Giriş
Balkan veya Balkanlar coğrafyası, Soğuk Savaş sonrası dönemde pek çok politik sorunla karşı karşıya kalmış ve savaşların yarattığı ekonomik sorunların sonucun olarak siyasal ve ekonomik istikrarı yakalamakta zorluk yaşamıştır. Özellikle Batı Balkanlar kendi içerisinde değerlendirildiğinde, bu bölgedeki ülkelerin kendi aralarındaki sorunları tam olarak çözüme kavuşturamadıkları görülmektedir. Bu ülkelerin dış politikaları incelendiğinde, Rusya ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) başta olmak üzere Türkiye ve diğer Avrupa ülkeleriyle de genelde yapıcı ve iyi ilişkiler yürüttükleri görülmektedirler. Bu yazıda, 2000’li yılların başından itibaren vizyon olarak Avrupa Birliği hedefini temel alan bu ülkelerin takip ettikleri reformlar sonucunda geldikleri aşamayı değerlendireceğim.
AB Üyelik Sürecinde Gelinen Nokta
2000’li yıllardan itibaren özellikle Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Avrupa Birliği (AB) tarafından kullanılmaya başlanan Batı Balkanlar kavramı; Arnavutluk, Bosna Hersek, Kuzey Makedonya, Karadağ, Sırbistan ve Kosova’yı kapsamaktadır. Coğrafi bir tanımlama gibi görünen bu kavram, esasen Balkanlar’a yeni bir bakış açısının göstergesidir.
Batı Balkanlar’daki ülkelerin AB’ne üye olma olasılığı, ilk kez 2000 yılındaki Feira Zirvesi’nde gündeme gelmiştir. Ancak 2003 yılındaki Selanik Zirvesi, ilk kez Batı Balkanlar’a açık bir üyelik potansiyelinden bahsetmesi nedeniyle dönüm noktası özelliğindedir. 2014 yılında bu ülkelerin üyelik sürecini hızlandırmak amaçlı Berlin Süreci ve AB-Batı Balkan Zirve Toplantıları başlatılmıştır. Her ne kadar 2014 yılında AB Komisyonu Başkanı Jean-Claude Juncker 5 yıl boyunca AB üye ülkelerinde bir genişleme olmayacağını belirtmiş olsa da, reformlar ve müzakereler devam etmiştir.[1] Bunun en önemli sebebi ise, 2014’te Rusya’nın Kırım’ı ilhak etmesidir. Zira Rusya’nın Balkanlar’daki etki alanının daha da genişlemesi endişesi sonucunda, bu ülkeleri tam üye yapmadan AB ekseninde tutma gerekliliği doğmuştur.[2]
Mart 2017’de AB Konseyi Batı Balkanlar’ın Avrupa bütünleşmesine dair yeni bir genişleme sürecini başlatmıştır. 12 Temmuz 2017 tarihinde İtalya’da düzenlenen zirvede, Batı Balkanlar tarafından yerine getirilmesi beklenen kriterlere vurgu yapılmıştır. Eylül 2017’de Juncker, Batı Balkanlar’a yönelik gerçekçi bir perspektif sunulması gerektiğini ve genişleme sürecinin AB’nin kendi hedefleriyle uyumlu olması ihtiyacını vurgulamıştır.[3]
Batı Balkan ülkelerinden Karadağ 2012’de, Sırbistan da 2014’te üyelik müzakere süreçlerine başlamışlardır. Kuzey Makedonya ve Arnavutluk ise, reformların yerine getirilmesinde başarı sağlamış ve 2018 yılında Avrupa Komisyonu bu ülkelerin üyelik müzakerelerine başlamasını onaylamıştır.[4] Ancak hem AB içindeki anlaşmazlıklar, hem de AB’nin kendi sorunları nedeniyle müzakerelere başlanması kararı birkaç defa ertelenmiştir. Zaman zaman ümitsizliğe kapılan Batı Balkan ülkeleri, AB’ne alternatif birlik önerilerini de gündeme getirmişlerdir. Örneğin, bunlardan birisi de Sırbistan ve Arnavutluk’un öncülük ettiği ‘Küçük Schengen’ olmuştur. Hatta Sırbistan, Arnavutluk ve Kuzey Makedonya liderleri Sırbistan’da bir araya gelerek Küçük Schengen’in kurulması için bildiri imzalamıştır. Bu bildirinin amacı, bölgesel işbirliğinin kuvvetlendirilmesinin sağlanması için sermaye, mal, insan ve hizmetin Batı Balkanlar’da serbest dolaşımının sağlanmasıdır. 