Giriş
Batı dünyası ile Sovyetler Birliği yıkıldıktan sonra da jeopolitik rekabetini/mücadelesini sürdüren ve NATO’nun genişlemesi ve komşusu Ukrayna’da Batı yanlısı eğilimlerin güçlenmesi üzerine ilk olarak 2014 yılında bu ülkeden Kırım’ı ilhak eden, daha sonra da 2022 Şubat ayından beri Ukrayna ile savaş içerisinde olan Rusya Federasyonu’nda, 15-17 Mart 2024 tarihlerinde Devlet Başkanlığı seçimi düzenlenecektir. Ülke tarihindeki 8. Başkanlık seçimi olan bu seçimi kazanmasına kesin gözüyle bakılan kişi ise, 1991-1998 döneminde ülkenin Kurucu Devlet Başkanı olan Boris Yeltsin’den sonra ilk olarak 2000-2008 döneminde ülkenin ikinci Devlet Başkanı olarak görev yapan, 2008-2012 döneminde üçüncü Devlet Başkanı olarak görev yapan Dmitri Medvedev’in ardından da 2012’den beri yine Devlet Başkanlığı görevini sürdüren eski KGB ajanı ve deneyimli Rus devlet adamı Vladimir Putin’dir (1952-). Bu yazıda, uluslararası medya ve düşünce kuruluşlarının herhangi bir rekabet beklenmediği halde şimdiden büyük ilgi gösterdikleri[1] 2024 Rusya Devlet Başkanlığı seçimi analiz edilecektir.
Rusya Hakkında Temel Bilgiler
1945-1991 döneminde Amerika Birleşik Devletleri (kısaca ABD) ile birlikte iki kutuplu dünya sistemindeki en önemli aktör olan ve komünizm ideolojisine dayalı farklı siyasal ve ekonomik modeliyle dünya siyasetine ve entelektüel hayatına yön veren Sovyetler Birliği’nin yıkılmasının ardından kurulan Rusya Federasyonu (kısaca Rusya), 1991 yılında kurulmuş, federalizme dayalı ve yarı-Başkanlık sistemiyle yönetilen bir Cumhuriyettir.[2] 21 Cumhuriyet, 9 Eyalet (Kray), 46 Bölge (Oblast), 2 federal statüye sahip şehir (Moskova ve St. Petersburg) ve 5 özerk bölgeden (Avtonomnaya Oblast/Avtonomnıy Okrug) oluşan 83 idari birimli bir federasyon olan Rusya[3], Rus Çarlığı ve Sovyetler Birliği zamanından miras kalan devletçi ve otoriter siyasi yapısını, 1991’den beri uygulanan şok reformlarıyla piyasa ekonomisine geçilmesine rağmen halen korumaktadır. 1993 yılında yeni anayasasını belirleyen Rusya, anayasada yapılan yakın tarihli (2012) değişikle birlikte, önceden 4 yıl olan Devlet Başkanlığı görev süresini 6 yıla çıkarmıştır. 2021 yılında yapılan Rus Kozmonot ve Milletvekili Valentina Tereşkova’nın verdiği yasa teklifiyle yapılan yasal değişiklikle ise, normalde görev süresi 2024’te dolacak olan Vladimir Putin’in iki dönem daha Devlet Başkanı olabilmesinin önü açılmıştır.[4] Böylelikle, 2000 yılından beri, 2008-2012 dönemindeki Başbakanlığına rağmen, 24 yıldır Rusya’yı yöneten Putin, muhtemelen ömrü boyunca bu görevde kalmayı garantileyecek stratejik bir adım atmıştır. Bu şekilde, Putin’in Sovyet lideri Jozef (Joseph) Stalin’in 29 yıllık rekorunu bile kırması beklenmektedir.[5]
