Giriş
Afrika kıtasında ırkçı “apartheid” rejiminin yakın geçmişte Nelson Mandela önderliğinde yıkılması bağlamında büyük bir siyasi etkisi olan Güney Afrika Cumhuriyeti, 29 Mayıs 2024 tarihinde genel seçimlere sahne olacaktır. Bu seçim, apartheid rejiminin yıkılmasından bu yana ülkeyi yöneten Afrika Ulusal Kongresi’nin (African National Congress-ANC) son dönemde ekonomide ve siyasette yaşadığı sorunlar nedeniyle oy kaybetmeye başlaması bağlamında oldukça önemlidir. Zira 1994’ten bu yana ülkede uygulanan demokratik siyasal sisteme karşın, kartel (dominant/hâkim) parti sistemi modelinin kurumsallaştığı Güney Afrika’da, bu seçimde veya ilerleyen yıllarda, geçmişte Türkiye ve Hindistan’da olduğu gibi bir değişimin yaşanması ve kurucu partinin iktidarını kaybetmesi ihtimali söz konusudur. Bu nedenle, bu yazıda 2024 Güney Afrika genel seçimleri enine boyuna değerlendirilecektir. Ancak bunun için, öncelikle Güney Afrika tarihi kısaca özetlenecek, daha sonra da Güney Afrika’nın toplumu, siyasi sistemi, ekonomisi ve dış politik özellikleri mercek altına alınacaktır.
Güney Afrika Tarihi
Güney Afrika’nın bilinen tarihine dair en önemli gelişmelerden birisi, 1488 yılında Portekizli denizci Bartolomeu Dias tarafından Ümit Burnu’na ulaşılması sonrasında, o zamana kadar Zulu, Xhosa ve Sotho gibi büyük yerli kabilelerin yaşadığı Güney Afrika’nın 17. yüzyılın ortalarından itibaren Hollanda’nın işgaline maruz kalması ve sömürgeleştirilmesidir.[1] Hollandalılar, 1652’den itibaren Cape Town’da bir istasyon kurarak, köle ticareti ve deniz yoluyla doğal kaynakların ticaretini kapsayan organize bir düzen kurmuşlardır.[2] Hollandalıların Güney Afrika’da yerleşen nüfusuna ise zaman içerisinde Boerler denmeye başlamıştır. 1806 yılında İngiliz (Britanya) İmparatorluğu’nun kontrolü sağladığı Cape kolonisi, zamanla nüfuzunu Zulu ve Xhosa kabilelerin topraklarına doğru genişletmiş ve Hollandalılarla birlikte Güney Afrika’da etkin bir güç haline gelmiştir.[3] Yerel kabileleri burada yaşanan küçük çaplı savaşlarda mağlup eden İngilizler, ilerleyen yıllarda Güney Afrika’da altın ve elmas kaynaklarının bulunmasıyla birlikte ülkeye Avrupa’dan göçler artmıştır. Öyle ki, Güney Afrika’da İngilizler ile Hollanda kökenli Afrikaanslar arasında yaşanan iktidar mücadelesi, 1880-1881 döneminde Birinci Boer Savaşı’na, 1899-1902 arasında da İkinci Boer Savaşı’na yol açmıştır.
Güney Afrika bayrağı
Güney Afrika, 1931 yılında Birleşik Krallık’tan bağımsızlığını kazandıysa da, bu, yalnızca ülkedeki beyaz azınlığın menfaatlerini gözeten bir rejim kurulmasına vesile olmuştur. Nitekim ırk ayrımcılığına dayalı ve “apartheid” adı verilen bu sistem, 1948 yılından itibaren kurumsal bir nitelik de kazanmıştır.[4] Bu dönemlerde ülkedeki Devlet Başkanı İngiltere’nin monarkı kabul edilmiştir. Beyaz olmayan çoğunluk nüfusun birçok kısıtlamalara maruz kaldığı bu sistem, kuruluş tarihi 1912’ye kadar uzanan Afrika Ulusal Kongresi-ANC adlı siyasal hareket/partinin çabaları ve aktif mücadelesiyle zaman içerisinde sorgulanmaya başlansa da, Soğuk Savaş döneminde jeopolitik çıkarların ön planda tutulması nedeniyle Güney Afrika’ya ABD ve İngiltere’nin sağladığı desteğin de etkisiyle, 1994’e kadar ayakta kalabilmiştir. Bu yıllarda ülkeyi aşırı sağcı Ulusal Parti’den (National Party-ND) seçilen ve beyaz üstünlüğünü savunan beyaz liderler yönetmiştir. Bu liderler; Charles Robberts Swart (1961-1967), Jozua François Naudé (1967-1968), Jacobus Johannes Fouché (1968-1975), Nicolaas Johannes Diederichs (1975-1978), Balthazar Johannes Vorster (1978-1984), Pieter Willem Botha (1984-1989) ve Frederik Willem de Klerk’dir (1989-1994). 1961 yılında Güney Afrika’da Cumhuriyet rejimine geçilmiş, apartheid rejiminin tüm kalıntılarının temizlenmesi ise 1997’de ilan edilen yeni anayasa ile mümkün olabilmiştir. Bu döneme dair belki de tek olumlu miras ise, beyaz nüfus arasında kısıtlı olarak uygulanan demokratik seçim geleneğinin Güney Afrika’da kök salması olmuştur.