2021 yılına dek sınır kontrollerinin kolaylaştırılması, insanların pasaportsuz seyahatinin sağlanması, diplomaların karşılıklı tanınması vb. maddeler de bildirinin kapsamında yer almaktadır. Nitekim Ekim 2019’da yapılan zirvede, Fransa’nın karşı çıkması ile üyelik müzakerelerinin başlamasına dair karar alınamamış olması bir hayal kırıklığı yaşanmasına neden olmuştur.[5] Bölgesel işbirliğine yönelik bu girişimin ikinci toplantısı Kuzey Makedonya’da Kasım 2019’da gerçekleştirilmiştir. Bu toplantıya Karadağ ve Bosna Hersek tarafından da katılım sağlanmıştır. Kosova ise, AB ve NATO üyeliklerini herhangi bir alternatif ile değiştirmek istemediğinden toplantıya katılmadığını belirtmiştir.[6] Mart 2020’de Kuzey Makedonya ve Arnavutluk ile üyelik müzakerelerinin başlatılması için mutabakat sağlanmıştır.[7] Bosna Hersek ve Kosova ise hala bekleme sürecindedirler.
6 Mayıs 2020’de AB-Batı Balkanlar Zirvesi’ne AB Dönem Başkanı Hırvatistan Başkanlık etmiş ve zirve sonunda Zagreb Bildirisi kabul edilmiştir. Covid-19 (koronavirüs) salgını nedeniyle telekonferans aracılığıyla gerçekleşen zirvede, Batı Balkanlar’ın yerinin AB olduğunun altı çizilmiştir. Buna yönelik olarak da, salgına karşı birlik ve dayanışma ile mücadelenin sağlanması için bu ülkelere 3,3 milyar Euro (Avro) yardımda bulunulacağı açıklanmıştır.[8]
Sonuç
AB üyelik süreci yaklaşık 20 yıldır devam eden Batı Balkan ülkelerinin üyelik durumu halen belirsizliğini korumaktadır. Hem bahsedilen ülkelerin kendi aralarında yer alan anlaşmazlık konuları, hem AB’nin kendi siyasi ve ekonomik istikrarına yönelik soru işaretleri, hem de bölgeye Rusya, Çin ve Türkiye gibi devletlerin ilgisi üyelik sürecini çok bilinmeyenli bir denklem haline getirmektedir. Bu ülkelerin hem AB, hem de diğer ülkeler için önemli bir pazar olması ekonomik nedenler ile iyi ilişkilerin devamlılığını gerektirmekte olup, AB’nin serbest dolaşım ilkesinin devreye girmesinden sonra bu ülkelerden oluşabilecek göç dalgaları birlik içerisinde fikir ayrılıklarına neden olmaktadır. Orta vadede özellikle Covid-19 salgını sonrası birlik üyesi ülkelerin ekonomik ve siyasi konumlarına da paralel olarak üyelik sürecinin hız kazanacağını veya yavaşlayacağını söyleyebiliriz.
Dr. Gamze HELVACIKÖYLÜ
DİPNOTLAR
[1] https://tr.euronews.com/2019/07/03/ab-nin-sinirlar-degisiyor-mu-balkan-zirvesinde-gundem-genisleme.
[2] https://tr.euronews.com/2018/07/10/ab-balkan-zirvesi-jeopolitik-kulturel-ve-ekonomik-hesaplar.
[3] https://ankasam.org/bati-balkanlarda-avrupa-birliginin-yeni-dinamizmi/.
[5] https://www.dw.com/tr/ab-iki-balkan-ülkesini-hayal-kırıklığına-uğrattı/a-50894054.
[6] https://www.aa.com.tr/tr/analiz/kucuk-schengen-bati-balkanlar-da-ab-ye-alternatif-mi/1674852.
[8] https://tr.euronews.com/2020/05/05/ab-bat-balkan-ulkeleri-zirvesi-covid-19-golgesinde-duzenleniyor.