Rusya, Ukrayna Savaşı nedeniyle geçtiğimiz yıl ekonomisinde ciddi bir daralma yaşamış ve Uluslararası Para Fonu-IMF resmi verilerine göre 2022 yılında 2,24 trilyon dolar düzeyinde olan toplam gayrisafi milli hasıla (GDP) düzeyi, 2023 yılında 1,86 trilyon dolar düzeyine gerilemiştir.[6] IMF öngörülerine göre, Rusya, savaşın olumsuz etkileri nedeniyle, 2028 yılına kadar 2 trilyon dolar düzeyini geçemeyecek ve ekonomik açıdan vasat bir görünüm sergilemeye devam edecektir. Bu bağlamda, Soğuk Savaş dönemi boyunca ABD’nin ardından dünyanın en büyük ikinci ekonomisi olan Rusya, şimdilerde ABD, Çin, Almanya, Japonya, Hindistan, Birleşik Krallık, Fransa, İtalya, Brezilya ve Kanada gibi ülkelerin gerisinde ancak 11. sırada kendisine yer bulabilmektedir.[7] Önümüzdeki yıllarda Meksika, Güney Kore, Avustralya ve İspanya gibi ülkeler de, ekonomilerini geliştirerek, Rusya’nın önünde yer almaya başlayabilirler. Üstelik Rusya, kişi başına düşen yıllık gayrisafi milli hasıla (GDP per capita) konusunda da 13.000 dolar düzeyinde bir performansla dünyada ancak 68. sırada yer alabilmektedir.[8] Rusya’nın 2022 yılı itibariyle en önemli dış ticaret ortakları ise; Çin, Türkiye, Hindistan, İtalya ve Almanya’dır.[9] Ukrayna işgali nedeniyle Batılı ülkelerle ticaretine ciddi kısıtlamalar getirilen ve yüzünü doğuya dönen Rusya, son 1,5 yılda Çin ve Türkiye ile ticarette rekor düzeylere erişmiştir.[10] Rusya, UNDP insani gelişmişlik düzeyinde ise dünyada 52. sıradadır.[11]
Ancak yaklaşık 144-145 milyonluk nüfusuyla dünyanın en kalabalık 9.[12] ve yüzölçümü açısından 17 milyon kilometrekarenin üzerinde yüzölçümü dünyanın açık ara en büyük ülkesi olan[13] Rusya’nın asıl gücü, inanılmaz zengin yeraltı kaynakları ve güçlü ordusuyla hasımlarına korku salan sert bir devlet olmasından kaynaklanmaktadır. Global Firepower sitesine göre halen ABD’nin ardından ve Çin’in önünde dünyanın en büyük ikinci askeri gücü olan Rusya[14], 9,4 milyon varil petrol üretimiyle dünyanın en önemli 6. petrol üreticisi[15] ve dünyanın en zengin doğalgaz kaynaklarına sahip ülkesidir[16]. Dahası, Rusya, Soğuk Savaş döneminde dünyanın iki süper gücünden biri olmasından kaynaklanan mirasın da etkisiyle, jeopolitika ve istihbarat gibi alanlarda önemli ölçüde yetişmiş insana sahip halen güçlü bir devlettir.
Bir dönem NATO’ya üyeliği dahi gündeme gelen ancak son yıllarda Batı dünyası ile ilişkileri bozulan Rusya, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin 5 daimî üyesinden biri olmasının yanı sıra, Dünya Ticaret Örgütü (WTO), Uluslararası Para Fonu (IMF), Dünya Bankası (WB), Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği (APEC), Bağımsız Devletler Topluluğu (CIS), Avrasya Ekonomik Birliği, BRICS ve Şanghay İşbirliği Örgütü (SCO) gibi çok önemli uluslararası kuruluşlara üyedir. Amerikalı ünlü iktisatçı Richard D. Wolff’a göre, Rusya, ABD ve Avrupalı ülkeler tarafından uygulanan kapsamlı yaptırımlara ve ekonomik çöküş beklentilerine rağmen ayakta kalabildiyse[17], bunun temel nedeni Çin başta olmak üzere BRICS ülkeleriyle son yıllarda geliştirmeyi başardığı yakın siyasi ve ekonomik ilişkilerdir. Wolff’un ayakta kalabilme iddiaları doğru olsa da, IMF verileri ve öngörüleri, Rusya ekonomisinin savaştan olumlu etkilendiği görüşünü de kesinlikle doğrulamamakta, tam tersine Rusya ekonomisinin 2 trilyon doların altında kaldığı ve önümüzdeki 5 yıl içerisinde de bunu aşabilmesinin mümkün görülmediği anlaşılmaktadır. Bunu elbette önümüzdeki yıllarda Rusya’nın göstereceği ekonomik performans doğrulayacak ve yanlışlayacaktır.
