Tarihsel Arka Plan
Polonya ve Ukrayna arasındaki ilişkiler oldukça gelgitli bir yapıya sahip olup, sık sık değişen sınırlar, birçok savaş ve etnik gruplar arasındaki gerilimlerle doludur. Bu ilişkilerin tarihsel arka planına bakılırsa, kökeni Orta Çağ’a kadar uzanmaktadır. Bu dönemde Polonya-Litvanya Birliği’nden söz edilir. 1386-1795 yılları arasında, Polonya ve Litvanya’nın birleştiği bu dönemde, modern Ukrayna’nın bir bölümü bu birliğin bir parçası haline geldi. Bu, bölgedeki Katolik ve Ortodoks Hıristiyanlar arasında etkileşimi artırdı. 18. yüzyılın sonlarına doğru ise, Polonya toprakları Rusya, Prusya ve Avusturya-Macaristan tarafından üç kez bölündü. Bu süreçte, Ukrayna’nın batısı Avusturya-Macaristan’a, doğusu ise Rusya’ya geçti.
20. yüzyıl’a bakıldığında, Birinci Dünya Savaşı’nın ardından, Polonya’nın batı Ukrayna üzerindeki hak iddiaları ve Ukrayna’nın bağımsızlık çabaları nedeniyle iki ülke arasında çatışmalar yaşandı. Ancak, Riga Barış Anlaşması ile 1921’de bu topraklar resmi olarak Polonya’ya verildi.
İkinci Dünya Savaşı döneminde ise, Nazi Almanyası’nın Polonya’ya saldırması ve daha sonra Sovyetler’in de Polonya’ya girmesiyle, bölge yeniden şekillendi. Savaşın sonunda, Sovyetler Birliği’nin sınırları batıya doğru kaydı ve Ukrayna SSR’nin bir parçası olarak batı Ukrayna, Sovyetler Birliği’ne katıldı. Bu durum, Polonyalıların bölgeden göç etmelerine ve birçok Ukraynalının da Polonya’dan göç etmelerine neden oldu.
Sovyet dönemine bakıldığında, bu dönemde, Ukrayna, Sovyetler Birliği’nin bir parçası olarak kaldı. Öte yandan, Polonya, Varşova Paktı’nın bir üyesi olarak Sovyetler’in etki alanında bulundu. Bu dönemde, iki ülke arasındaki ilişkiler genellikle Moskova tarafından belirlendi.
Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından ise, Ukrayna 1991’de bağımsızlığını ilan etti. Bu süre zarfında, Polonya zaten bağımsızlığını kazanmıştı ve hızla Batı’ya doğru yöneliyordu. İki ülke arasında diplomatik ilişkiler kuruldu ve 1990’ların sonlarına doğru ilişkiler gelişmeye başladı.
Ekonomik İlişkiler
Polonya ve Ukrayna, coğrafi yakınlıkları, tarihsel bağları ve benzer ekonomik ve siyasi çıkarları nedeniyle önemli ticari partnerlerdir. İki ülke arasındaki ekonomik ilişkiler son yıllarda gelişme göstermiştir. Polonya, Ukrayna’nın önemli ticaret ortaklarından biridir. Ukrayna, özellikle metallere, tarım ürünlerine ve enerjiye dayalı ürünlerini Polonya’ya ihraç ederken, Polonya’dan makine, kimyasal ürünler ve tüketim malları ithal eder. Diğer taraftan, Polonya, Ukrayna ekonomisine önemli yatırımlar yapmaktadır. Özellikle enerji, altyapı ve üretim sektörlerinde Polonya menşeli şirketlerin yatırımları bulunmaktadır. Ukraynalı işadamları ve şirketler de Polonya pazarında aktif olup, özellikle teknoloji ve hizmet sektörlerinde yatırımlar yapmaktadırlar. Enerji güvenliği açısından da, Polonya ve Ukrayna, enerji güvenliği konusunda iş birliği yaparak enerji kaynaklarının çeşitlendirilmesi ve Rusya’ya olan enerji bağımlılığının azaltılmasına yönelik adımlar atmaktadırlar.