Nelson Mandela
Ülkede ilk demokratik seçimler (herkesin oy kullanabildiği) 1994 yılında yapılırken, ömrünün büyük bölümünü hapisten geçiren ANC’nin efsanevi lideri Nelson Mandela, bu seçimde yüzde 62,65 oy alarak ülkenin yeni lideri olmuştur. Uzlaştırıcı tavrı ile Mandela ile birlikte 1993 yılında Nobel Barış Ödülü’nü kazanan ülkenin son apartheid sistemiyle seçilmiş Başkanı olan Frederik Willem de Klerk ise, bu süreçte yapıcı tavrıyla sivrilmiş ve övgü toplamıştır. Bu tarihten itibaren Güney Afrika’yı daima ANC’li seçilmiş Başkanlar yönetirken, 1999 seçimlerini ANC lideri Thabo Mbeki yüzde 66,35, 2004 seçimlerini de yüzde 69,69 oyla çok rahat kazanmıştır. 2009 seçimlerinde Jacob Zuma yüzde 65,90’la rahat bir zafere ulaşırken, Zuma, 2014 seçimlerinden de yüzde 62,15 oyla galibiyetle ayrılmıştır. 2019 seçimlerinde ANC adına Cyril Ramaphosa, yüzde 57,5 oyla seçimi önde tamamlarken, ANC’nin görece oy kaybı yaşaması ve ANC dışında ülkedeki iki büyük siyasi parti olan Demokratik Birlik (DA) ve Julius Malema önderliğinde kurulan Ekonomik Özgürlük Savaşçıları-EFF’nin oy artışı dikkat çekmiştir. Bu nedenle, ANC’nin iktidarını devredebileceği kritik bir seçim olarak 2024 Güney Afrika genel seçimleri oldukça önemli hale gelmiştir.
Jacob Zuma
Güney Afrika Toplumu, Siyasi Sistemi, Ekonomisi ve Dış Politikası Hakkında Bilgiler
Güney Afrika veya Güney Afrika Cumhuriyeti, Afrika kıtasının en güneyinde yer alan ve güzel doğası ve ırkçılık karşıtı duruşuyla dünya genelinde oldukça sevilen bir devlettir.[5] Orta Afrika Cumhuriyeti ile birlikte ülke isminde Afrika’yı kullanan iki ülkeden birisi olan Güney Afrika, bir anlamda Afrikalıların siyasi merkezi (Kâbe’si) durumundadır. Ülkenin sınır komşularını Namibya, Botsvana, Zimbabve, Mozambik ve Esvatini oluştururken, ülkenin güneydoğusunda Hint Okyanusu, güney ve güneybatısında da Atlas Okyanusu bulunmaktadır. Bu ülkelerin haricinde, Lesotho da, tamamen Güney Afrika Cumhuriyeti toprakları içinde yer alan bir ülke olarak Güney Afrika sınırlarını paylaşmaktadır. Ülkenin yüzölçümü ise 1.219.090 kilometrekaredir.[6] Ülkenin sloganı ise “ǃke e: ǀxarra ǁke” yani “farklılıklarda birleşmek”tir.
