Eylül ayının ilk haftası Birleşik Krallık halkı Başbakanlık koltuğunda yeni bir ismi görmüş iken ve yeni Başbakan Liz Truss’ın yüzleşmek zorunda kalacağı ekonomik, siyasi ve dış politika sorunları üzerinde daha fazla durmaya hazırlanır iken, Kraliçe II. Elizabeth’in vefatı ve tahta veliaht Prens Charles’ın çıkması ile ülke gündemi bir anda değişti. Yani ülkede yeni Başbakan Liz Truss, tahta çıkan yeni monark III. Charles’ın gölgesinde kaldı; Liz Truss’ın da Başbakanlık koltuğunda ilk meselesi Kraliçe Elizabeth’in vefatı oldu.
Liz Truss, II. Elizabeth’in vefatı üzerine yaptığı açıklamada, Kraliçe II.Elizabeth’in ölümünün ulus ve dünya için büyük bir şok olduğunu belirterek, II. Elizabeth’in modern Britanya’nın üzerine inşa edildiği bir kaya olduğunu, üllkenin Kraliçe’nin saltanatı altında büyüyüp geliştiğini ve Britanya’nın II. Elizabeth sayesinde büyük bir ülke olduğunu söyledi. Ayrıca, Truss, Kraliçe’nin hem kendisi, hem de pek çok Britanyalı için kişisel bir ilham kaynağı olduğuna ve görevine olan bağlılığının herkes için örnek teşkil ettiğine işaret etti. Liz Truss’ın merhum Kraliçe’ye yönelik övgülerini yeni Kral III. Charles’a yönelik destek mesajları izledi. Truss, Kral ve ailesiyle birlikte annesinin yasını tuttuklarını, Kral’a taşıdığı büyük sorumlulukta yardımcı olmak için Britanya ulusunun bir araya gelmesi gerektiğini belirtti ve yeni monarka sadakat ve bağlılığını sundu. Truss, açıklamasını “Tanrı Kralı korusun” cümlesiyle tamamladı.
Kısacası, yeni Başbakan Truss, bizlere monarşiya bağlı bir siyasetçi figürü çizdi. Şaşırmalı mıyız? Bir açıdan “hayır”; şaşırmamalıyız. Monarşiye bağlı Muhafazakâr Parti’nin liderlik yarışında “Muhafazakar olarak kampanya yürütüyorum ve ilk günden itibaren Muhafazakar olarak yöneteceğim”[i] diyen liderinin monarşi karşıtı ya da monarşi karşıtlığını zımnen de olsa ifade edecek açıklamalar yapması zaten beklenmemelidir. Monarşiye bağlılık Muhafazakarların temel özelliklerinden biridir.
Ancak bir açıdan da “evet”; şaşırmalıyız. Lizz Truss, geçmişte monarşi karşıtlığını açık açık ifade etmiş bir siyasetçidir; “Kişisel olarak hiçbir kraliyet ailesine karşı değilim, insanların yönetmek için doğabilecekleri fikrine karşıyım, insanların doğdukları aile nedeniyle devletin başı olabilmesine karşıyım” demiştir.[ii] Truss’ın Oxford Üniversitesi’nde öğrenci iken de monarşi karşıtı propaganda yapmış olduğu ileri sürülmektedir.[iii]
Bu durumda düşünülebilecek olan Liz Truss’ın monarşi konusundaki fikirlerinin zaman içinde değişmiş olduğudur; kısaca monarşi karşıtı siyasetçi monarşi yanlısı oluvermiştir, ya da koşullar kendisi için şimdilik monarşi karşıtlığını ifade edecek kadar olgunlaşmamıştır. Zira ülkede monarşi yanlılığı güçlü olup, Cumhuriyet fikrine destek oldukça zayıftır. Statista’ın 2022 verilerine göre, ülkede monarşiye destek % 62’dir[iv]; Yougov verilerine göre kamuoyunun % 61’i monarşinin devamını isterken, sadece % 24’ü Cumhuriyet istemektedir.[v] Bu koşullarda, muhafazakâr olmasa bile yeni bir Başbakan’ın ülkenin çoğunluğu monarşi yanlısı iken monarşi karşıtı sözler zikretmesi, özellikle de bir monarkın vefatından hemen sonra, uygun ve yerinde görülmeyecektir zaten.
Diğer taraftan, Truss hala monarşi karşıtı ise, görüşlerini ifade etmek için koşulların olgunlaşmasını bekliyor olabilir mi? Bu sorunun akla gelmesi iki açıdan kaçınılmaz görünmektedir. Birincisi, Birleşik Krallık’ta monarşiye bağlılığın monarşi kurumuna mı, yoksa bizzat Kraliçe II. Elizabeth’e mi yönelik olduğu sorusu Kraliçe’nin vefatından sonraki dönem içinde cevap bulabilecek bir sorudur. eğer bağlılık doğrudan Kraliçe’ye ise, III. Charles döneminde monarşiye destek azalacaktır. İkincisi, III. Charles’ın selefi kadar destek gören ve sevilen bir isim olmamasına bağlı olarak monarşiye desteğin bu dönemde azalacak olma ihtimalinin göz ardı edilememesidir. Dolayısıyla, ülkede monarşiye destek azalırsa, Liz Truss’ın da şimdilik geçmişte kalan monarşi karşıtlığı tekrar su yüzüne çıkabilir.
Doç. Dr. Dilek YİĞİT
[i] https://conservativehome.com/2022/08/02/liz-truss-i-am-campaigning-as-a-conservative-and-will-govern-as-a-conservative-from-day-one/
[ii] https://www.independent.co.uk/tv/news/liz-truss-monarchy-republicanism-abolish-b2128076.html
[iii] https://yougov.co.uk/topics/politics/articles-reports/2018/05/18/who-are-monarchists
[iv] https://www.statista.com/statistics/863893/support-for-the-monarchy-in-britain-by-age/
[v] https://www.bbc.com/news/uk-england-berkshire-61644484
