Birleşik Krallık gündemini yakından takip edenler, bu ay içinde kendilerini ilginç, hatta belki de “tuhaf” diyebilecekleri bir tartışmaya şahitlik ederken buldular. Tartışmanın konusu İskoçya’nın başkenti Edinburg’da, şehrin en önemli tarihi sembolü olan Edinburg Kalesi’nde bir kafenin ismiydi; kafenin “Redcoat” olan isminin “saldırgan” nitelikte ve İskoçların geçmişte yaşadığı “acı ve sıkıntıyı” adeta kutlamakta olduğunu düşünen İskoçlar[1], kafenin isminin değiştirilmesi için imza kampanyası başlattılar ve sayıları binleri bulan İskoç’tan destek gördüler. Diğer taraftan, bazı İskoç milliyetçilerinden de kafeyi boykot etme çağrıları da yükseldi.[2] The Scotsman’ın haberine göre, kafenin isminin değiştirilmesi gerektiğini düşünenler arasında İskoç Ulusal Partisi’nin (SNP) önde gelen isimleri de bulunmakta ve sadece kafenin değil, Kale’de yer alan “Jacobite odası”nın isminin de değiştirilmesini istiyorlar.[3] Kafenin 32 yıldır “Redcoat” ismini taşıdığına dikkat çekenler, İskoç milliyetçilerin tavrını anlamakta zorlanan İskoç muhafazakârlar ve “Unionists” olarak adlandırılan İngiltere ile birlik yanlıları açısından da tartışmanın neden şimdi başladığı bir soru işareti. Britanya basınında Edinburg Kalesi’nin yönetiminden sorumlu olduğu belirtilen Historic Environment Scotland tarafından yapılan açıklamada, “bu isim 1992’den beri kullanılmaktadır ve Kale’nin askeri tarihini yansıtmaktadır, ancak tarihi yorumlama şeklimiz de sürekli gelişmektedir” ifadesine yer verildi[4]. Bu açıklama, aslında isim tartışmasının neden şimdi başladığı sorusuna zımnen yanıt vermekte, nedeni tartışmayı başlatanların Britanya tarihini farklı şekilde yorumlamayı tercih etmesine bağlamaktadır. Diğer taraftan, 32 yıldır mesele edilmemiş kafe isminin günümüzde mesele haline getirilmesi, İskoç milliyetçiliğinin özellikle Brexit sonrası daha da güçlenmesinden ve bu çerçevede İskoç tarihine ve tarihi şahsiyetlere karşı artan hassasiyetten kaynaklanmakta olduğu da açıktır.
Edinburg Kalesi’ndeki kafenin “Redcoat” olan ismine dair tartışmalara kaynaklık eden tarihi süreç Jacobite isyanlarının yaşandığı 1688-1746 yılları arasındaki dönemdir. 1685 yılında Birleşik Krallık tahtına İskoç Stuart hanedanlığına mensup Kral II. James çıkmıştır; 16. yüzyılda Protestan reformasyon sürecine girmiş ülkede II. James’in Katolikliği benimsemiş olduğu bilinmekle beraber, kız çocuklarının Protestan olması nedeniyle tahtın Protestanlara geçeceğinin sağladığı rahatlık, II. James’in Katolik olan ikinci eşinden erkek çocuk sahibi olması ile aniden bertaraf olmuştur. II. James tahtından indirilmiş ve tahta James’in Protestan kızı Mary ve damadı William (William of Orange) çıkarılmıştır. II. James Fransa’ya kaçmıştır ama James’in tahttan indirilmesini kabul etmeyenlerin isyanı ve isyanın kaynaklık ettiği savaşlar silsilesi başlamıştır. Tarihe Jacobites (bu isim James’in Latince versiyonundan -Jacobus- kaynaklanmaktadır) olarak geçen isyancılar homojen olmayıp, başlıca üç gruptan oluşmaktaydı.
- Katolikler,
- Katolik olmasalar da Kralların İlahi Hakkı doktrinine sıkı sıkıya bağlı olan ve dolayısıyla bir kralın tahtından indirilemeyeceğini savunanlar,
- Stuart hanedanlığının İskoç olması nedeniyle hanedanlığa bağlılık duyan İskoçlar.
Bu üç grup, II. James’in vefatı sonrasında da Stuart hanedanlığının restorasyonunun sağlanması amacıyla desteklerini II. James’in oğlu Edward Stuart’a ve Jacobite isyanlarının sembolü haline gelen torunu Bonnie Prens Charlie’ye vermeye devam etmişlerdir.
