Economist(4)
Çin Sosyal Bilimler Akademisi’nden Xie Fuzhan, China Daily gazetesinde Şi Cinping’in Yunanistan ziyareti ile ilgili değerlendirmelerde bulunmuş ve bu ziyaretin iki ülkenin ilişkilerini daha da güçlendireceğini ve bunun sadece Yunanistan için değil, Avrupa Birliği için de bir kazanç olduğunu yazmıştır. Ayrıca yazarın şu yorumu da mevcuttur; “Bugün popülizm, ırkçılık, tek taraflılık ve ticaret korumacılığı birçok ülke ve bölgeye yayıldığı için karmaşık bir uluslararası durumla karşı karşıyayız. Bu, Kuşak Yol İnisiyatifinin daha geniş alanlara ulaşmasını engelliyor. Eski medeniyetler olarak, Çin ile Yunanistan sorumluluk üstlenir ve farklı medeniyetler arasında karşılıklı değişimleri ve karşılıklı öğrenmeyi teşvik ederlerse, ülkeler arasında işbirliklerinin gelişimine yardımcı olabilirler.“(5) Yunanistan eski Başbakanı Kostas Karamanlis hükümetinde dış politika danışmanı olarak görev alan Marina Skordeli ise şu yorumda bulunmuştur; “Yeni Demokrasi hükümeti çok boyutlu dış politikayı kabul etti. AB ve NATO’daki yerine paralel olarak, ekonomik işbirliğe önem vererek çevresindeki diğer ortaklarla da ilişkilerini güçlendirmeyi amaçlamıştır.”(6)
Şekil 2: Yunanistan Başbakanı Kyriakos Mitsotakis ve Çin Halk Cumhuriyeti Başkanı Şi Cinping
Kaynak: Aljazeera(7)
Yunanistan Başbakanı Kyriakos Mitsotakis ise, “Yunanistan, Çin’i sadece büyük bir güç değil, aynı zamanda kendi başına kazanmış bir ülke olarak, zorluk çekmeden, lider bir jeostratejik ekonomik ve politik rol olarak kabul ediyor.“(8) açıklamasını yapmıştır. Çin’in Yunanistan’a yatırımları, bu bağlamda Avrupa’ya açılan bir kapı olarak tarif edilmektedir. Çin’in buradaki ve gelecekteki yatırımları diğer ülkeler için de bir örnek teşkil etmektedir. Dolayısıyla, Çin’in ekonomik ve siyasi gücü, ilerleyen yıllarda Avrupa üzerinde daha da yoğun hissedilecektir. Ancak Çin liderinin Yunanistan ziyareti bazı çevrelerce de sakıncalı bulunmuştur; hatta Yunanistan’ın yapılan anlaşmalar sonrasında Çin’e bağımlı olacağı ve Çin’in Avrupa üzerindeki etkisinin güçleneceği şeklinde değerlendirmeler de yapılmıştır.(9)
Kaynak: IMF(10)
Yukarıdaki grafikte görüleceği üzere, Yunanistan’ın Çin ile yapmış olduğu ticaret rakamları bu düzeydedir. Kapsamlı işbirliği, ekonomik verilere de yansımıştır. Yunanistan’ın içinde bulunduğu ekonomik kriz, Çin için fırsat yaratmış ve Pekin de krizdeki bu ülkeye ekonomik yatırım yaparak burada ve Avrupa’da varlığını arttırmak istemiştir.
Sonuç olarak, Çin’in adımlarını yorumlamak için şu değerlendirmeleri yapmakta fayda vardır; Çin’in eski medeniyetleri birleştirmesinin amacı merkezi krallığı yeniden canlandırmak ve onları yönlendirme isteğidir. Yani sistemin yönlendiricisi ve hâkimi olmaktır. Bunun neticesinde sabırla hareket eden Çin, ekonomik ve siyasi gücünü kullanarak Avrupa ülkeleri üzerinde varlığını pekiştirmek ve güçlendirme arzusu içerisindedir. Bunun yanında, eski medeniyetleri Çin’e bağlama isteğinin yadsınamaz bir gerçek olduğunun da göz ardı edilmemesinde fayda vardır.
Yunanistan Dışişleri Bakanlığı’nın resmi internet sitesindeki şu cümlesi dikkate alınmalıdır; “Yunanistan diğer AB ülkeleri gibi ‘Tek Çin politikası’ ile hareket etmektedir.“(11) “Tek Çin politikası”, Atina’nın Tayvan adasında bulunan hükümeti tanımadığının ve orayı da Çin Halk Cumhuriyeti’nin bir parçası olarak gördüğünün ifadesidir. Çin’in ekonomik gücü ile elde etmiş olduğu siyasi güç, ilerleyen yıllarda Avrupa kıtasında hissedilmeye devam edecektir. Yaşananlar, ekonomisi güçlü olan bir Çin’in Avrupa’da daha da fazla söz sahibi olacağının göstergesidir.
