Geçtiğimiz Ocak ayında, Donald Trump yönetimi, Afganistan’daki asker sayısının 2.500’e indirildiğini açıkladı. Böylelikle, 2001’den bu yana Afganistan’da bulunan ABD askeri sayısı en düşük seviyeyi görmüş oldu. Afganistan’daki asker sayısının azaltılması, ABD’nin Şubat 2020 tarihinde Taliban ile akdettiği anlaşmadan[1] kaynaklı yükümlülüğünü yerine getirmekte olduğunun göstergesi; zira ABD, anlaşmanın akdedilmesinden itibaren 14 ay içinde ABD ve müttefik askerlerinin tamamını Afganistan’dan çekmeyi taahhüt etmişti.
Trump’ın Afganistan’dan asker çekme konusundaki kararlı tutumunun etkisiyle ve küresel basında yer alan görüşler ve yorumlarda Afganistan’daki yabancı askerin çekilmesi konusuna vurgu yapılmasıyla, ABD-Taliban arasındaki bu anlaşma sadece bir “çekilme anlaşması” olarak algılandı. Taliban’ın da anlaşmayı bir barış anlaşması olarak değil, bir çekilme anlaşması olarak okuduğuna dair yorumlar[2] ise, anlaşmaya yönelik küresel algının Taliban’ın anlaşmayı okuma şekline uygunluk gösterdiğine işaret ediyor. Oysa ABD-Taliban anlaşması sadece bir çekilme anlaşması değil. Bu anlaşma; Afganistan’da şiddetin azaltılmasını, Afganistan içi müzakerelerin başlatılmasını ve Afganistan’ın terörizm için güvenli liman olmaktan çıkartılmasını da öngörmekte.[3] Anlaşmanın düzenlediği bu üç hususu Taliban’ın anlaşmadan kaynaklı yükümlülükleri olarak da yorumlayabiliriz. Trump döneminde pek de dikkat çekilmeyen bu yükümlülükler, Joe Biden’ın Başkanlığı döneminde ön plana çıkarılacak gibi duruyor. Bizzat Biden tarafından ifade edilmese de, ABD’nin yeni yönetimi Trump döneminde akdedilen ABD-Taliban anlaşmasının gözden geçirileceğine yönelik sinyaller veriyor. Anlaşmanın gözden geçirilmesi, kuvvetle muhtemel, Taliban’ın tekrar masaya çağrılması şeklinde değil de, ABD askerlerinin tamamının Afganistan’dan çekilmesi halinin Taliban’ın anlaşmadan kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirmesine sıkı sıkı bağlı olduğunun altının çizilmesi şeklinde olacak. Bir başka deyişle, Biden yönetimi, Taliban’ın yükümlülüklerini yerine getirmediği gerekçesi ile, askerin tamamını anlaşmada öngörülen süre içinde çekmemek suretiyle anlaşmayı gözden geçiriyor olacak. Küresel politikada dikkatler şimdi ABD-Afganistan hattına kaydı.
ABD-Taliban eksenindeki gelişmeleri yakından izleyen devletlerden biri de Hindistan. Hindistan, 2001’den bu yana Afganistan hükümetleri ile iyi ilişkiler kurmaya ve gerginlik yaratmamaya yönelik politika izledi; bu politikasını ise ekonomik araçlar üzerinden, kalkınma ve insani yardımlar sağlayarak yürüttü. Afganistan hükümetleri ile iyi ilişkiler yürütse de, Afganistan’a dair siyasi ve askeri meselelerde “düşük profilde” kalmayı tercih eden Hindistan, Taliban’a karşı mesafeli bir duruş sergiledi; zaten Afganistan’daki Taliban yönetimini (1996-2001) tanımamıştı.[4] Hindistan’ın doğrudan ve resmi iletişim kanalları Taliban’a kapalı tutuldu.[5] Bu, Hindistan’ın demokratik yollarla iktidara gelmiş hükümetlerin yanında olma politikası kadar, -belki de daha fazla- Taliban’ı “Pakistan’ın piyonu” olarak görmesinden kaynaklanıyordu.
“Taliban’ın olduğu her yerde Pakistan’ın da olduğu” algısındaki Hindistan, Trump döneminde Taliban ile yürütülen müzakerelerde Afganistan hükümetinin yer almıyor olmasından rahatsızdı. Hindistan, bu rahatsızlığını ABD-Taliban görüşmelerinde Afganistan’ın seçilmiş-meşru hükümetinin yer alması gerektiği söylemiyle ifade etti. Hatta Hindistan’ın Taliban’la anlaşma yapmak suretiyle 2001’den bu yana elde edilen kazanımları tehlikeye atmaması için ABD nezdinde lobi faaliyetleri yaptığı yönünde haberler çıktı.[6] Hindistan, böylesine bir lobi faaliyetinde bulunduysa, sonuç alamadığı açık. Ancak bu durum Hindistan’ın ABD-Taliban anlaşması imza törenine katılmayı kabul etmesine de engel olmadı.