Önceki Rusya Devlet Başkanlığı Seçimleri
İlk kez 1991 yılında özgür demokratik bir Devlet Başkanı seçimi için sandıkların kurulduğu Rusya’da, bu yıl içerisinde yapılan ilk Başkanlık seçimini bağımsız aday Boris Yeltsin kazanmış ve Rusya’nın ilk Devlet Başkanı olmuştur. 42,5 milyon oyla ve yüzde 58,56 destekle seçilen Yeltsin’i kısmen zorlayabilen tek kişi ise, 13,35 milyon oy alan ve yüzde 17,22 desteğe ulaşan Rusya Federasyonu Komünist Partisi adayı Nikolay Rijkov olmuştur.
1996 yılında, bağımsız aday Boris Yeltsin, 40,2 milyon oy ve yüzde 54,40 destekle yeniden seçilmeyi başarırken, Komünist Parti adayı Gennadi Züganov (Gennady Zyuganov) da 30 milyonun üzerinde oy ve yüzde 40,73 destekle kendisini epey zorlamıştır.
2000 yılında Züganov’un karşısına çıkan yeni lider Vladimir Putin, 39,7 milyon oy ve yüzde 53,44 destekle, 21,9 milyon oy ve yüzde 29,49 destekte kalan Züganov’a üstünlük sağlamış ve ikinci Rusya Devlet Başkanı olmuştur.
İktidara geldikten sonra oligarklarla giriştiği mücadele, Çeçenistan’da gösterdiği başarı ve Batı ile uyumlu ilişkileri sayesinde hızla desteği artan Putin, 2004 yılında Komünist Parti adayı Nikolay Haritonov (Nikolay Kharitonov) karşısında 49,5 milyon oy ve yüzde 71,91’lik rekor destekle bir kez daha seçilmeyi başarmıştır.
2008 yılında görev süresi dolan Putin Başbakanlığa geçerken, Putin’in aday gösterdiği sağ kolu Dmitri Medvedev, 52,5 milyon oy ve yüzde 71,25’lik destekle Komünist Parti adayı Gennadi Züganov’a fark atarak seçilmiştir.
2012 yılında komünist Züganov’un karşısına yeniden milliyetçi/otoriter Birleşik Rusya Partisi adayı Vladimir Putin çıkmış ve 45,6 milyon oy ve yüzde 64,35’lik üstün bir performansla, yine kolay bir seçim zaferi elde etmiştir.
Bu tarihten itibaren Devlet Başkanlığı süresi 4 yıldan 6 yıla çıkarken, Putin, 2018 yılında Komünist Parti adayı Pavel Grudinin karşısında da çok rahat bir zafer kazanmış ve 56,4 milyon oy ve yüzde 77,53’lük destekle yine üstünlüğüne dair bir şüphe bırakmayacak rahat bir galibiyet kazanmıştır. İşte aynı Putin, 2024 yılında bir kez daha 6 yıllığına Rusya Devlet Başkanı seçilmek için aday olmuştur.[18]
