Birleşik Krallık genel seçimlere giderken, İskoçya’dan gelen istifa haberi Britanya gündeminin ilk sırasına oturdu. İskoçya’nın Pakistan asıllı ve Müslüman Birinci Bakanı Hamza Yusuf’un istifası, nedenlerinden daha çok, genel seçimlere muhtemel yansımaları açısından değerlendirilmelidir.
Hamza Yusuf’un istifasının nedeni açıktır; 2021 seçimlerinden sonra 129 sandalyeli İskoç Parlamentosu’nda İskoç Ulusal Partisi’nin (SNP) sahip olduğu 63 sandalye hükümetin kurulması için yeterli olmayınca, SNP ile İskoç Yeşilleri arasında, Yeşillere hükümette yer veren ve Bute House Anlaşması olarak bilinen bir anlaşma imzalanmıştı. Yeşillerin İskoç hükümetinin iklim değişikliği politikasından rahatsızlık duyması neticesinde SNP ve Yeşiller arasında oluşan gerilim dolayısıyla, Hamza Yusuf, Bute House Anlaşması’na son verdi. Bu koşullarda, Muhafazakâr Parti, İskoç hükümetini güven oyuna sunma çağrısında bulunacağını açıkladı. SNP’nin gerginlik yaşadığı Yeşillerden ve Muhafazakâr Parti ile İşçi Partisi üyelerinden güven oyu alamayacağı kuvvetle muhtemel olduğundan, hükümetin kaderi Birleşik Krallık’tan ayrılma yanlısı Alba Partisi’nin eline kaldı. Güvenoyu krizi içinde, Hamza Yusuf, İskoçya’nın yeni bir lidere ihtiyaç duyduğunu açıklayarak istifasını verdi. Kısacası, istifanın nedeni partiler arasında yaşanan anlaşmazlıktır ve bu istifa mevcut koşullarda Hamza Yusuf ve lideri olmuş olduğu partisi SNP arasında bir uyuşmazlığın/anlaşmazlığın sonucu olarak okunmamalıdır. Zaten yeni lider seçilinceye kadar da Hamza Yusuf SNP liderliğini sürdürecektir.
İstifa karşısında, Birleşik Krallık Başbakanı Rishi Sunak, SNP’yi İskoçya’nın bağımsızlığı konusundaki “takıntıdan” kurtulmaya çağırırken, “İskoç halkının bağımsızlık takıntısını değil, önemsedikleri konulara odaklanan bir hükümeti hak ettiğini” ifade etti ki, bu açıklama, Londra’nın, 2014 yılından itibaren ikinci bağımsızlık referandumu talebiyle -deyim yerindeyse- başını ağrıtan SNP’nin yaşadığı sorunlardan, liderinin istifa etmesi gibi, pek de memnuniyetsizlik duymadığının işareti olarak değerlendirilebilir.
Hamza Yusuf’un istifasının yarattığı başlıca iki soru bulunmaktadır. Birincisi, Yusuf’un istifasının Birleşik Krallık genel seçimlere giderken SNP’nin seçim performansını nasıl etkileyeceğidir. İkincisi ise, bu istifa nedeniyle İskoçya’da erken seçimlere gidilip gidilmeyeceğidir. Nisan ayının başında Yougov tarafından İskoçya’da yapılan anket çalışması, SNP’ye yönelik desteğin 2020 yılından itibaren azalma eğilimine girdiğini, İşçi Partisi’ne yönelik desteğin 2019 sonundan itibaren artış gösterdiğini, Muhafazakâr Parti’ye desteğin ise hem SNP’nin, hem de İşçi Partisi’nin altında seyrettiğini göstermektedir. Bu koşullarda, İskoçya’da yapılacak bir erken seçim, SNP’nin İskoçya’da birinci parti olma konumunu sonlandırabilir; zaten SNP’den gelen açıklamalar da erken seçim ihtimalini göz ardı etmekte olup, lider değişiminin Parlamento’nun 5 yıl olan görev süresini etkilememesi gerektiği yönündedir. Birleşik Krallık genel seçimlerine dair ülke genelinde yürütülen anket çalışmaları ise SNP’ye yönelik desteğin Ocak 2020 ve Nisan 2024 zaman aralığında % 4’den % 3’e düştüğüne işaret etmektedir; dolayısıyla, partiye yönelik destek oranı dalgalanmalara pek açık olmadığı yönünde izlenim vermektedir. Üstelik Hamza Yusuf’un istifasından hemen önce Nisan 2024’de yürütülen bir anket çalışmasında katılımcıların % 67’si Hamza Yusuf’tan memnun olmadıklarını ifade ederken, Hamza Yusuf’tan memnun olduğunu belirtenlerin oranı % 20’de kalmıştır. Bu veri ışığında, Hamza Yusuf’a yönelik güçlü bir halk desteği olmadığı sonucu çıkartılırsa, Yusuf’un istifasının genel seçimlerde SNP’ye olumsuz etkisi olmayacağı varsayılabilir.