Güney Afrika haritası[7]
Güney Afrika’nın nüfusu yaklaşık 60,4 milyon olup, bu nüfusun yüzde 81,4’ü siyahilerden, yüzde 8,2’si melezlerden (coloured), yüzde 7,3’ü beyazlardan ve yüzde 2,7’si Hint/Asyalılardan oluşmaktadır.[8] Ülkede tam 11 farklı resmi dil (Afrikaansça, İngilizce, Ndebele, Pedi, Sotho, Swazi, Tsonga, Tswana, Venda, Xhosa ve Zulu) bulunmakta olup[9], bunlar arasında Zulu (yüzde 25,3), Xhosa (yüzde 14,8), Afrikaansça (yüzde 12,2), Tswana (yüzde 9,1), İngilizce (yüzde 8,1) ve Sotho (yüzde 7,9) en yaygın kullanılan yerel dillerdir.[10] Dini açıdan bakıldığında ise, ülkedeki nüfusun yüzde 85,3’ü Hıristiyan, yüzde 7,8’i Afrika’nın yerel dinlerine (animizm türleri) mensup, yüzde 1,6’sı Müslüman ve yüzde 1,1’i Hindu inancındadır.[11]
Güney Afrika, demokratik değerlere dayanan anayasal düzeni ve gelişmiş ekonomisiyle günümüzde Afrika kıtasındaki en güçlü ve istikrarlı ülkelerden birisidir. Şubat 1997’de yürürlüğe giren Güney Afrika anayasasında temel hak ve özgürlükler teminat altına alınmış ve demokratik bir federal siyasi düzen teşkil edilmiştir.[12] Nispi temsil seçim sistemine göre 5 yılda bir yapılan seçimlerle üyeleri belirlenen 400 koltuklu Ulusal Meclis (National Assembly) yasamadan sorumlu olurken, meclis çoğunluğunu sağlayan partinin lideri Cumhurbaşkanı veya Devlet Başkanı seçilmektedir. Ayrıca Ulusal Meclis’e yardımcı ikinci meclis hüviyetindeki Ulusal Eyaletler Konseyi (National Council of Provinces), ülkedeki 9 eyaletin her birinin Eyalet Meclisi tarafından seçilen 10’ar kişilik heyetlerden olmak üzere, toplam 90 temsilciden oluşmaktadır.[13]
Federalizm esaslarına göre yapılanan Güney Afrika Cumhuriyeti’nde tam 9 eyalet vardır. Bunların her birinin kendi yasama, yürütme kurumları ve Başkanları bulunmaktadır.[14] Bu eyaletler şunlardır; Gauteng, Western Cape, Kwazulu Natal, Eastern Cape, Northern Cape, Limpopo, Mpumalanga, Free State and the North West.[15] Güney Afrika’da ilginç bir şekilde üç farklı başkent bulunmakta olup; yürütme başkenti Pretoria, yasama başkenti Cape Town, yargı başkenti ise Bloemfontein’dır.
Güney Afrika’nın ekonomik büyüklüğü (GDP) 405 milyar dolar civarında olup[16], bu rakamlar ülkeyi dünyanın en büyük 40 ekonomisinden biri (39. veya 40.) yapmaktadır. Ülkedeki kişi başına düşen yıllık gelir (GDP per capita) ise 6.000 dolar (5.974) civarındadır ki[17], bu da Güney Afrika’yı düşük bir orta gelirli devlet olarak dünyada 107. sırada konumlandırmaktadır. Dış ticaret hacmi 208 milyar doların üzerinde olan Güney Afrika, 105 milyar dolar civarında ihracat ve 103 milyar dolar dolaylarında ithalat yapmaktadır.[18] Güney Afrika’nın en önemli ticaret ortakları Çin Halk Cumhuriyeti, Almanya, ABD, Birleşik Krallık, Japonya, Hindistan, Botsvana, Namibya ve Suudi Arabistan’dır. Ülkenin temel ihracat metaları altın, elmas, inci, kıymetli taş ve metal mamulleri, metal cevherleri, cüruf ve kül, kara taşıtları, mineral yakıt ve yağlar, demir ve çelik iken, başlıca ithalat ürünleri ise mineral yakıt ve yağlar, kazan, makine ve cihazlar, elektrikli makine ve cihazlar, kara taşıtları, plastik ve plastik mamulleridir.[19] Güney Afrika’da işsizlik önemli bir sorun olup -ki güncel oran yüzde 32’dir[20]-, ülkedeki ekonomik sorunların artması, iktidardaki ANC’ye olan desteğin düşmesinde etkilidir.