2024 Seçimleri: Sürpriz İhtimali Var Mı?
Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin’in 15-17 Mart 2024 tarihlerinde yapılacak Devlet Başkanlığı seçimlerini kazanmasına kesin gözüyle bakılmaktadır.[19] Zira Rusya’da siyaset ve ekonomi üzerinde devletin ciddi etkisi devam etmekte, Putin karşıtı karizmatik muhalif isimlerin ise siyasette yarışmasına izin verilmemektedir. Örneğin, aşırı milliyetçi çizgisine karşın özellikle gençlerin çok sevdiği Rus muhalif Aleksey Navalni, önce 2020 yılında zehirlenerek öldürülmeye çalışılmış, daha sonra da geçtiğimiz yıl içerisinde hapse atılarak siyasi kariyerine engel oluşturulmuştur.[20] Geçtiğimiz yıl Haziran ayında Putin’e isyan bayrağı açan ve darbe girişiminde bulunan Wagner askeri lideri ve aşırı milliyetçi siyasetçi Yevgeny Prigojin ise, Ağustos ayında uçağının şüpheli bir şekilde düşmesi nedeniyle hayatını kaybetmiştir.[21] Benzer şekilde, muhalif ve popüler isimlerden İlya Yaşin de Rus Ordusu hakkında ‘sahte haber’ yaymak suçundan 8,5 yıl hapse çarptırılmış ve susturulmuştur.[22] Bu seçime katılmak isteyen televizyon şöhreti ve barış yanlısı spiker Yekaterina Duntsova da başvurusunun reddedilmesi nedeniyle seçimde yarışmaktan alıkoyulmuştur.[23] Daha da önemlisi, siyaset bilimci Andreas Schedler’in “manipülasyon menüsü” adını verdiği görüşe göre, Rusya gibi otoriter rejimlerde, medya manipülasyonları, muhalif figürlere yönelik baskılar, seçim kurallarında yapılan değişiklikler ve sandık istifleme gibi yöntemlerle iktidarın gücünü koruması garanti altına alınmaktadır.[24] Bu bağlamda, Rusya’daki rejim, rekabetçi otoriterliğin ötesinde otoriter bir rejimdir ve seçimi kaybetme ihtimali yoktur.
Vladimir Putin
Bu anlamda, Putin’in karşısında toplumsal desteği güçlü ve karizmatik aday bulunmaması ve Rusya’daki otoriter siyasal sistem ve siyasal kültür de hesaba katıldığında, Putin’in seçimi kazanmasından ziyade, seçimi hangi oranla kazanacağının tartışma konusu olduğu söylenebilir. Savaşa ve ekonomik sorunlara rağmen Putin’in yüzde 70 üzerinde bir oyla seçilmesi Rus halkını mobilize etme ve propaganda konusunda Kremlin’in başarısına işaret edecekken, bunun altında ve yüzde 50’ler düzeyinde kalacak bir destek, işlerin iyi gitmediğinin anlaşılması adına önemli bir sinyal kabul edilebilecektir. Güncel bağımsız anketler, Putin’e seçimde verilen desteğin yüzde 78-80’leri bulabileceğini işaret etmektedir.[25] Nitekim Kremlin Sözcüsü Dmitri Peskov da, seçimlerin “demokrasiden çok maliyetli bir bürokratik işlem” olduğundan yakınmakta ve Putin’in yüzde 90 civarında destekle yeniden seçileceğini iddia etmektedir.[26] Carnegie Rusya uzmanı Andrei Kolesniko ise, seçimin Putin’in Ukrayna’da başlattığı savaşa Rus halkının meşru olarak bakıp bakmadığını ortaya koyacağını söylemektedir.[27] Nitekim 2022’de başlayan ve Putin’in Ukrayna’yı Nazilerden arındırmaya yönelik “özel askeri operasyon” adını verdiği işgal sürecinde, Rusya, Luhansk, Donetsk, Herson ve Zaporijna’yı topraklarına katmış, ancak bu bölgelerde kontrolü tam olarak sağlayamamış ve çok sayıda kayıp verdiği ve sivil ölümlerine yol açtığı için özellikle Batı kamuoyundan ciddi eleştiriler almıştır. Ayrıca, 110 milyon civarında seçmenin bulunduğu Rusya’da, 2018 Başkanlık seçimlerine yüzde 67,5 katılım düzeyi baz alınırsa, bu seçimde 70 ila 80 milyon arasında vatandaşın oy kullanacağı tahmin edilmektedir.[28] Rusya Dış İstihbarat Servisi (SVR) Başkanı Sergey Narışkin ise, ABD’nin Mart ayındaki Rusya seçimlerine müdahil olacağına dair bazı uyarı ve öngörülerde bulunmuştur.[29]
