BİR MEDENİYETLER ÇATIŞMASI ÖRNEĞİ: KADEMELİ OLARAK İNİŞE GEÇEN ÇİN-AVUSTRALYA İLİŞKİLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

2018 yılından beri, Avustralya ile Çin Halk Cumhuriyeti (kısaca Çin) arasındaki ilişkiler kademeli olarak kötüleşmeye başlamıştır. Bu yazıda, bu ilişkilerin neden kötüleştiğine dair bir siyasal ve ekonomik analiz yapılacaktır. 1972 yılında, Çin, Avustralya ile diplomatik ilişkiler kurmaya başlamıştır. O yıllardan günümüze kadar, iki ülke arasında hem diplomatik ilişkiler, hem de ekonomik ilişkiler sürekli olarak gelişmiştir. Avustralya ve Çin, günümüzde ekonomik olarak adeta “birbirlerine bağımlı” ülkelerdir. Pek öyleyse neden son yıllarda iki ülkenin ilişkilerinde gerginlik yaşanmaktadır? Bu yazıda, bu soruya da yanıt vermeye çalışacağım.

Bunu irdelemeden önce, iki ülke arasında gerginliğe giden yolları incelemekte fayda var. 2018 yılında, Avustralya, bir Çin telekomünikasyon firması olan Huawei’nin 5G faaliyetlerine izin vermedi(1). Bunun dışında, Avustralya’da çeşitli alanlarda faaliyet gösteren bazı Çinli firmaların çalışmaları engellenmeye başlandı.(2) Avustralyalı askerlerin Afganistan’da yaptıkları üzerine ise, Çin Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Twitter üzerinden bir görsel paylaştı. Bu görselde, bir Avustralyalı askerin bir Afgan çocuğun boğazına bıçak dayadığı görülüyordu. Bunun üzerine, Avustralya, Çin’den bir özür beklemiş ve paylaşılan görselin kaldırılmasını istemiştir. Fakat Çin, bu konuda Avustralya’nın isteklerini yerine getirmemiştir. 2020 yılına gelindiğinde ise, Covid-19 (koronavirüs) pandemisi ile birlikte, o dönemin ABD Başkanı Donald Trump, bu pandeminin suçlusunun Çin olduğunu ve bu konuda Çin’in soruşturulması gerektiğini söylemiştir. Avustralya da, bu konuda ABD’nin argümanlarını desteklemiştir.(3) Bunun neticesinde ise, Çin-Avustralya arasında olan gergin ilişkiler daha da kötüleşmeye başlamıştır. Her iki taraf da, gerek ana akım medya üzerinden, gerekse de sosyal medya üzerinden açıklamalar yapmaya başladılar. Hatta Avustralya’da bulunan Çin Büyükelçiliğindeki bir görevlinin, “Çin çok kızgın. Eğer Çin’i bir düşman olarak görmek istiyorsanız, Çin düşmanınız olacaktır.” demesi üzerine, Financial Times, bu konuda bir analiz yazısı paylaşmıştır. Bu yazıda da, Avustralya’nın desteklenmesi gerektiğini belirtilmiştir.(4)

Bunun dışında, Avustralya ile Çin’i karşı karşıya getiren diğer konular; Çin’in Güney Çin Denizi’ndeki askeri faaliyetleri, Avustralya’nın Hindistan, Japonya ve ABD ile ulusal güvenlik anlaşmaları imzalaması ve Avustralya’nın Hong Kong konusundaki Çin karşıtı duruşudur. Bunlarla birlikte, Çin Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Zhao Lijian, Kasım 2020’de 14 maddelik bir anlaşmazlık listesi sıralamıştır. Bu liste, ekonomik ilişkilerin neden kötüleştiğini anlatmasının yanı sıra, diplomatik olarak da Avustralya’nın Çin’e karşı bir ittifak içerisinde olduğu tespitini yapmaktadır.(5) Eylül 2020’de ise, Çin, ülkede bulunan iki Avustralyalı gazetecinin evlerine baskın yapmış ve bunun üzerine bu gazeteciler ülkelerine dönmek zorunda kalmıştır.(6) Bunun üzerine, Avustralya da, ülkede çalışan Çinli gazetecilerin ofislerine baskın düzenlenmiştir.(7) Hatta Çin doğumlu Avustralyalı gazeteci Cheng Lei, Çin’de casusluk iddiası ile Ağustos 2020’de gözaltına alınmış ve Şubat 2021’de tutuklanmıştır.(8)

Diplomatik anlamda kriz yaşayan bu iki ülke, siyasi anlamda birbirleri ile savaş içerisinde olmalarına rağmen, aşağıdaki tablolardan, Australian Bureau of Statistics (ABS) tarafından Eylül 2020’de yayımlanan “2020 Yılında Avustralya’nın Çin ile Mal Ticareti” raporundan hareketler, iki ülkenin ihracat ve ithalat rakamlarını incelemekte yarar vardır. Bu rakamlar, Avustralya’nın ülkeler bazında yaptığı ihracat ve ithalat rakamlarını göstermektedir.(9)

Kaynak: Australian Bureau of Statistics.