Ancak Hong Kong olayları yüzünden liberal değerlere sahip olan AB’nin, Çin’e eleştirilerde bulunmasının yanı sıra “Tek Çin” politikası gütmesinin ve Çin’in Tayvan adasında bulunan hükümetten daha güçlü siyasi ve ekonomik yapısının bu ülkeye istenen yaptırımların uygulanamamasının nedenleri olarak düşünebilir. Çünkü Tayvan adasında bulunan siyasi entitenin AB’nin Çin’de de görmek isteği türde (demokratik) bir siyasi yapısı vardır. Lakin Çin’in ekonomik ve siyasi gücü burada önem arz etmektedir. Bu nedenle, Çin’e karşı olan eleştiriler sadece beyanat olarak kalmaktadır. Faaliyete geçirebilecek yaptırımlar da söz konusu değildir. Bunun nedeni, Çin’in özellikle son yıllarda Avrupa’da vuku bulan ekonomik kriz ve bu kriz sonrasında Avrupa ülkelerine yapmış olduğu yatırımların bu ülkelere sağladığı faydalardır.
Murat ÇİÇEK
KAYNAKÇA
(1) Konu ile ilgili yazılar için bakınız;
- “AB – Çin İlişkileri” (2012), ADOM (Avrupa Birliği Araştırma, Uygulama ve Dokümantasyon Merkezi) e-bülten, https://www.academia.edu/9344065/%C3%87i%C3%A7ek_Murat_2012_AB_ve_%C3%87in_%C4%B0li%C5%9Fkileri_Avrupa_Birli%C4%9Fi_Ara%C5%9Ft%C4%B1rma_Uygulama_ve_Dok%C3%BCmantasyon_Merkezi_ADOM_e-b%C3%BClten.
- “Avrupa ve Birlik!” (2013), Uluslararası Politika Akademisi, http://politikaakademisi.org/2013/06/17/avrupa-ve-birlik/.
- “ABD – Çin Rekabetinde Gelişen AB – Çin İlişkileri” (2015), Yalova Üniversitesi Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, https://www.academia.edu/19787124/_%C3%87i%C3%A7ek_Murat_2015_ABD_-_%C3%87in_Rekabetinde_Geli%C5%9Fen_AB_-_%C3%87in_%C4%B0li%C5%9Fkileri_Bar%C4%B1%C5%9F_Ara%C5%9Ft%C4%B1rmalar%C4%B1_ve_%C3%87at%C4%B1%C5%9Fma_%C3%87%C3%B6z%C3%BCmleri_Dergisi.
- “Güncel Küresel Piyasa Ekonomisin ABD – AB ve Çin Arasındaki İlişkilere Etkisi” (2018), Türk Standardları Enstitüsü (TSE) Standard Ekonomik ve Teknik Dergi, https://statik.tse.org.tr/upload/tr/dosya/icerikyonetimi/9141/10102018134926-2.pdf?fbclid=IwAR0Ad5kzUz_AsXWpnoX-c8HMdh61A38IxHBA-Drw-OVrcK-mkKFmNn-CFXU.
- ABD-Çin Rekabeti Ekseninde AB – Çin İlişkileri (2019), Cinius Yayınevi, http://politikaakademisi.org/2019/04/16/upa-yazari-murat-cicekten-yeni-kitap-abd-cin-rekabeti-ekseninde-ab-cin-iliskileri/.
- “Yumuşak Güç Bağlamında Çin’in OBOR (One Belt One Road – Tek Kuşak Tek Yol) Projesi” (2019), Uluslararası Politika Akademisi (2019), http://politikaakademisi.org/2019/04/20/yumusak-guc-baglaminda-cinin-obor-one-belt-one-road-tek-kusak-tek-yol-projesi/.
(2) Hellenic Republic Ministry of Foreign Affairs, https://www.mfa.gr/en/blog/greece-bilateral-relations/china/, 14.11.2019.
(3) Stuart Lau (2019), “Why Greece’s new government is likely to stay close to China”, 08.06.2019 https://www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/3017754/why-greeces-new-government-likely-stay-close-china , South China Morning Post, 15.11.2019.
(4) The Economist (2016), “Our Bulldozers, Our Rules”, https://www.economist.com/china/2016/07/02/our-bulldozers-our-rules, 19.03.2017.
(5) CRI Türk (2019), “Çin ve Yunanistan’ın Dostluğu Uzun Geçmişe Sahip”, https://www.criturk.com/haber/haber-lokasyon/cin-ve-yunanistanin-dostlugu-uzun-gecmise-sahip-119386, 15.11.2019.
(6) Stuart Lau (2019), “Why Greece’s new government is likely to stay close to China”, 08.06.2019 https://www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/3017754/why-greeces-new-government-likely-stay-close-china, South China Morning Post, 15.11.2019.
(7) John Psaropoulos (2019), “Greece and China hail strategic partnership, as US and EU look on”, Aljazeera, https://www.aljazeera.com/news/2019/11/greece-china-hail-strategic-partnership-eu-191111170150762.html, 14.11.2019.
(8) John Psaropoulos (2019), “Greece and China hail strategic partnership, as US and EU look on”, Aljazeera, https://www.aljazeera.com/news/2019/11/greece-china-hail-strategic-partnership-eu-191111170150762.html, 14.11.2019.
(9) Nikolaos Stelya (2019), “Yunanistan’da Çin İstilası”, Gazete Duvar, 03.01.2019, https://www.gazeteduvar.com.tr/dunya/2019/01/03/yunanistanda-cin-istilasi/, 16.11.2019.
(10) IMF (2018), “Direction of Trade Statistics”, http://data.imf.org/?sk=9D6028D4-F14A-464C-A2F2-59B2CD424B85&sId=1514498277103, 14.11.2019.
(11) Hellenic Republic Ministry of Foreign Affairs, https://www.mfa.gr/en/blog/greece-bilateral-relations/china/, 14.11.2019.
