Giriş
5 Mart’ta Azerbaycan Cumhurbaşkanı Ekselansları Sayın İlham Aliyev ve Türkiye Cumhurbaşkanı Ekselansları Sayın Recep Tayyip Erdoğan’ın katılımıyla Iğdır-Nahçıvan Doğalgaz Boru Hattı’nın açılışı gerçekleştirilmiştir. Bu proje, yalnızca Azerbaycan ile Türkiye arasındaki stratejik iş birliğini güçlendirmekle kalmayıp, aynı zamanda Azerbaycan’ın enerji güvenliğine de olumlu katkılar sağlayacaktır.
Enerji İş Birliğinde “İki Devlet, Tek Millet” Yaklaşımı
Azerbaycan-Türkiye ilişkileri, “İki Devlet, Tek Millet” anlayışı çerçevesinde, siyasi, ekonomik, kültürel ve askeri alanlarda güçlü bir iş birliği temelinde gelişmektedir. Bu bağlamda, enerji sektörü, iki ülke arasındaki stratejik ortaklığın en önemli bileşenlerinden biri olarak öne çıkmaktadır. Türkiye, Azerbaycan’ın doğalgaz ve petrol ihracatında kilit bir transit ülke olarak Avrupa’ya enerji akışında merkezi bir konuma sahiptir. Özellikle Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) Petrol Boru Hattı, Trans-Anadolu Doğalgaz Boru Hattı (TANAP) ve Bakü-Tiflis-Erzurum (BTE) Doğalgaz Boru Hattı projeleri, Azerbaycan’ın enerji kaynaklarının uluslararası pazarlara erişimini sağlamaktadır. Bu projeler, Azerbaycan ve Türkiye’nin enerji ticaretini de arttırarak, iki ülkenin küresel enerji piyasalarındaki stratejik önemini daha da pekiştirmektedir.[1]
Iğdır-Nahçıvan Doğalgaz Boru Hattı ve Bölgesel Dinamikler
Yaklaşık 18 ayda inşa edilen Iğdır-Nahçıvan Doğalgaz Boru Hattı, Azerbaycan’ın Türkiye’ye ihraç ettiği doğalgaz üzerinden Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nin yıllık 500 milyon metreküplük doğalgaz ihtiyacını karşılamayı hedeflemektedir.[2] Söz konusu proje, yalnızca Azerbaycan-Türkiye ekonomik ilişkilerini güçlendirmekle kalmayıp, aynı zamanda Azerbaycan’ın bölgesel jeopolitik stratejileri açısından da kritik bir unsur olarak değerlendirilmektedir. Özellikle Azerbaycan ile İran arasındaki son dönemde artan gerilim göz önüne alındığında, bu projenin önemi daha da belirgin hale gelmektedir. Nahçıvan’ın enerji arz güvenliğinin sağlanması, İran’a olan bağımlılığın azalmasını ve Azerbaycan’ın daha bağımsız bir enerji politikası izlemesini mümkün kılacaktır. Bunun yanı sıra, projenin Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki normalleşme sürecine de olumlu katkılar sunacağı öngörülmektedir.
Iğdır-Nahçıvan Doğalgaz Boru Hattı: Azerbaycan’ın Enerji Güvenliği ve İran’a Karşı Direnci
Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından, Azerbaycan, çeşitli bölgesel güvenlik ve enerji sorunlarıyla karşı karşıya kalmıştır. Birinci Karabağ Savaşı sırasında Ermenistan’ın Nahçıvan’ı abluka altına alması, bölgenin sosyo-ekonomik kalkınmasını ciddi biçimde sekteye uğratmıştır. Bu sorunu aşmak amacıyla, 2005 yılında Azerbaycan ve İran arasında İran-Nahçıvan Doğalgaz Boru Hattı devreye alınmıştır. Söz konusu hat kapsamında, Azerbaycan, İran’a sattığı doğalgazın % 85’ini swap yöntemiyle Nahçıvan’a aktararak enerji arz güvenliğini sağlamıştır.[3]
Başlangıçta bu model Azerbaycan için işlevsel bir çözüm sunmuş olsa da, zamanla İran’ın Azerbaycan üzerindeki etkisini arttıran bir faktör haline gelmiştir. Özellikle Azerbaycan’ın Türkiye ve İsrail gibi Batılı ülkelerle geliştirdiği ilişkiler çerçevesinde, İran’ın Azerbaycan üzerindeki baskısının arttığı gözlemlenmiştir. Ancak Azerbaycan’ın enerji altyapısını çeşitlendirmesi ve ulusal kapasitesini artırması, İran’a olan bağımlılığı azaltma noktasında önemli bir ilerleme sağlamıştır.
Iğdır-Nahçıvan Doğalgaz Boru Hattı, bu bağlamda, Azerbaycan’ın İran’ın enerji tekelini kırma yolunda attığı stratejik adımlardan biri olarak değerlendirilebilir. Azerbaycan-Ermenistan barış anlaşmasının imzalanması ve Zengezur Koridoru’nun açılmasıyla birlikte Azerbaycan ile Nahçıvan arasında doğrudan kara ulaşımının sağlanması, ülkenin bölgesel entegrasyonunu daha da güçlendirecektir.
Sonuç
Sonuç olarak, Iğdır-Nahçıvan Doğalgaz Boru Hattı, Azerbaycan’ın enerji güvenliğini sağlamlaştıran, İran’a karşı bağımsızlığını arttıran ve bölgesel entegrasyonunu destekleyen önemli bir proje olarak öne çıkmaktadır. Bu gelişme, yalnızca Azerbaycan ve Türkiye arasındaki enerji iş birliğini güçlendirmekle kalmayıp, aynı zamanda Güney Kafkasya’da uzun vadeli jeopolitik dengeleri de etkileyecek niteliktedir.
Yadigar NAGİYEV
DİPNOTLAR
[1] https://enerji.gov.tr/bilgi-merkezi-transit-boru-hatlari.
[2] https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/igdir-nahcivan-dogal-gaz-boru-hatti-turkiye-ve-azerbaycanin-enerjideki-isbirligini-guclendirecek/3001941.
[3] https://www.bbc.com/azeri/news/story/2005/12/printable/051220_azeri_iran.