Bu rakamlara göre, hazırlanan raporda şu detay dikkat çekmiştir; toplam ihracatta Çin’in % 39, toplam ithalatta ise yine Çin’in % 27 pay ile ilk sırada bulunduğu belirtilmiştir. Aşağıdaki grafikte ise, Australian Bureau of Statistics (ABS) tarafından Avustralya’nın Çin ile 2015 yılı itibari ile yaptıkları ihracat ve ithalat rakamları verilmiştir.

Kaynak: Australian Bureau of Statistics.

Yayımlanan raporda şu bilgi de verilmiştir; Aralık 2015’de Avustralya ve Çin arasında imzalanan Çin-Avustralya Serbest Ticaret Anlaşması (ChAFTA) sayesinde, iki ülke arasında ticari ilişkiler artarak devam etmektedir. Grafiklerden anlaşılacağı üzere, Avustralya’nın ihracat ve ithalattaki en büyük ortağı Çin’dir. İkili ilişkilere ticaretinde konu olan en önemli ürünlerden birisi ise Avustralya’nın Çin’e şarap ihracatıdır. Avustralya, toplam şarap üretiminin yaklaşık % 80’ini Çin’e satmaktadır. Fakat gerginleşen bu ilişkiler neticesinde, Çin, bu ürüne % 215 gümrük vergisi getirmiştir. Çin, son dönemde Avustralya şarapları yerine Fransız ya da Gürcü şaraplarına yönelmeye başlamıştır. Çin, ekonomik olarak da Avustralya’ya gücünü göstermeye çalışmış ve siyasi ilişkilerinin bozulması halinde, bu ülkeden satın aldığı ürünleri başka ülkelerden temin edebileceğini uygulamalı olarak göstermek istemiştir.(10) Elbette, Çin, Avustralya’dan sadece şarap ithal etmemektedir. Bunun dışında, demir cevheri ve kömür gibi önemli madenler de ithal etmektedir. Ancak Çin’in bu ürünleri başka ülkelerden ithal etmesi zor gözükmektedir.(11)

Görüldüğü üzere, Çin ile Avustralya ekonomik olarak birbirlerine bağımlıdırlar. Fakat Çin, ekonomik gücünü Avustralya üzerinde etkili bir şekilde kullanmaya çalışmaktadır. Peki, ekonomik ilişkiler bu denli gelişmiş olmasına rağmen, neden iki ülke arasında bir gerginlik mevcuttur? Kuşkusuz, ilk söylenmesi gereken, Avustralya, uzakta bilinmeyen bir ülke olmasına rağmen, sonuçta Batı medeniyetinin bir parçasıdır. Yörüngesi her zaman bu şekilde olacaktır. ABD ve İngiltere (Birleşik Krallık) ile önemli ilişkileri vardır. Bunun yanı sıra, Japonya ve Hindistan ile de ikili ilişkilerini derinleştirmeye çalışmaktadır. ABD Başkanı Donald Trump Başkan olduğu yıllardan bu yana Çin’e karşı daima mesafeli durmuş ve hatta bu ülkeye yaptırımlar uygulamaya başlamıştır. Avustralya-Çin ilişkilerinin gerginleşmeye başlaması da bu döneme denk gelmektedir. Yani, Avustralya, ABD ve İngiltere etkisiyle Çin’le ilişkilerini bozmaya başlamıştır.