Nikolay Haritonov
Putin’in bu seçimdeki en ciddi rakibi ise yine Rusya Federasyonu Komünist Partisi adına yarışacak olan Nikolay Haritonov’dur.[30] Ancak adaylıkların açıklanması öncesinde yapılan anketlerde Putin’in ardından Rus halkının güvendiği tek siyasetçi olarak öne çıkan Başbakan Mihail Mişustin’in (kısmen de Savunma Bakanı Sergey Şoygu’nun popülaritesinden söz edilebilir) seçimde aday olmadığı da düşünüldüğünde[31], 75 yaşında ve pek de karizmatik bir siyasetçi olmayan Haritonov’un seçimde yüksek oy oranlarına ulaşması beklenmemektedir. Bunun sebebi ise, Rusya’da halkın yeniden komünist SSCB dönemine dönmeyi istememesi ve nostaljik duygulara/eğilimlere karşın, ekonomik açıdan gelişmiş ve güçlü bir devlette yaşamak istemeleridir. Putin ise, bunu ekonomik açıdan sağlayamamasına karşın, siyasi ve askeri başarılarla ve Rus milliyetçiliği ve gururunu okşayarak bunu kısmen başardığı için, halen halkın en çok güvendiği siyasetçi durumundadır. Ancak Haritonov’un bir şansı varsa, bu, önceki seçimlerde Komünist Parti’nin aldığı görece yüksek oy oranlarıyla alakalıdır. Nitekim 1996 Başkanlık seçimlerindeki yüzde 32’lik destek veya 1999 parlamento seçimlerindeki yüzde 24 ile 2021 parlamento seçimlerindeki yüzde 19’luk oy oranı, komünistlerin Rusya’da halen etkin bir güç olduğunu ortaya koymaktadır. Haritonov’un bu seçimde yüzde 20 ve altında bir oy oranına ulaşması muhtemel gözükmektedir. Ek olarak, başta adaylık başvurusu işleme alınmayan Haritonov’a[32], daha sonra ise Seçim Komisyonu tarafından izin verilmiştir.[33]
Leonid Slutski
Seçimde kısmen iddialı olabilecek bir diğer aday ise, 2022’de vefat eden çılgın siyasetçi Vladimir Jirinovski’nin kurduğu sağ/milliyetçi çizgideki Rusya Liberal Demokrat Partisi’nin lideri ve Başkan adayı olan Leonid Slutski’dir (Slutsky)[34]. 1999’dan beri Rusya Parlamentosu Duma’da milletvekili olan Slutski, Jirinovski kadar tanınmasa da, ülkesinde bilinen bir isimdir. Jirinovski ve partisi LDP’nin Başkanlık seçimlerinde en yüksek yüzde 9 (2008), Duma seçimlerinde de en yüksek yüzde 22-23 oy aldığı (1993) düşünülürse, Slutski’nin yüzde 10’un altında bir performans göstermesi beklenmelidir.
Vladislav Davankov
Seçimde aday olan yeni bir isim ise, 2020 yılında Rus kozmetik şirketi Faberlic’in kurucusu Alexey Nechayev tarafından kurulan liberal çizgideki Yeni İnsanlar Partisi veya Yeni Halk Partisi’nin (Novyye lyudi) Başkan adayı olan 1984 doğumlu genç siyasetçi Vladislav Davankov’dur.[35] Parlamentonun alt kanadı Duma’da Başkan Yardımcısı olarak görev yapan Davankov, COVID-19 döneminde aşı karşıtı duruşuyla adından söz ettirmiş ve Putin rejiminden seçime girebilmesi konusunda vize almayı başarmıştır. 2023 Moskova Belediye Başkanlığı seçimlerinde de aday olan Davankov, Sergei Sobyanin karşısında yüzde 5 oyda kalmıştı.[36] Bu anlamda, Davankov ve partisinin yüzde birkaç oyu geçemeyeceği öngörülmektedir.