Sonuç olarak, Ukrayna, Polonya’nın işgücü ihtiyacını karşılamak için önemli bir kaynaktır. Son yıllarda birçok Ukraynalı, özellikle Ukrayna Savaşı’ndan sonra düşük ve orta gelirli işlerde çalışmak üzere Polonya’ya göç etmiştir. Polonya ve Ukrayna, ekonomik ilişkilerini geliştirmeye devam ederken, politik ve stratejik iş birliği de bu ilişkinin önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Her iki ülke de Avrupa’daki yerlerini sağlamlaştırmak ve ekonomik fırsatları maksimize etmek için birlikte çalışmaktadır.
Siyasi İlişkiler ve Ukrayna Savaşı’nda Polonya
Ukrayna’nın Avrupa Birliği’ne (AB) yakınlaşma süreci, Polonya’nın desteği ile ivme kazanmıştır. Polonya, Ukrayna’nın AB ile ilişkilerini geliştirmesini desteklemekte ve bu sürecin bir parçası olmaktadır. Güvenlik iş birliği, ikili ilişkiler arasında önemli bir yer kaplar. Rusya’nın Kırım’ı ilhak etmesi ve doğu Ukrayna’da yaşanan çatışmalar, Polonya ve Ukrayna arasındaki güvenlik iş birliğini daha da önemli hale getirmiştir. Her iki ülke de bölgesel güvenlik konusunda işbirliği yapma eğilimindedir. Günümüzde ise, 24 Şubat 2022’de patlak veren Rusya-Ukrayna çatışması, tüm dünyada büyük yankılar uyandırmıştır. Bu savaş, özellikle Avrupa’yı doğrudan etkilemiştir. Aynı zamanda, bu olay küresel ekonomi üzerinde de derin izler bırakmıştır. Özellikle enerji sektöründeki kriz, savaşın getirdiği ekonomik zorlukların en belirgin göstergesidir.
Rusya-Ukrayna çatışmasının patlak verdiği ilk anlarda, bu çatışmanın doğruca doğuya yayılacağına yönelik tahminler bulunmaktaydı. Bu perspektifte, Rusya’nın bir sonraki adımının Polonya’ya yönelik olabileceği belirtiliyordu. Polonya, bu savaşın doğrudan bir katılımcısı olmasa da, yaşanan olaylardan doğrudan etkileniyordu. Bu durumda dikkate alınması gereken iki ana konu var. Birincisi, Polonya’ya yönlendirilen mülteci akınıdır. İkincisi ise, Polonya’nın, Rusya ile Batılı ülkeler arasında devam eden güç dengesi mücadelesinde potansiyel bir sahne (cephe) haline gelme olasılığıdır.[1] Polonya’ya savaşın en belirgin getirisi, Avrupa’da güvenlik alanındaki rolünün yükselmesidir. Bu savaşın ortaya çıkışıyla, Polonya, stratejik bir aktör haline gelmiştir. Aslında, Polonya uzun süredir, özellikle 2014’te Kırım’ın uluslararası hukuka aykırı bir biçimde Rusya tarafından ilhak edilmesinden bu yana, Batılı devletleri Rusya’nın olası tehditlerine karşı uyarıyordu. Ancak Polonya’nın bu konuda yeterli destek aldığına dair bir kanaat oluşmadı. Bu nedenle, Ukrayna’da meydana gelen gelişmeler ışığında, Varşova yönetimi Rusya’nın tehditkar tutumuna dair öne sürdüğü iddiaların doğru olduğunu belirtebilir konuma gelmiştir. Diğer bir yandan, Ukrayna’daki savaşın Polonya’ya Avrupa Birliği (AB) ile yaşadığı gerilimleri geçici olarak göz ardı etme olanağı sunduğunu da net bir şekilde ifade etmek gerekiyor. Çünkü AB, Polonya’nın otoriter bir yönetim anlayışına doğru ilerlediğini belirterek, bu ülkenin demokrasi standartlarından ve Kopenhag Kriterleri’nden saptığını ileri sürmüştür.[2]