Anas Sarwar
Ancak Yusuf’un istifasının SNP’nin Birleşik Krallık genel seçimlerindeki performansını etkilemeyecek olması, SNP’nin İskoçya’da İşçi Partisi’nin gerisinde kalmasının potansiyel sonuçlarının önemini gölgelememelidir; zira öncelikli hedefi İskoçya’nın Birleşik Krallık’tan ayrılması olan SNP, İskoç siyasetindeki başat rolünü İşçi Partisi’ne kaptırırsa, İskoç İşçi Partisi için de öncelik İskoçya’nın bağımsızlığı olmadığından, İskoçya’nın Birleşik Krallık’tan ayrılması meselesi de gündemdeki ağırlığını kaybedecektir. İskoç İşçi Partisi lideri Anas Sarwar, önümüzdeki genel seçimleri İşçi Partisi’nin kazanacağı öngörüsüyle İskoçları İşçi Partisi’ne oy vermeye çağırırken, “daha fazla İskoç İşçi Partisi milletvekili İskoçya’ya İşçi Partisi hükümetinin kalbinde bir ses sağlayacaktır” demesi, İskoç İşçi Partililerin İngiltere-İskoçya meselesine dair ayrılıkçı değil bütünleştirici bir dil kullanmaya çalıştıklarının göstergesidir.
Birleşik Krallık siyasi gündemini meşgul eden ikinci konu Reform UK partisinin 2023 yılı sonundan itibaren gösterdiği yükseliştir. Bu yükseliş, Britanya için bir sürprizdir; zira Britanya, uygulanan seçim sistemine bağlı olarak, aşırı sağ partiler de dahil yeni ve küçük partilerin seçim başarısı gösterebildikleri bir ülke değildir. Reform UK’nin önümüzdeki genel seçimlerde % 13 civarında oy alacağını tahmin eden anketler ve öngörüler gerçekleşir ise, Reform UK, Britanya genel seçimlerinden İşçi Partisi ve Muhafazakâr Parti’nin ardından üçüncü parti olarak çıkacaktır. Brexit Party adı altında kurulan ve Brexit gerçekleştikten sonra ismini Reform UK olarak değiştiren, söyleminin merkezinde Avrupa Birliği karşıtlığı olması nedeniyle “tek konu partisi” olmakla eleştirilen, pandemi esnasında da “karantina karşıtı” tutumuyla dikkat çeken Reform UK’in böylesine bir seçim başarısı elde etmesi sonrası, Britanya’nın siyasi ve ekonomik gündemini ne ölçüde etkileyebileceği merak konusudur. Lakin partinin kendisi bu tanımlamayı kabul etmese de, aşırı sağ parti sıfatıyla özellikle göç karşıtlığı söylemi ile Britanya’nın göçmen politikasını yönlendirebileceği, kurulu düzen karşıtlığını da Lordlar Kamarası’nı hedef alarak sergileyeceği tahmin edilmektedir.
Sonuç olarak denilebilir ki, İskoçya’dan gelen istifa haberinin, tek başına, SNP’nin Birleşik Krallık genel seçimlerindeki performansına olumsuz yansıması beklenmese de, İşçi Partisi’nin sergilediği yükseliş karşısında SNP’nin İskoçya’nın en büyük partisi olma konumunu kaybetmesi, İskoçya’nın bağımsızlığı meselesinin Britanya siyaset gündeminin gerilerine itilmesine sebep olabilecektir. Diğer taraftan, Reform UK’in yükseliyor olması, doğrudan ve kısa vadede SNP’yi etkileyecek bir faktör değildir; zira Reform UK, kendisine en büyük rakip olarak, aynı seçmen kitlesine hitap ediyor olmaları gerekçesi ile Muhafazakâr Parti’yi görmektedir. Reform UK açısından genel seçim rekabetinin İskoçya’daki kısmı da Muhafazakâr Parti ile sürdürülecektir.
Doç. Dr. Dilek YİĞİT
KAYNAKÇA
- https://yougov.co.uk/politics/articles/49267-as-humza-yousaf-resigns-where-does-opinion-in-scotland-stand
- https://www.theguardian.com/politics/2024/jan/08/scottish-labour-leader-appeals-to-pro-independence-voters-to-boot-tories-out
- https://www.telegraph.co.uk/politics/2024/04/29/rishi-sunak-latest-news-humza-yousaf-snp-scotland/
- https://yougov.co.uk/politics/articles/49301-voting-intention-con-18-lab-44-30-apr-1-may-2024
- https://www.euronews.com/2024/03/25/reform-uk-the-right-wing-party-that-could-transform-british-politics