Ayrıca henüz adaylığı kesinleşmeyen ancak Putin’e yönelik sert muhalefetiyle son dönemde adından söz ettiren eski Duma Milletvekili Boris Nadezhdin de, halkın büyük desteği ve savaş karşıtı duruşuyla aday olabilecek güçlü bir aday görünümdedir.[37] Polonya merkezli Gazeta Wyborcza ise, dün geçtiği haberinde, Nadezhdin’in seçime katılmasının engellenebileceği ve hatta öldürülebileceği uyarısında bulunmuştur.[38]
Sonuç
Sonuç olarak, 2024 Rusya Devlet Başkanlığı seçimi, sonucu önceden belli olan, fakat Rusya’nın Ukrayna işgali ve sonrasında uygulanan Batı yaptırımları nedeniyle içerisine düştüğü zor ekonomik ve siyasal durumun halk üzerindeki etkisini ölçmesi açısından test niteliğinde bir seçim olacaktır. Seçimin demokrasiden hatta rekabetçi otoriter sistemden bile uzak ve devlet gözetiminin ötesinde, devlet kontrolünde olacağı açıktır. Ancak bu durum, Rus siyasi kültürü ve devlet geleneğinin bir yansıması olup, sadece baskı ve korkuyla açıklanamayacak bir duruma ve ayrıca Putin rejiminin milliyetçilik ve sağ popülist politikalarla kendisini meşrulaştırmadaki başarısına işaret etmektedir.
Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
DİPNOTLAR
[1] Bu konuda bazı haberler için; Allison Meakem (2024), “Putin’s Russia Is Barely Pretending Its Elections Are Real”, Foreign Policy, 02.01.2024, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://foreignpolicy.com/2024/01/02/russia-ukraine-war-putin-economy-navalny-prigozhin/; Ben Noble & Nikolai Petrov (2023), “Why we must pay attention to Russia’s election”, Chatham House, 01.12.2023, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.chathamhouse.org/publications/the-world-today/2023-12/why-we-must-pay-attention-russias-election; Pjotr Sauer (2024), “Vladimir Putin will use election to show war-weary Russia he’s still calling the shots”, The Guardian, 03.01.2024, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.theguardian.com/world/2024/jan/03/vladimir-putin-will-use-election-to-show-war-weary-russia-hes-still-calling-the-shots.
[2] Rusya siyasal sistemi ve ekonomik yapısı hakkında detaylı bilgiler için, bakınız; Ozan Örmeci & Sina Kısacık (2018), Rusya Siyaseti ve Rus Dış Politikası, Ankara: Seçkin Yayınları.
[3] Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, “Rusya Federasyonu’nun Siyasi Görünümü”, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.mfa.gov.tr/rusya-siyasi-gorunumu.tr.mfa.
[4] Alexandra Odynova (2021), “Putin signs law allowing him to serve 2 more terms as Russia’s president”, CBS News, 05.04.2021, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.cbsnews.com/news/vladimir-putin-president-russia-signs-law-allowing-2-more-presidential-terms/.
[5] Pjotr Sauer (2023), “Vladimir Putin to run for Russian president again in March 2024”, The Guardian, 08.12.2023, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.theguardian.com/world/2023/dec/08/vladimir-putin-to-run-for-russian-president-again-in-march-2024.
[6] IMF (2023), “World Economic Outlook Database”, Ekim 2023, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/October/weo-report?c=512,914,612,171,614,311,213,911,314,193,122,912,313,419,513,316,913,124,339,638,514,218,963,616,223,516,918,748,618,624,522,622,156,626,628,228,924,233,632,636,634,238,662,960,423,935,128,611,321,243,248,469,253,642,643,939,734,644,819,172,132,646,648,915,134,652,174,328,258,656,654,336,263,268,532,944,176,534,536,429,433,178,436,136,343,158,439,916,664,826,542,967,443,917,544,941,446,666,668,672,946,137,546,674,676,548,556,678,181,867,682,684,273,868,921,948,943,686,688,518,728,836,558,138,196,278,692,694,962,142,449,564,565,283,853,288,293,566,964,182,359,453,968,922,714,862,135,716,456,722,942,718,724,576,936,961,813,726,199,733,184,524,361,362,364,732,366,144,146,463,528,923,738,578,537,742,866,369,744,186,925,869,746,926,466,112,111,298,927,846,299,582,487,474,754,698,&s=NGDPD,&sy=2021&ey=2028&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1.
[7] The World Bank (2022), “GDP (current US$)”, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD?most_recent_value_desc=true&year_high_desc=true.