Bu koşullarda şu soru yanıt arıyor: “ABD-Taliban arasında akdedilen barış anlaşması Hindistan’ın Taliban’a yönelik tavrını değiştirebilir mi?”. ABD-Taliban arasında akdedilen anlaşmanın imza törenine Hindistan’ın Katar’daki Büyükelçisinin katılmış olması, Hindistanlı bir yetkili ile Taliban tamsilcilerinin bir araya gelmiş olması açısından önemliydi[7] ve bu durum, Hindistan’ın Taliban’a iletişim kanallarını açabileceği şeklinde yorumlandı. Üstelik geçtiğimiz yıl Doha’da başlayan Afgan-içi barış görüşmelerinin (intra-Afghan talks) açılış törenine Hindistan’ın katılması, Hindistan’ın Taliban’a yönelik tavrının değişeceğinin diğer bir işareti olarak okundu. Açılış töreni vesilesiyle Hindistan Dışişleri Bakanı Subrahmanyam Jaishankar, “barış sürecinin Afgan liderliğinde, Afganların sahipliğinde ve Afganların kontrolünde olması gerektiğini” söyledi; ama Taliban’ı ismen zikretmedi.
ABD-Taliban arasında barış anlaşmasının akdedilmiş olması ve -verimli bir şekilde ilerlemiyor olsa da- Afgan-içi görüşmelerin başlamış olması, Hindistan’ı Taliban’ı muhatap almaya yönelten, “zorlayıcı” faktörlerdir. Bu faktörler, Taliban’ın bir aktör olduğu gerçeğine işaret ederken, Hindistan’a da bu aktörü göz ardı etmeyi sürdüremeyeceği sinyali vermektedir. Üstelik ABD’nin Afganistan Özel Temsilcisi Zalmay Halilzad, Afganistan’ın ekonomik kalkınmasında rol alan Hindistan’ın barış çabalarına dahil olmadığını ve Hindistan’ın Taliban ile görüşmesinin önemli olduğunu ifade etti; böylelikle de Hindistan’ı Taliban ile resmi olarak iletişim kurmaya davet etmiş oldu.[8]
Hindistan’ı Taliban ile görüşmeye yönelten bu zorlayıcı faktörlerin etkisi, ABD’nin askerlerini tamamen Afganistan’dan çekmesi halinde, daha da artacaktır. Ancak şu anda Hindistan’ın gündemini ABD askerlerinin tamamen çekilmesi sonrası Taliban’ı muhatap alma zorunluluğundan öte, askerin çekilmesiyle ilintili iki mesele meşgul etmektedir. Birincisi, ABD askerlerinin çekilmesi sonrası, Afganistan’ın yönetiminin tamamen Taliban’ın eline geçmesi ihtimalidir; zira Hindistan, Afgan-içi görüşmelerin sonuç vermeyeceğinden ve ABD-sonrası Afganistan’da Taliban dışı aktörlerin dışlanacağından kaygılanmaktadır. Hindistan için bu ihtimalin anlamı, Afganistan’ın tamamen “Pakistan’ın piyonu” haline dönüşmesidir. Bir Hindistanlı uzmanın ifadesiyle, “Amerika’nın çekilmesi Afganistan’ı bir tabakta Pakistan’a sunmaktır.”[9] İkincisi ise, ABD askerlerinin çekilmesi sonrası Afganistan’da istikrarsızlığın, şiddet ortamının ve terörizmin artması ve artan terör faaliyetlerinin Hindistan’ı hedef alması riskidir. ABD-sonrası Afganistan’da terörizmin artma riski de sadece Hindistan’ın ifade ettiği bir risk değildir.
Bu koşullarda, Hindistan’ın Biden yönetiminden öncelikli beklentisi, Afganistan’da ABD askeri varlığını koruması yönünde olsa gerektir.
Doç. Dr. Dilek YİĞİT
[1] Agreement for Bringing Peace to Afghanistan between the Islamic Emirate of Afghanistan which is not recognized by the United States as a state and is known as the Taliban and the United States of America : “The United States is committed to withdraw from Afghanistan all military forces of the United States, its allies, and Coalition partners, including all non-diplomatic civilian personnel, private security contractors, trainers, advisors, and supporting services personnel within fourteen (14) monthsfollowing announcement of this agreement…”
[2] “‘US deal with Taliban nothing but a “withdrawal pact’, says ex-diplomat”, https://ariananews.af/us-deal-with-taliban-nothing-but-a-withdrawal-pact-says-ex-diplomat/, 6 Şubat 2021.
[3] Lindsay Maizland, “US-Taliban Peace Deal, What to Know?”, https://www.cfr.org/backgrounder/us-taliban-peace-deal-agreement-afghanistan-war, 2 Mart 2020.
[4] Anju Gupta, “Geopolitical imperatives make it difficult for US to withdraw forces from Afghanistan”, https://indianexpress.com/article/opinion/columns/us-troops-in-afghanistan-donald-trump-security-forces-us-war-6608152, 24 Eylül 2020.
[5] Harsh Pant, “How India came around to talking to the Taliban”, https://www.orfonline.org/research/how-india-came-around-to-talking-to-the-taliban/, 26 Eylül 2020.
[6] Avinash Paliwal, “The India Question in Afghanistan”, https://www.lawfareblog.com/india-question-afghanistan, 6 Ekim 2019.
[7] https://thewire.in/diplomacy/india-notes-all-afghans-have-welcomed-us-taliban-pact-but-wont-itself-welcome-deal, 1 Mart 2020.
[8] https://www.thehindu.com/opinion/interview/india-should-talk-to-directly-to-taliban-says-us-special-envoy-khalilzad/article31537138.ece, 9 Mayıs 2020.
[9] Seema Guha, “What Happens If American Troops Withdraw from Afghanistan?”, https://www.outlookindia.com/website/story/opinion-what-happens-if-american-troops-withdraw-from-afghanistan/365485, 27 Kasım 2020.