Birleşmiş Milletler’in saygın bir üyesi olan Güney Afrika, Afrika Birliği Örgütü (AU), Afrika, Karayip ve Pasifik Devletleri Örgütü (ACP), Afrika Kalkınma Bankası (AfDB), Güney Afrika Birliği (BIS), G-20, G-24, G-77, OECD, Bağlantısızlar Hareketi (NAM), Dünya Ticaret Örgütü (WTO) ve BRICS+ gibi uluslararası kuruluşlara üye etkili bir devlettir.[21] Ülkenin genel dış politik çizgisi, ırkçılık ve emperyalizm karşıtlığı temelinde geliştiği için, ABD, Avrupa ülkeleri ve genel olarak Avrupa ülkelerine yönelik olumsuz üçüncü dünyacı bir yaklaşım daha baskındır.
2024 Güney Afrika Seçimleri Analizi
2024 seçimlerinde, ikinci ve son dönem aday olan ANC lideri Cyril Ramaphosa, doğal olarak bu seçimde de favori adaydır. Güncel anketler, Ramaphosa ve merkez sol çizgideki partisi ANC’nin[22] oy oranının yüzde 40-43 dolaylarında olabileceğini göstermektedir.[23] 1952 doğumlu olan Ramaphosa, sendikacılıktan gelen ve apartheid rejimin çökmesi dönemindeki müzakerelerde etkin rol oynamış deneyimli bir isimdir. Daha sonra iş dünyasına giren Ramaphosa, McDonald’s, MTN, Lonmin ve Shanduka Group gibi şirketlerde çalışmış önemli bir yöneticidir. 2014-2018 döneminde Jacob Zuma’nın Başkan Yardımcılığını yapan Ramaphosa, zengin, deneyimli ve siyahi nüfus üzerinde etkisini koruyan önemli bir devlet adamıdır. Bu nedenle, bu seçimde oy kaybına karşın, ANC ve Ramaphosa’nın bir kez daha zafere ulaşmasını beklemek yerinde olacaktır. Ancak ANC’nin ilk kez yüzde 50’den düşük bir oy alması, olumsuz gidişata dair önemli bir veri olacaktır.[24] Ülkedeki temel sorunlar ise; yüksek işsizlik ve artan suç oranlarıdır ki, Ramaphosa, bu konularda iyileşme sağlamayı vaat etmektedir.[25]
2024 Güney Afrika seçimlerindeki önemli isimler: ANC’li Devlet Başkanı Cyril Ramaphosa, DA lideri John Steenhuisen ve EFF lideri Julius Malema[26]
Anketlerde yüzde 20-21 civarında destekle ikinci parti durumundaki[27] merkez çizgideki DA-Demokratik Birlik ise[28], bu seçimlere 1976 doğumlu genç beyaz aday John Steenhuisen önderliğinde girmektedir. Steenhuisen ve DA’nın bu seçimlerde de kültürel sebepler (siyahi çoğunluğun ANC’yi desteklemesi) nedeniyle büyük başarı göstermesi beklenmese de, ANC’nin düşen oyu, bu seçimde ve ilerleyen yıllarda DA’nın iktidarı alma potansiyeli olduğunu ortaya koymaktadır. DA, seçimler öncesinde ülkenin krizde olduğu görüşünü işlemekte ve özelleştirmeler, 2 milyon yeni iş ve suçla etkin mücadele gibi öneriler ileri sürmektedir.[29] Steenhuisen ve DA, ayrıca ANC ve EFF ile olası bir koalisyon ihtimalini de dışlamamakta ve yapıcı bir siyaseti tercih etmektedir.[30] Anketlerde yüzde 12 civarında desteği olan Ekonomik Özgürlük Savaşçıları-EFF ise[31], karizmatik Marksist lider Julius Malema tarafından 2013 yılında kurulmuş bir aşırı sol partidir.
