Giriş
Birleşik Krallık’ta (İngiltere, İskoçya, Kuzey İrlanda ve Galler) genel seçimlerin en geç 2025 yılının Ocak ayında yapılması gerekiyor; kuvvetle muhtemel Başbakan Rishi Sunak genel seçimler için 2025 yılını beklemeyecek ve seçimler 2024 yılı bitmeden gerçekleşmiş olacak. Anket çalışmaları, İşçi Partisi’nin seçimlerden birinci parti olarak çıkacağına işaret ediyor[i] ve böyle olursa önümüzdeki seçimler Birleşik Krallık’ta 2010 yılından bu yana süren Muhafazakâr Parti’nin iktidarını sonlandıracak.
İskoçya ve Kuzey İrlanda’da ayrılıkçı hareketler yükselişte
İskoçya’da yapılan anketler, İskoç seçmenin çoğunluğunun tercihini İskoç Ulusal Partisi’nden (SNP) yana kullanacağını gösteriyor. Milliyetçi SNP’nin İskoçya’dan birinci parti olarak çıkması ve Birleşik Krallık Parlamentosu’na 2019 seçimlerinde olduğu gibi güçlü bir şekilde girmesi, iki gerçeğe tekrar işaret edecek. Birincisi, SNP’nin İskoçya’yı Birleşik Krallık’tan ayırarak bağımsız bir devlet oluşturma amacı İskoç ulusundan destek bulmaktadır. İkincisi ise, SNP’nin ikinci kez bağımsızlık referandumu yapılması talebi iktidarda hangi parti olursa olsun Londra’nın siyasi gündemini işgal etmeye devam edecek. Muhafazakâr Parti, SNP’den gelen ikinci bağımsızlık referandumu talebini ısrarla reddetmişti; İşçi Partisi de İskoçya’nın bağımsızlığı meselesinde Muhafazakâr Parti’nin tavrını sürdürecek gibi görünüyor.
Kuzey İrlanda’da geçtiğimiz yıl gerçekleştirilen Kuzey İrlanda Meclisi seçimlerinde % 29 oy oranı ile birinci parti çıkan Sinn Fein’e artan desteğin Birleşik Krallık genel seçimlerine yansıması kuvvetle muhtemel. Gerçekleştirilen anket çalışmaları, Kuzey İrlanda’da en popüler partinin Sinn Fein olduğuna ve Kuzey İrlanda siyasetinin “dominant” aktörü diyebileceğimiz Demokratik Birlik Partisi’nin (DUP) güç kaybettiğine işaret etmekte.[ii] Amacı İrlanda’nın birleşmesi, yani Kuzey İrlanda’nın Birleşik Krallık’tan ayrılması olan İrlanda milliyetçisi Sinn Fein, Birleşik Krallık Parlamentosu’nda yer almayı reddediyor olsa da, seçimlerde aldığı oy ile Kuzey İrlanda’da “ayrılıkçı” kesimin gücünü göstermekte ve Parti’nin güçlendiği bu koşullar Kuzey İrlanda’dan da bağımsızlık referandumu talebi gelmesi ihtimalini akla getirmiyor değil.
Britanya siyaseti uzmanları, hem İskoçya’da, hem de Kuzey İrlanda’da “ayrılıkçı” hareketlerin güç kazanmasında Brexit’in etkisine vurgu yapmaktadır. Bu, doğru bir tespittir; zira Birleşik Krallık’ta seçmenin % 51,9’unun AB’den ayrılalım dediği referandumda, İskoçya’da seçmenin % 62’si, Kuzey İrlanda’da % 55,8’i tercihlerini AB üyeliğinden yana kullanmıştı. Sonuçta, İskoç ve Kuzey İrlandalı seçmen kendi iradeleri dışında AB’den ayrılmış olunca, Birleşik Krallık’tan ayrılmayı hedefleyen milliyetçi hareketlere destek artmıştır.
İskoçya’da ve Kuzey İrlanda’da milliyetçi hareketler mevcut iken, Galler’de yok mudur?
İngiltere Kralı I. Edward döneminde İngiltere’ye “boyun eğdirilen”, Kral VIII. Henry döneminde ise işgal edilen ve günümüzde İskoçya ve Kuzey İrlanda gibi kendisine Londra tarafından yetki devredilmiş (devolved) Galler’de[iii] de milliyetçi hareketler mevcuttur; ama Londra’nın “İrlanda Sorunu”, “İskoçya Sorunu” gibi bir “Galler Sorunu” olmamıştır. Parantez açıp belirtelim ki, Brexit’in Birleşik Krallık içinde miliyetçi hareketleri güçlendiren etkisi Galler için geçerli değildir; zira AB referandumunda Gallerli seçmenin % 52,5’i tercihini AB’den ayrılmak yönünde kullanmış ve kendi tercihlerine uygun şekilde AB’nin dışında kalmışlardır. Dolayısıyla, Galler milliyetçiliği günümüzde Brexit faktöründen bağımsız değerlendirilebilir.
