1997’de Center for Public Integrity tarafından başlatılarak Şubat 2017’de tamamen bağımsız bir kuruluş haline getirilen Washington DC merkezli Uluslararası Araştırmacı Gazeticiler Konsorsiyumu (ICIJ), geçtiğimiz günlerde, 12 milyona yakın dosyada yer alan verileri temel dayanak noktaları olarak alarak, dünyadaki bazı etkili siyasi liderlere ve ünlülere ait saklı olan finansal bilgileri kamuya açık hale getirdi. Kısaca “Pandora Papers” yani “Pandora Belgeleri” adı verilen bu kapsamlı dosyada, Ürdün Kralı II. Abdullah, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve ailesi, İngiltere (Birleşik Krallık) eski Başbakanı Tony Blair gibi birçok dünya lideri ve ünlünün vergi cennetlerindeki hesaplarına dair bilgiler yer almaktadır. Bunun yanında, belgelerde, Türkiye, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve farklı ülkelerden 130 milyarderin hesaplarına dair bazı bilgiler de mevcut.
Yaşanan bu olaylar karşısında, Avrupa Birliği (AB) Komisyonu, “Adı geçen şahıslarla ilgili yorum yapma konumunda değiliz. Komisyon, genel olarak şeffaflığı destekliyor; vergi usulsüzlüğüne karşı çalışmayı sürdürmeliyiz.” şeklinde bir açıklamada bulundu. Peki ya bu belgeler nasıl ortaya çıktı? 117 ülkede yer alan 150 medya kuruluşu ve 600’den fazla gazetecinin yaklaşık bir yıl süren çalışmaları ile elde edilen milyonlarca belgelerle, 35 siyasi lider ve 91 farklı ülkeden 330’dan fazla siyasetçi, kamu görevlisi ve ünlüye ait bilgiler kamuoyuna açıldı. Bu belgelerde ismi açıklanmayan hesap sahiplerinin vergi cennetlerindeki gizli banka hesapları, yatları, özel jetleri, malikaneleri vb. varlıkları yer almakta. Aynı zamanda, tüm bu varlığa ulaşma süreci (vergiden kaçınılarak ve gizlilik cennetleri kullanılarak nasıl mülk satın aldıkları vb.) de belgelerin içerisinde yer almaktadır. Belgelerde ismi geçen siyasilere bakıldığında ise; bu noktada öne çıkan önemli isimlerden bir tanesi Ürdün Kralı II. Abdullah’dır. Kralın vergi cennetlerindeki kayıtlı paravan şirketler vasıtasıyla İngiltere ve ABD’de toplam 105 milyon dolar değerinde 14 lüks ev satın aldığı belgelerde yer almaktadır. Bir başka önemli isim ise Çekya Başbakanı Andrej Babis’dir; Babis’in denizaşırı şirketler aracılığıyla Fransa’da 22 milyon dolar değerinde lüks konut satın aldığı ama mülkiyetin gizli tutulduğu belirtilmekte. Ayrıca bu belgelerde Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in Londra’da 11 yaşındaki oğlu için 33 milyon sterline bir daire aldığı, Kenya Devlet Başkanı Uhuru Kenyatta’nın yıllarca offshore kurumlar aracılığıyla kişisel servetini katladığı, Pakistan Başbakanı İmran Han’ın milyonlarca dolar değerinde bir şirket sahibi olduğu bilgileri de yer alıyor.
Peki ya Pandora Belgeleri’nde Türkiye’ye dair hangi bilgiler mevcut? Belgelerde Türk milyarder ve inşaat sektöründe yer alan Erman Ilıcak’a dair bazı belgeler mevcut. Aynı zamanda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın ikamet etmekte olduğu Külliyeyi inşa eden Rönesans Holding’in Başkanı Erman Ilıcak’ın iki denizaşırı şirketle bağlarının olduğu ve iki şirketin de 2014 yılında annesi Ayşe Ilıcak adına kayıtlı olduğu bildirilmekle beraber, Rönesans Holding’in vergi cenneti Britanya Virjin Adaları’na 210 milyon dolar aktardığı da dosyada yer alan bilgiler arasında. Aileye ait holdinglerden gelen servetin tutulduğu (gizli mali bildirimlere göre) şirketlerden Covar Ticaret Ltd.’nin ilk yılında temettüden 105,5 milyon dolar gelri elde ettiği ve bu paranın İsviçre’de bir hesaba yatırıldığı konusu da belgelerde yer alıyor. Belgelerde yer alan siyasi liderlerin yanı sıra bazı ünlü isimler de ön plana çıkıyor. Bu isimler arasında Shakira, Claudia Schiffer, Sachin Tendulkar ve Raffaele Amto’nun isimleri ön sıralarda yer almakta.
Pandora Belgeleri, genel olarak para ve diğer varlıkları gizlemek için kullanılan, sınırlar ötesine yayılan karmaşık şirket ağlarını ifşa ediyor. Örnek vermek gerekirse; Fransa’daki bir ev, başka bir ülkede kurulan firma üzerinden alınabilir. Bu ülkelere off-shore denmektedir. Off-shore ülkeler, genellikle şirket kurmanın basit bir şekilde gerçekleşebildiği, şirket sahiplerinin kimliğini ortaya çıkarmanın zor olduğu ve kurumlar vergisinin düşük olması sebebiyle “vergi cenneti” adını alan ülkeler oluyorlar. Vergi cenneti olan ülkelere dair bir liste olmasa da, bunların en bilinenleri; Cayman Adaları, Britanya Virjin Adaları, İsviçre ve Singapur şeklinde. Yasalardaki boşluklardan faydalanarak insanların vergi cennetlerinde şirket kurması ve banka hesapları açması bir bakıma yasal olarak vergi kaçırmalarını sağlıyor olsa da, genel olarak bu gibi uygulamalar kamuoyunda etik dışı görülmektedir. Örneğin, Birleşik Krallık hükümeti vergiden kaçmanın “yasalara harfiyen uyarken yasaların ruhunu ihlal etmek” anlamına geldiğini belirtmektedir. Bu duruma karşın, insanların paralarını ve varlıklarını başka ülkelerde tutmasını saldırılardan veya istikrarsız hükümetlerden korunmak amacıyla yapılan bir önlem şeklinde de yorumlamak mümkündür.
Bu noktada, ICIJ tarafından sunulan Pandora Belgeleri, otoriter rejimlerin ve eşitsizliğin giderek yayılmakta olduğu bir süreçte para ve gücün nasıl dağıldığına ve hukuk kuralları esnetilerek ya da kurallar hiçe sayılarak zengin ülkeler tarafından mali gizliliğin nasıl sağlandığına dair durumları gözler önüne sermektedir.
Oğuzhan MANİOĞLU