Sonuç
Sonuç olarak, 2024 Güney Afrika seçimleri, Siyaset Bilimi açısından oldukça önemli bir deneyim olacak ve kültürel nedenlere dayalı hâkim parti sistemi (tipik örneği Japonya’daki LDP iktidarıdır) örnekleri adına yakından incelenecektir. Bu bağlamda, henüz apartheid rejiminin olumsuz mirası taze olduğu için ANC’nin seçimleri kaybetmesi beklenmese de, ülkedeki artan suç (bilhassa tecavüz) olayları ve zorlaşan ekonomik koşullar (özellikle de işsizlik), ilerleyen yıllarda bir iktidar değişimi olabileceği algısını yaratmaktadır.
Ek olarak, Güney Afrika, Afrika ülkeleri ve siyasi nüfusa hamilik yapabilme yetisi ve Mandela’nın ülkesi olması nedeniyle, diplomaside de çok etkin bir devlettir. Öyle ki, örneğin Güney Afrika’nın Ukrayna Savaşı nedeniyle Rusya’ya karşıt pozisyon almaması, Moskova’nın Afrika siyasetinde elini çok rahatlatmaktadır. Güney Afrika, Gazze’deki olaylar nedeniyle İsrail aleyhine soykırım davası açmasıyla da son dönemde adından söz ettirmiştir. Bu anlamda, Güney Afrika’da daha Batı yanlısı veya karşıtı yönetimlerin işbaşı yapması, küresel siyaset adına da önemli bir gelişme olacaktır.
Kapak fotoğrafı: https://jlia.co.za/blog/2024-south-african-general-elections-who-may-vote/
Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
[1] İnsamer, “Güney Afrika”, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-guney-afrika/.
[2] İnsamer, “Güney Afrika”, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-guney-afrika/.
[3] İnsamer, “Güney Afrika”, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-guney-afrika/.
[4] Britannica, “Apartheid”, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.britannica.com/topic/apartheid.
[5] Britannica, “South Africa”, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.britannica.com/place/South-Africa.
[6] Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, “Güney Afrika’nın Ekonomisi”, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.mfa.gov.tr/guney-afrika-ekonomisi.tr.mfa.
[7] Fil Gezi, “Güney Afrika haritası”, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.filgezi.com/afrika/guney-afrika/guney-afrika-haritasi/.
[8] The World Factbook, “South Africa”, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/south-africa/#people-and-society.
[9] İnsamer, “Güney Afrika”, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-guney-afrika/.
[10] The World Factbook, “South Africa”, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/south-africa/#people-and-society.
[11] The World Factbook, “South Africa”, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/south-africa/#people-and-society.
[12] Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, “Güney Afrika’nın Siyasi Görünümü”, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.mfa.gov.tr/guney-afrika-siyasi-gorunumu.tr.mfa.
[13] Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, “Güney Afrika’nın Siyasi Görünümü”, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.mfa.gov.tr/guney-afrika-siyasi-gorunumu.tr.mfa.
[14] South African Government, “Provinces”, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.gov.za/provinces#:~:text=South%20Africa%20is%20one%20of,legislature%2C%20premier%20and%20executive%20council.&text=The%20Eastern%20Cape%2C%20at%20168,of%20South%20Africa’s%20land%20area..
[15] DEİK, “Güney Afrika Ülke Bülteni”, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.deik.org.tr/uploads/guney-afrika-2cf.pdf.
[16] IMF (2024), “World Economic Outlook Database”, Nisan 2024, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/April/weo-report?c=512,914,612,171,614,311,213,911,314,193,122,912,313,419,513,316,913,124,339,638,514,218,963,616,223,516,918,748,618,624,522,622,156,626,628,228,924,233,632,636,634,238,662,960,423,935,128,611,321,243,248,469,253,642,643,939,734,644,819,172,132,646,648,915,134,652,174,328,258,656,654,336,263,268,532,944,176,534,536,429,433,178,436,136,343,158,439,916,664,826,542,967,443,917,544,941,446,666,668,672,946,137,546,674,676,548,556,678,181,867,682,684,273,868,921,948,943,686,688,518,728,836,558,138,196,278,692,694,962,142,449,564,565,283,853,288,293,566,964,182,359,453,968,922,714,862,135,716,456,722,942,718,724,576,936,961,813,726,199,733,184,524,361,362,364,732,366,144,146,463,528,923,738,578,537,742,866,369,744,186,925,869,746,926,466,112,111,298,927,846,299,582,487,474,754,698,&s=NGDPD,&sy=2022&ey=2029&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1.