Polonya’nın Rusya-Ukrayna çatışmasının ardından stratejik değeri artmış, bu sayede jeopolitik olarak güç kazanmış ve diplomatik zorlukları aşma şansı bulmuştur. Bununla birlikte, bu savaşın Polonya için taşıdığı ciddi riskler de göz ardı edilemez. Bu riskler; ekonomik, güvenlik, sosyolojik, demografik ve kültürel unsurları içermektedir. Özellikle Ukrayna’dan gelen göç dalgası, Polonya için ekonomik ve sosyal açıdan bir zorluk teşkil etmektedir. Şu an için Polonyalıların göçmenlere hoşgörüyle yaklaştığını görmekteyiz; fakat savaşın devam etmesi halinde bu tutum değişebilir. Uzun süreli bir savaş, göçmenlerin toplam maliyetini artırabilir, bu da göçmen karşıtlığına yol açabilir. Bu durum, Polonya’nın demografik yapısının değişeceği endişesini de beraberinde getirebilir. Ayrıca, göçmen sorununda en çok yükü taşıyan ülke olarak, Polonya’nın AB’den ne kadar destek alacağı da önemli bir soru işareti olarak ortaya çıkmaktadır.[3] Polonya’nın Avrupa Birliği’ndeki Daimi Temsilciliği tarafından yapılan açıklamaya göre, Ukrayna’dan Polonya’ya gelenlerin büyük çoğunluğunu, yani yüzde 80’den fazlasını kadınlar ve çocuklar oluşturmaktadır. Polonya Ekonomi Enstitüsü tarafından paylaşılan bir raporda, Polonya’da 1 milyonun üzerinde Ukraynalı’nın kayıtlı olduğu belirtiliyor. Bu Ukraynalıların çoğunluğu, yani yüzde 80’i, Polonya halkının kendilerine olumlu bir yaklaşım içinde olduğuna inanıyor. Ancak Polonyalıların savaştan kaynaklanan mülteci krizine olan bakışı zamanla değişiklik gösterdi. Başlangıçta Ukraynalı mültecilere yardım etme gerekliliğine inananların oranı yüzde 84 iken, bu oran zamanla yüzde 50’ye geriledi. Polonya’daki Ukraynalıların büyük bir kısmı, yani yüzde 74’ü, kendi ülkelerine geri dönmeyi düşünüyor.[4]
Güncel gelişmelere bakıldığında ise, öncelikle tahıl sorunundan söz edilebilir. 24 Şubat’ta patlak veren savaş, Avrupa’da tahıl tedarikinde büyük bir krize neden oldu. Karadeniz ticaret yollarının savaş nedeniyle kullanılamaması, Ukrayna’nın tahıl ve gıda ürünlerini karayoluyla Doğu ve Orta Avrupa’ya göndermesine sebep oldu. Bu, özellikle Polonya, Macaristan, Romanya, Slovakya ve Bulgaristan piyasalarında fiyat dengesizliklerine yol açtı. Ukrayna’nın ucuz ürünleri bu ülkelerde yerel üreticilerin tepkisini çekti ve hükümetler Ukrayna malına ambargo uygulamaya karar verdi. Bu durum üzerine, Avrupa Birliği (AB) Komisyonu, bu ülkelerin Ukrayna’dan bazı ürün ithalatını durdurmalarına izin veren ve çiftçilere ek destek sağlayan bir önlem aldı. Ancak, bu ülkelerin taleplerine rağmen, komisyon bu uygulamayı sonlandırmaya karar verdi. Bu karara cevaben, Polonya, Macaristan ve Slovakya, kendi ambargolarını yürürlüğe koyacaklarını ifade etti.[5]
20 Eylül 2023’te ise, Polonya Başbakanı Mateusz Morawiecki, ülkesinin savunmasını önceliklendireceğini belirterek Ukrayna’ya yapılan silah sevkiyatını durdurma kararı aldıklarını ifade etmiştir. Morawiecki, Polonya’nın modern silahlarla daha iyi donatılacağını vurgulayarak, Ukrayna’ya silah göndermeyeceklerini belirtmiştir.