[8] International Monetary Fund (2023), “World Economic Outlook Database”, Ekim 2023, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/October/weo-report?c=512,914,612,171,614,311,213,911,314,193,122,912,313,419,513,316,913,124,339,638,514,218,963,616,223,516,918,748,618,624,522,622,156,626,628,228,924,233,632,636,634,238,662,960,423,935,128,611,321,243,248,469,253,642,643,939,734,644,819,172,132,646,648,915,134,652,174,328,258,656,654,336,263,268,532,944,176,534,536,429,433,178,436,136,343,158,439,916,664,826,542,967,443,917,544,941,446,666,668,672,946,137,546,674,676,548,556,678,181,867,682,684,273,868,921,948,943,686,688,518,728,836,558,138,196,278,692,694,962,142,449,564,565,283,853,288,293,566,964,182,359,453,968,922,714,862,135,716,456,722,942,718,724,576,936,961,813,726,199,733,184,524,361,362,364,732,366,144,146,463,528,923,738,578,537,742,866,369,744,186,925,869,746,926,466,112,111,298,927,846,299,582,487,474,754,698,&s=NGDPDPC,&sy=2021&ey=2028&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1.
[9] Statista.com (2023), “Export value of goods from Russia in 2022, by major country of destination(in billion U.S. dollars)”, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.statista.com/statistics/1002015/russia-leading-export-partners/#:~:text=Russia’s%20leading%20five%20export%20partners,billion%20U.S.%20dollars%20in%202022..
[10] VOA (2023), “Half of Russia’s 2023 Oil and Petroleum Exports Went to China – Russia’s Novak”, 27.12.2023, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.voanews.com/a/half-of-russia-s-2023-oil-and-petroleum-exports-went-to-china—russia-s-novak/7414124.html; Gökhan Yıldız (2023), “Türkiye-Rusya ticaret hacmi 2023’te de 65 milyar doları aşacak”, AA, 23.11.2023, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/turkiye-rusya-ticaret-hacmi-2023te-de-65-milyar-dolari-asacak/3062366.
[11] UNDP (2021), “Human Development Insights”, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://hdr.undp.org/data-center/country-insights#/ranks.
[12] Worldometers (2024), “Countries in the world by population (2024)”, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.worldometers.info/world-population/population-by-country/.
[13] Worldometers (2024), “Largest Countries in the World (by area)”, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.worldometers.info/geography/largest-countries-in-the-world/.
[14] Global Firepower (2024), “2024 Military Strength Ranking”, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.globalfirepower.com/countries-listing.php.
[15] Irina Slav (2023), “Top 10 Countries With Largest Oil Reserves”, Oil Price, 24.04.2023, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://oilprice.com/Energy/Crude-Oil/Top-10-Countries-With-Largest-Oil-Reserves.html.
[16] The Economist (2012), “Natural gas reserves”, 05.06.2012, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.economist.com/graphic-detail/2012/06/05/natural-gas-reserves.
[17] Democracy at Work (2023), “Sanctions Against Russia Aren’t Working – Economic Update with Richard Wolff”, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.youtube.com/watch?v=YYN1NjbmFas.
[18] Kamiz Şeddadi (2023), “Putin 5’inci kez devlet başkanlığı için aday oluyor”, Rudaw, 16.12.2023, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.rudaw.net/turkish/world/161220231; Dmitri Chirciu (2023), “Putin, devlet başkanlığı seçimi için resmen adaylık başvurusunda bulundu”, AA, 18.12.2023, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/putin-devlet-baskanligi-secimi-icin-resmen-adaylik-basvurusunda-bulundu/3086036.
[19] Euronews (2023), “Rusya’da başkanlık seçimi 17 Mart’ta yapılacak, Putin’in zaferine kesin gözüyle bakılıyor”, 07.12.2023, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://tr.euronews.com/2023/12/07/rusyada-baskanlik-secimi-17-martta-yapilacak-putinin-zaferine-kesin-gozuyle-bakiliyor.
[20] BBC News Türkçe (2023), “Rus muhalif siyasetçi Aleksey Navalni’ye 19 yıl daha hapis cezası verildi”, 04.08.2023, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/articles/cgrgp886d5zo.
[21] Euronews (2023), “Rus paralı asker grubu Wagner’in lideri Prigojin’in öldüğü uçakta kimler vardı?”, 24.08.2023, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://tr.euronews.com/2023/08/24/wagner-grubu-lideri-prigojinin-oldugu-ucakta-kimler-vardi.