[17] IMF (2024), “World Economic Outlook Database”, Nisan 2024, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/April/weo-report?c=512,914,612,171,614,311,213,911,314,193,122,912,313,419,513,316,913,124,339,638,514,218,963,616,223,516,918,748,618,624,522,622,156,626,628,228,924,233,632,636,634,238,662,960,423,935,128,611,321,243,248,469,253,642,643,939,734,644,819,172,132,646,648,915,134,652,174,328,258,656,654,336,263,268,532,944,176,534,536,429,433,178,436,136,343,158,439,916,664,826,542,967,443,917,544,941,446,666,668,672,946,137,546,674,676,548,556,678,181,867,682,684,273,868,921,948,943,686,688,518,728,836,558,138,196,278,692,694,962,142,449,564,565,283,853,288,293,566,964,182,359,453,968,922,714,862,135,716,456,722,942,718,724,576,936,961,813,726,199,733,184,524,361,362,364,732,366,144,146,463,528,923,738,578,537,742,866,369,744,186,925,869,746,926,466,112,111,298,927,846,299,582,487,474,754,698,&s=NGDPDPC,&sy=2022&ey=2029&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1.
[18] Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, “Güney Afrika’nın Ekonomisi”, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.mfa.gov.tr/guney-afrika-ekonomisi.tr.mfa.
[19] Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, “Güney Afrika’nın Ekonomisi”, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.mfa.gov.tr/guney-afrika-ekonomisi.tr.mfa.
[20] Damian Zane (2024), “South Africa election 2024: When is the poll and what is at stake for the ANC?”, BBC News, 27.03.2024, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/news/world-africa-68590538.
[21] Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, “Ülke Künyesi”, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.mfa.gov.tr/guney-afrika-kunyesi.tr.mfa.
[22] Web sitesi için; https://www.anc1912.org.za/.
[23] Ipsos in South Africa (2024), “30 YEARS OF DEMOCRACY: SOUTH AFRICA’S 2024 ELECTIONS MARKED BY UNCERTAINTY AND A DESIRE FOR CHANGE”, 27.04.2024, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.ipsos.com/sites/default/files/ct/news/documents/2024-04/South%20Africas%202024%20elections%20marked%20by%20uncertainty%20and%20a%20desire%20for%20change_Ipsos_Press%20Release_27%20April%202024%20-%20Charts.pdf; Bhargav Acharya (2024), “Support for South Africa’s ANC near 40% weeks before election, Ipsos poll shows”, Reuters, 26.04.2024, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.reuters.com/world/africa/support-south-africas-anc-near-40-weeks-before-election-ipsos-poll-shows-2024-04-26/.
[24] Damian Zane (2024), “South Africa election 2024: When is the poll and what is at stake for the ANC?”, BBC News, 27.03.2024, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/news/world-africa-68590538.
[25] Damian Zane (2024), “South Africa election 2024: When is the poll and what is at stake for the ANC?”, BBC News, 27.03.2024, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/news/world-africa-68590538.
[26] GGA (2024), “South Africa 2024 Elections Tracker”, 24.04.2024, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://gga.org/south-africa-2024-elections-tracker/.
[27] Ipsos in South Africa (2024), “30 YEARS OF DEMOCRACY: SOUTH AFRICA’S 2024 ELECTIONS MARKED BY UNCERTAINTY AND A DESIRE FOR CHANGE”, 27.04.2024, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.ipsos.com/sites/default/files/ct/news/documents/2024-04/South%20Africas%202024%20elections%20marked%20by%20uncertainty%20and%20a%20desire%20for%20change_Ipsos_Press%20Release_27%20April%202024%20-%20Charts.pdf.
[28] Web sitesi için; https://www.da.org.za/.
[29] Damian Zane (2024), “South Africa election 2024: When is the poll and what is at stake for the ANC?”, BBC News, 27.03.2024, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/news/world-africa-68590538.
[30] Bhargav Acharya (2024), “Support for South Africa’s ANC near 40% weeks before election, Ipsos poll shows”, Reuters, 26.04.2024, Erişim Tarihi: 02.05.2024, Erişim Adresi: https://www.reuters.com/world/africa/support-south-africas-anc-near-40-weeks-before-election-ipsos-poll-shows-2024-04-26/.
[31] Web sitesi için; https://effonline.org/.