Savaşlar silsilesi, 1746 yılında gerçekleşen Culloden Savaşı’nda Bonnie Prens Charlie’nin liderliğindeki Jacobite ordusunun yenilmesi ile son bulmuştur ve Britanya tahtına yönelik Katolik tehdit de ortadan kalkmıştır. Burada dikkat çekilmesi gereken, Jacobite isyanları sürecinde savaşan tarafların aslen Protestan-Katolik, Stuart hanedanlığı yanlısı ve karşıtı olarak nitelendirilebileceğidir; oysa tarihsel süreçte Jacobite isyanları adeta sadece İngiliz-İskoç çatışması olarak algılanmaya başlanmıştır. Çatışmaların İskoç topraklarında “highland” denilen bölgelerde gerçekleşmesi de bu algıyı oldukça güçlendirmiştir. Edinburg Kalesi’ndeki kafenin “Redcoat” olan isminin İskoç milliyetçiler için mesele olmasının nedeni de bu noktada karşımıza çıkmaktadır. Çünkü Culloden Savaşı’nda Jacobite isyancılara karşı savaşan ve “Redcoat” olarak adlandırılan Kral-yanlısı/Hanover hanedanlığı-yanlısı askerlerin İskoçların hafızasındaki imajı oldukça “kötüdür”. Mesela Scotsman’da 2018 yılında yayınlanan bir yazıda[5], Redcoat’ların zafer kazandıkları Culloden Savaşı sonrasında da İskoçlar (highlanders) üzerinde çiftlikleri yağmalamak ve evlere saldırmak gibi “şiddet” içerikli baskı ve “zulüm” uyguladığı yönünde savlar ileri sürülmektedir. Hâl böyle olunca, kafenin adı İskoç milliyetçiler tarafından “tarihin çatışma ve çekişmelerle dolu dönemlerinde İskoçya’yı boyunduruk altına almada ve halkına baskı uygulamada önemli bir rol oynayan İngiliz askerlerinin yüceltilmesi ve onurlandırılması” olarak görülmektedir. [6]
Diğer taraftan, Redcoat isminin Jacobite isyanlarından bağımsız olarak İskoçlar açısından, özellikle de İskoçların tarihi bir mekanında kullanılmak için, “çok İngiliz” olduğunu da düşünmek mümkündür. Çünkü, 1851 yılında Wellington Dükü Lord Stanhope’a “İngiliz ordusu ne zaman kırmızı giymeye başlamıştır?” diye sorar, aldığı yanıt “Kral II. Charles’dan bu yana olur”. Ama tarihçiler İngiliz askerlerin savaşlarda kırmızı rengi kullanmasının 14. yüzyıla kadar geri gittiğini ve 15. yüzyılda kırmızı ceket giymeye başladıklarını ileri sürmektedir; artık 16. yüzyıla gelindiğinde ise kırmızı artık “İngiliz rengi” olarak görülmektedir.[7]
İskoç milliyetçilerinn hassasiyetleri karşısında Historic Environment Scotland kafenin isminin gözden geçirileceğini açıklamıştır; bakalım Edinburg Kalesi’ndeki kafenin ismi değişecek mi, değişecek ise ne olacaktır?
Doç. Dr. Dilek YİĞİT
Kapak fotoğrafı: https://www.gbnews.com/news/edinburgh-castle-woke-rebrand-cafe-scotland-indepedence-nationalists
DİPNOTLAR
[1] https://www.gbnews.com/news/edinburgh-castle-woke-rebrand-cafe-scotland-indepedence-nationalists.
[2] https://www.edinburghnews.scotsman.com/news/people/edinburgh-castles-redcoat-cafe-re-opening-upsets-scottish-independence-supporters-despite-same-name-4514198.
[3] https://www.scotsman.com/heritage-and-retro/heritage/edinburgh-castle-redcoat-cafe-and-jacobite-room-names-to-be-reviewed-after-outcry-by-snp-politicians-4514936.
[4] https://www.edinburghnews.scotsman.com/news/people/edinburgh-castles-redcoat-cafe-re-opening-upsets-scottish-independence-supporters-despite-same-name-4514198.
[5] https://www.scotsman.com/arts-and-culture/who-was-the-most-notorious-redcoat-of-the-1745-rebellion-329345.
[6] https://www.dailymail.co.uk/news/article-13075627/Caf-Scotlands-famous-castle-review-furious-backlash-nationalists-Redcoat-title.html.
[7] Viscount Dillon (1924), “The English Red Coat”, Journal of the Society for Army Historical Research, 3(12), ss. 79-83.