[22] BBC News Türkçe (2022), “Rusya’nın önde gelen muhalif isimlerinden İlya Yaşin Rus ordusu hakkında ‘sahte haber’ yaymak suçundan 8,5 yıl hapse çarptırıldı”, 09.12.2022, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/articles/c72qvle73xno.
[23] Euronews (2023), “Rusya: ‘Barış yanlısı’ Dountsova’nın devlet başkanı adaylığının engellenmesine itirazı reddedildi”, 27.12.2023, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://tr.euronews.com/2023/12/27/rusya-baris-yanlisi-dountsovanin-devlet-baskani-adayliginin-engellenmesine-itirazi-reddedi; Laura Kelly (2023), “Putin aims to leave nothing to chance in Russia’s 2024 election”, The Hill, 26.12.2023, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://thehill.com/policy/international/4377945-putin-russia-presidential-election-2024/.
[24] Ben Noble & Nikolai Petrov (2023), “Why we must pay attention to Russia’s election”, Chatham House, 01.12.2023, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.chathamhouse.org/publications/the-world-today/2023-12/why-we-must-pay-attention-russias-election.
[25] AlJazeera (2023), “Putin confirms run for Russian presidency in 2024 election”, 08.12.2023, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.aljazeera.com/news/2023/12/8/putin-announces-run-for-russian-presidency-in-2024-election; Ruxandra Iordache (2023), “Russia’s Vladimir Putin says he will run for president in 2024 elections: State media”, CNBC, 08.12.2023, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.cnbc.com/2023/12/08/russias-putin-says-he-will-run-for-president-in-2024-state-media.html.
[26] Ben Noble & Nikolai Petrov (2023), “Why we must pay attention to Russia’s election”, Chatham House, 01.12.2023, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.chathamhouse.org/publications/the-world-today/2023-12/why-we-must-pay-attention-russias-election.
[27] Pjotr Sauer (2024), “Vladimir Putin will use election to show war-weary Russia he’s still calling the shots”, The Guardian, 03.01.2024, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.theguardian.com/world/2024/jan/03/vladimir-putin-will-use-election-to-show-war-weary-russia-hes-still-calling-the-shots.
[28] Reuters (2023), “The Russian presidential election: The who, what and when”, 08.12.2023, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.reuters.com/world/europe/russias-putin-run-again-president-2024-2023-12-08/.
[29] Elena Teslova (2024), “Moscow claims US training people to interfere in Russia’s 2024 presidential election”, AA, 11.01.2024, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/en/europe/moscow-claims-us-training-people-to-interfere-in-russias-2024-presidential-election/3106073.
[30] Kampanya web sitesi için; https://xn--80aerjnfbkchp5ab.xn--p1ai/.
[31] Bakınız; https://wciom.ru/ratings/doverie-politikam/; https://wciom.ru/ratings/doverie-politikam/.
[32] AP (2024), “Russia approves 2 candidates for ballot against Putin in March election”, 05.01.2024, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://apnews.com/article/russia-president-election-putin-slutsky-davankov-5e14c9747c595fbfbba599b0a1c3ccf9.
[33] AP (2024), “A Communist candidate gets approval to run in the Russian presidential election”, 09.01.2024, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://apnews.com/article/russia-election-moscow-candidate-communist-nikolai-kharitonov-ab5d4598b76a23e7ca4c714dcbd2e29e.
[34][34] Web sitesi için; https://lslutsky.ru/.
[35] Kampanya web sitesi için; https://davankov2024.ru/.
[36] The Moscow Times (2023), “Moscow Mayor Sobyanin Wins Re-Election”, 11.09.2023, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.themoscowtimes.com/2023/09/11/moscow-mayor-sobyanin-wins-re-election-a82417.
[37] Euro Topics (2024), “Rusya: Savaş karşıtı aday Putin’e meydan okuyor”, 23.01.2024, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://www.eurotopics.net/tr/314060/rusya-savas-karsiti-aday-putin-e-meydan-okuyor.
[38] GDH Haber (2024), “Haber 97850”, 24.01.2023, Erişim Tarihi: 25.01.2024, Erişim Adresi: https://gdh.digital/haber-97850.