Londra’nın “Galler Sorunu” olmasa da, Galler’in milliyetçi bir partisi vardır: Plaid Cymru
1925 yılında kurulan Plaid Cymru, Galler siyaseti için önemi yadsınamaz bir aktördür. 1999 yılından itibaren yapılan Galler Parlamentosu seçimlerinde sandıktan İşçi Partisi birinci parti olarak çıkmaktadır. Bu “gelenek”, 2021 yılında gerçekleştirilen seçimlerde de değişmemiş, İşçi Partisi % 39,9 oy oranı ile birinci parti olurken, Muhafazakârlar % 26 ile ikinci olmuştur ve Plaid Cymru % 20,3 ile sandıktan üçüncü parti olarak çıkmıştır.[iv] Plaid Cymru, Birleşik Krallık Parlamentosu’na da parlamenter sokabilmektedir; ilk kez 1966 yılında girebildiği[v] Birleşik Krallık Parlamentosu’nda günümüzde 3 parlamenter ile temsil edilmektedir.[vi] Anket çalışmaları, önümüzdeki genel seçimlerde Plaid Cymru’nun Parlamento’ya en az 4, en fazla 6 parlamenter ile girebileceğini göstermektedir.[vii] Bu açıdan, Plaid Cymru, Birleşik Krallık Parlamentosu’nda 3. parti olan SNP ve Parlamento’da temsil edilmeyi reddediyor olsa da Sinn Fein kadar güçlü bir parti değildir.
Rhun ap Iorwerth
Plaid Cymru, amacı Gal dilini, kültürünü ve geleneklerini korumak olan “kültürel milliyetçi” bir parti olarak nitelendirilse de, Galler’in Birleşik Krallık’tan ayrılması ihtimalini hiç de dışlamamaktadır. 2021 Galler Parlamentosu seçimlerinden önce, Plaid Cymru, seçimleri kazanmaları halinde bağımsızlık referandumu yapma sözü vermiştir. Partinin o dönemdeki lideri olan Adam Price, “bağımsızlığın sosyal ve ekonomik ilerlemeyi sağlamanın tek kesin ve sürdürülebilir yolu olduğuna inanıyoruz… Plaid Cymru hükümeti Galler halkına bağımsızlık referandumunda ulusumuzun geleceğine karar verme yetkisi verecek.” demiştir.[viii] Geçtiğimiz yaz, Parti’nin liderliğini üstlenen Rhun ap Iorwerth ise, “Bulunduğumuz yolu büyük ölçüde bağımsızlığa doğru bir yolculuk olarak görüyorum. Bu yolda kendine güvenen insanlar var, benim gibi insanlar. Bağımsızlığa meraklı insanlar var.”[ix] diyerek bağımsızlık referandumu konusunda selefinden farklı bir tutum takınmayacağı izlenimi vermiştir.
Galler’de bir bağımsızlık referandumu gerçekleştirilebilir mi ve referandumundan bağımsızlık kararı çıkabilir mi?
Galler’de “Unionist” diyebileceğimiz İşçi Partisi ile Muhafazakârlar, Plaid Cymru’dan daha güçlü olduklarından Galler’in bağımsızlığı için referandum gerçekleştirilmesi ihtimali çok uzak görünmektedir. Bağımsızlık referandumu ihtimalinin uzak olduğu mevcut koşullarda, Plaid Cymru, Galler’e daha fazla yetki devredilmesini istemektedir; geçtiğimiz aylarda Başbakan Rishi Sunak Galler’e yetki devrinin Birleşik Krallık hükümetinin önceliği olmadığı yönünde bir açıklama yapmak zorunda kalmıştır.
Diğer taraftan, anket çalışmalarının gösterdiği gibi, Galler’in bağımsızlığına destek artıyor ise,[x] bu destek Plaid Cymru’nun bağımsızlık referandumu talebi için zemin oluşturabilir; yine de bağımsızlık referandumu kararının tek taraflı bir karar olamayacağını ve Londra’nın onayını gerektirdiğini unutmamak gerekir. İşte bu noktada, anahtar rolü İskoçya ve SNP oynayacaktır. SNP ikinci kez bağımsızlık referandumu yapılması isteğini Londra’ya kabul ettirebilirse ve referandum sonunda İskoçya bağımsızlığını kazanır ise, Kuzey İrlanda Sinn Fein öncülüğünde, Galler de Plaid Cymru öncülüğünde aynı yolu izlemeye kalkışabilecektir.
Doç. Dr. Dilek YİĞİT
DİPNOTLAR
[i] https://www.politico.eu/europe-poll-of-polls/united-kingdom/; https://yougov.co.uk/politics/articles/47879-voting-intention-con-21-lab-44-14-15-nov-2023.
[ii] https://www.belfasttelegraph.co.uk/news/politics/sinn-fein-on-course-to-hit-new-general-election-high-new-poll/a158131132.html.
[iii] Morgan, Kenneth O. (1971), “Welsh Nationalism: The Historical Background”, Journal of Contemporary History, 6(1), ss. 153-172.
[iv] https://www.bbc.com/news/uk-wales-politics-57026094.
[v] https://blogs.lse.ac.uk/brexit/2020/06/04/welsh-independence-can-brexit-awaken-the-sleeping-dragon/.
[vi] https://members.parliament.uk/parties/commons.
[vii] https://www.electoralcalculus.co.uk/prediction_main.html.
[viii] https://www.bbc.com/news/uk-wales-politics-56654580.
[ix] https://www.bbc.com/news/uk-wales-politics-66371993.
[x] https://www.walesonline.co.uk/news/politics/new-poll-shows-surge-support-27548216; https://www.theguardian.com/commentisfree/2022/aug/30/support-welsh-independence-growing-scotland-uk; https://www.yes.cymru/new_welsh_independence_polling_pol_pinwn_annibyniaeth.
