RİSHİ SUNAK’IN DEMOKRATİK MEŞRUİYETİ NEDEN TARTIŞILIYOR?

18 Ekim 2022 tarihinde yayımlanan “Birleşik Krallık Neden Erken Seçime Gitmez?” başlıklı yazımda, erken seçim çağrılarına rağmen ülkenin erken seçime gitme ihtimalinin oldukça düşük olmasını  başlıca üç gerekçe çerçevesinde açıklamaya çalışmıştım. Bu gerekçeler; Başbakan Liz Truss hükümetinin göreve yeni gelmesi, yeni hükümetin politikalarının sonuçlarının değerlendirilmesi için zamanın olgunlaşmamış olması ve Birleşik Krallık’ta erken seçim kararının Başbakan tarafından alınabileceği, bu kapsamda Truss’ın böyle bir niyetinin de olmaması idi.

O tarihten itibaren geçen sürede Birleşik Krallık’ta erken seçim kararı alınmadı ama Başbakan değişti; Truss istifa etti ve 25 Ekim 2022 tarihinde Rishi Sunak Başbakanlık koltuğuna oturdu. Peki bu durum Birleşik Krallık’ta erken seçim çağrılarını sonlandırabildi mi? “Hayır”. YouGov anketine göre; Britanya halkının % 59’u Sunak’ın erken seçim kararı alması gerektiğini düşünmekte. Bu oran, Boris Johnson’ın Başbakanlığı sırasında erken seçim isteyenlerin % 41 olan oranından oldukça yüksek; üstelik muhafazakâr seçmenin de % 39’u erken seçim istemekte.[1] Peki, Sunak’ın Başbakan olmasıyla erken seçim isteyenlerin oranında görünen bu artışın nedeni ne olabilir?

İlk akla gelen Johnson’ın istifa kararını açıkladığı Temmuz ayından bu yana geçen süreçte Başbakanlık koltuğunda üç farklı ismin oturmasının iktidar partisine yönelik destekte ve politikalarına olan güvende  azalmaya neden olmuş olabileceğidir. Tam da bu nedenle, Sunak, Başbakan olarak verdiği ilk demeçte “güven” kavramına birkaç kez atıf yapmıştır; güveni yeniden tesis etmek için çalışması gerektiğini belirten Sunak, “güven kazanılır ve ben sizin güveninizi kazanacağım” demiştir.[2] Erken seçim çağrılarının artmasının ikinci nedeni,  Truss’ın kısa Başbakanlık döneminde ekonomik sorunları ve hükümetin bu sorunları çözmede başarılı olamayacağını ileri sürerek erken seçim isteyenlerin Sunak’ın Başbakan olmasıyla yeni bir gerekçelerinin olmasıdır: “demokratik meşruiyet”. Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki; Birleşik Krallık’ta iktidardaki partinin liderinin değişmesi otomatik olarak Başbakan’ın da değişmesi demektir. İktidar partisi gerektiğinde liderini değiştirebilir; partinin liderinin değişmiş olması da erken seçimin gerekçesi olamaz; zira Başbakan yeni de olsa, ülkeyi yönetmesinin demokratik meşruiyetini partisini iktidara taşıyan bir önceki seçimler oluşturmaktadır. Bu açıdan, Sunak için “demokratik meşruiyet” sorunu olmamalıdır; ancak  Britanya basınını takip ettiğimizde demokratik meşruiyete dair itirazların partinin liderini seçme usulü, daha doğrusu Sunak’ın seçilme süreci üzerinden geldiğini görmekteyiz.  Peki ama neden?

Muhafazakâr Parti lideri iki aşamalı bir sürecin sonunda seçilir. Birinci aşamada Muhafazakâr Parti’nin Parlamento üyeleri seçimle ikinci aşamaya geçecek ve en az 100  Parlamento üyesinin desteğini almış iki isim belirler; belirlenen isimler sayısı 175.000’i bulan Muhafazakâr Parti üyelerinin oyuna sunulur ve en çok oyu alan lider seçilmiş olur.[3] Liderlik, dolayısıyla Başbakanlık yarışında bir önceki Başbakan Truss bu ikinci aşamada Muhafazakar Parti üyelerinin % 57,4’ünün desteğini alarak lider seçilmiş iken, o yarışta rakibi olan Sunak üyelerin sadece % 42,6’sının desteğini almıştı.[4] Ancak Truss’ın istifası ile başlayan yeni liderlik yarışında Penny Mordaunt’ın yarıştan çekilmesi nedeniyle, yarış tek aday kaldığı gerekçesi ile birinci aşamada sonlandırılmış, Muhafazakâr Parti üyelerinin tercihleri sorulmamıştı. Bu koşullarda aralarında muhafazakârların da olduğu erken seçim isteyenlerin öne sürdüğü iki husus bulunmaktadır. Birincisi, Muhafazakâr Parti’nin lideri ve yeni Başbakan Muhafazakâr Parti üyelerinin bile tercihine sunulmadan, sadece muhafazakâr Parlamento üyelerinin tercihi ile belirlenmiştir. İkincisi ise, Sunak’ın Truss ile girdiği liderlik yarışında parti üyelerinden almış olduğu oy gösterge olarak kabul edilirse, Sunak, parti üyelerinin yarısının bile desteğini almış değildir.

Birleşik Krallık’ta bir sonraki genel seçimlerin en geç Ocak 2025 tarihinde yapılması gerekmektedir; ama artan erken seçim çağrıları erken seçim ihtimalini hep gündemde tutacak gibidir.

Doç. Dr. Dilek YİĞİT

[1] https://www.politico.eu/article/rishi-sunak-liz-truss-boris-johnson-britain-wants-an-election-but-frightened-tories-wont-give-it-one/