[6] Polonya ile Ukrayna arasındaki ilişkiler, tahıl ithalatı konusundaki anlaşmazlık nedeniyle gerilmiştir. Ukrayna’nın Cumhurbaşkanı Vladimir Zelenski, Varşova’nın Ukrayna’dan yapılan tahıl ithalatını kısıtlamasını eleştirerek, bu adımın Rusya’yı destekleyen bir politika olduğunu iddia etmiştir. Bu eleştirinin ardından ise, Polonya, Ukrayna’ya silah sevkiyatını durdurduğunu duyurmuştur. Öte yandan, Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik saldırısından itibaren, Polonya, Ukrayna’nın en güçlü destekçilerinden ve başlıca silah sağlayıcılarından biri olmuştur. Bunun yanı sıra, Polonya, devlet desteğiyle yaşamını sürdüren bir milyonun üzerinde Ukraynalıya sığınak sunmuştur. Polonya ve Ukrayna arasındaki yükselen tansiyon, müttefiklerini endişelendirmiştir. Başbakan Mateusz’un yaptığı açıklamanın ardından, Polonya’nın liderliği, var olan anlaşmalar çerçevesinde silah sevkiyatına devam edeceklerini belirtmiştir. Bu durumda, Ukrayna savaşında zafer elde etmek isteyen ABD ve İngiltere’nin etkisiyle Polonya’nın ilk kararını revize ettiği görülmektedir.[7]
Kültürel ve Toplumsal İlişkileri
Her iki ülke de Slav kökenli oldukları için ortak kültürel ögeler taşımaktadırlar. Bununla birlikte, her iki ülke de birbirlerinin müzik, sanat, edebiyat ve geleneklerine ilgi duymaktadırlar. Polonya ve Ukrayna, öğrenci değişimi ve akademik iş birliği konularında da birçok anlaşmaya sahiptir. Birçok Ukraynalı öğrenci, yükseköğrenim görmek için Polonya’ya gitmektedir. Son yıllardaki politik ve askeri gelişmeler nedeniyle birçok Ukraynalı Polonya’ya göç etmiştir. Bu durum, Polonya’da büyük bir Ukraynalı topluluğunun oluşmasına neden olmuştur; bu da, iki ülke arasındaki toplumsal ve kültürel etkileşimi artırmıştır. Dil ve din olarak bakıldığında ise, Ukrayna ve Polonya, dil ve din konusunda benzerliklere sahip olsalar da, aralarında farklılıklar da bulunmaktadır. Polonya’da çoğunluk Katoliktir, Ukrayna’da ise Ortodoks ve Katolik cemaatler bulunmaktadır. Dil konusunda, her iki dil de Slav dilleri ailesine aittir, ancak aralarında önemli farklar vardır.
Sümer Esin ŞENYURT
DİPNOTLAR
[1] Michal Kranz, “How the Russia-Ukraine Crisis Is Turning Poland Into a Strategic Player”, Foreign Policy,
(Erişim Tarihi: 25.10.2023).
[2] Dalibor Rohac, “Hungary and Poland Aren’t Democratic. They’re Authoritarian”, Foreign Policy, https://foreignpolicy.com/2018/02/05/hungary-and-poland-arent-democratic-theyre-authoritarian / , (Erişim Tarihi: 25.10.2023).
[3] Karen Gilchrist, “Three Million Migrants Have Now Fled Ukraine-with the Majority Going to Poland. That Could Have Major Repercussions”, CNBC, https://www.cnbc.com/2022/03/16/russia-ukraine-war-refugees-fleeto-poland-with-economic-political-impact.html , (Erişim Tarihi: 25.10.2023).
[4] ‘’Polonya’ya geçen Ukraynalı mülteci sayısı 12 milyona yaklaştı’’, Euronews, https://tr.euronews.com/2023/05/17/polonyaya-gecen-ukraynali-multeci-sayisi-12-milyona-yaklasti , (Erişim Tarihi: 25.10.2023).
[5] ‘’Avrupa’da tahıl krizi: Polonya ve Ukrayna arasındaki gerginlik sürecek mi?’’ , Independent, https://www.indyturk.com/node/662431/d%C3%BCnya/avrupada-tah%C4%B1l-krizi-polonya-ve-ukrayna-aras%C4%B1ndaki-gerginlik-s%C3%BCrecek-mi , (Erişim Tarihi: 25.10.2023).
[6] Poland Will No Longer Send Weapons to Ukraine, Says PM, As Grain Dispute Escalates”, The Guardian, https://www.theguardian.com/world/2023/sep/21/poland-stop-ukraine-weapons-supply-grain-exports-dispute , (Erişim Tarihi: 25.10.2023).
[7] “Ukraine, UK, Poland Announce Security Pact Amid Heightened Tensions”, Defense News, https://www.defensenews.com/global/europe/2022/02/17/ukraine-uk-poland-announce-security-pact-amid-heightened-tensions/ , (Erişim Tarihi: 25.10.2023).