Bunun dışında, olaylara bir de şu şekilde bakmakta fayda vardır; bu, sıradan bir Çin-Avustralya çatışması değildir. Bu çatışma, Batı medeniyeti ile Çin medeniyeti arasındaki çatışmanın bir ön cephesidir. Avustralya’da kimin galip geleceği, 21. yüzyılda hangi medeniyetin ve blokun kazanacağına dair önemli bir veri olacaktır. Neticede, bu, Asya-Pasifik bölgesinde hâkimiyetin kimin elinde olacağı ile ilgili bir çatışmadır. Çin’in uyguladığı yaptırımlar sadece Avustralya özelinde de değildir. Bu yaptırımlar ile, Pekin, kendi gücünü Batı’ya göstermeye çalışmaktadır. Avustralya’nın ABD, Japonya ve Hindistan ile güçlendirmeye çalıştığı ikili ilişkiler ise, Çin’i doğal olarak rahatsız etmektedir. Görünen sebepler dışında, Çin-Avustralya ilişkilerinin kademeli olarak gerginleşmesinin bir diğer nedeni de, bu ülkenin Batı ile Doğu’nun çıkar savaşına sahne olmasıdır. Çin, Avustralya’nın yörüngesinin Çin merkezli Asya-Pasifik bölgesinde kalmasını tercih etmektedir. Bu nedenle, kendisine karşı oluşan veya oluşabilecek ittifakların içerisinde Avustralya’nın olmamasını istemektedir. Bir tehdit içerisinde olduğunu düşündüğünden dolayı, Çin, Avustralya ile ilişkilerinde ekonomik ve siyasi kriz içerisindedir. Daha önce de belirttiğim üzere, bu, sadece iki devlet özelinde bir kriz değil, farklı medeniyetlerin ve güç bloklarının çıkar çatışmasıdır. Bu gelişmede Avustralya’nın bağımsız bir devlet gibi hareket etmediği ve Batı blokundan etkilendiği de ortadadır. Bu nedenle, Joe Biden’ın Başkanlığında ABD’nin nasıl bir Çin politikası izleyeceği, en çok Avustralya’yı ilgilendirecektir. Çin’le ilişkiler yumuşarsa, bu, Avustralya ekonomisi adına iyi bir gelişme olabilir. Ancak çok güçlenen Çin’in yörüngesine girmek de, Avustralya adına orta ve uzun vadede bir siyasi sorun haline gelebilir.

14 maddelik anlaşmazlık metnin görseli: https://twitter.com/ErykBagshaw/status/1328983898911457280.

Murat ÇİÇEK

DİPNOTLAR

1. Financial Times (2020), “The Worrying Precedent in China’s Quarrel with Australia”, https://www.ft.com/content/ad0b272e-12d4-42f4-9db6-6b5de768f297, 09.02.2021.
2. Emre Demir (2020), “Çin-Avustralya İlişkilerinde Gerilim Neden Tırmanıyor”, Para Analiz, https://www.paraanaliz.com/2020/dunya-ekonomisi/emre-demir-cin-avustralya-iliskilerinde-gerilim-neden-tirmaniyor-54783/ , 09.02.2021.
3. BBC Türkçe (2020), “Koronavirüs’ün Nasıl Yayıldığı Tartışması Çin’le Avustralya’yı Karşı Karşıya Getirdi” başlıklı haber, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-52475214 , 10.02.2021.
4. Financial Times (2020), “The Worrying Precedent in China’s Quarrel with Australia”, https://www.ft.com/content/ad0b272e-12d4-42f4-9db6-6b5de768f297, 09.02.2021.
5. Lucas Niewenhuis (2020), “The 14 Sins of Australia: Beijing Expands List of Grievances and Digs in for Extended Diplomatic Dispute”, SupChina, https://supchina.com/2020/11/18/the-14-sins-of-australia-beijing-expands-list-of-grievances-and-digs-in-for-extended-diplomatic-dispute/, 10.02.2021.
6. Damien Cave & Chris Buckley (2020), “Fearing Detention, Two Australian Correspondents Flee China”, The New York Times, https://www.nytimes.com/2020/09/07/world/australia/china-correspondents-bill-birtles-michael-smith.html, 10.02.2021.
7. Sarah Zheng & Jun Mai (2020), “China Accuses Australia of ‘Barbaric’ Searches of Journalists’ Homes Over Foreign Interference Laws”, South China Morning Post, https://www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/3100785/australia-raided-chinese-journalists-beijing-claims-spat, 10.02.2021.
8. Euronews (2021), “Avustralyalı Gazeteci Cheng Lei Casusluk Suçlamasıyla Çin’de Tutuklandı”, https://tr.euronews.com/2021/02/08/avustralyal-gazeteci-cheng-lei-casusluk-suclamas-yla-cin-de-tutukland, 10.02.2021.
9. Australian Bureau of Statistics (2020), “Australia’s Trade in goods with China 2020”, https://www.abs.gov.au/articles/australias-trade-goods-china-2020, 09.02.2021.
10. Sybilla Gross (2020), “China’s Love Affair with Australian Wine Ends in a Messy Breakup”, Bloomberg, https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-12-12/china-s-love-affair-with-australian-wine-ends-in-a-messy-breakup, 09.02.2021.
11. Emre Demir (2020), “Çin-Avustralya İlişkilerinde Gerilim Neden Tırmanıyor”, Para Analiz, https://www.paraanaliz.com/2020/dunya-ekonomisi/emre-demir-cin-avustralya-iliskilerinde-gerilim-neden-tirmaniyor-54783/ , 09.02.2021.