İSRAİL-KAZAKİSTAN İŞBİRLİĞİ DERİNLEŞİYOR

Dünya medyasında fazla yer etmese de, son dönemde dünya politikasında yaşanan en önemli jeopolitik hadiselerden birisi de, İsrail ile Kazakistan arasında gelişmeye başlayan ilişkilerdir. Geçtiğimiz gün Kazakistan Savunma Bakanı Adilbek Jaksıbekov’un resmi temaslarda bulunmak üzere Tel Aviv’e gitmesi ve burada iki ülke arasında askeri ve teknik işbirliği anlaşmaları imzalanmasının söz konusu olması[1] bu gelişen ve derinleşen ilişkilerin son somut kanıtıdır. Bu yazıda Kazakistan-İsrail işbirliğini analiz etmeye çalışacağım.

İki ülke arasındaki siyasi ilişkilerin tarihçesine baktığımızda; iki ülkenin birbirlerini tanıması ve Büyükelçilik seviyesinde diplomatik ilişki kurmasının Kazakistan’ın bağımsızlığını kazanmasının hemen ardından 1992 yılında olduğu görülmektedir. Aynı yıl içerisinde İsrail’in Kazakistan’da bir Büyükelçiliği açılırken, Kazakistan’ın İsrail’deki Büyükelçiliği de 1996 yılında hizmet vermeye başlamıştır.[2] İlişkilerin ilk yıllarında karşılıklı olarak yüksek bir profil sergilenmezken, ilerleyen yıllarda iki ülke arasındaki savunma ve istihbarat alanlarındaki işbirliği derinleşmeye başlamıştır.[3] 2009 yılında İsrail Cumhurbaşkanı Şimon Peres’in bu ülkeye birçok Bakanla birlikte yaptığı ziyaret, bu açıdan bir dönüm noktası olarak kabul edilmektedir.[4] İlişkilerin tarihi ve dini bir boyutu da vardır. Kazakistan’da halen birkaç bin Kazak Yahudisi yaşamakta ve ülkede yaygın bir anti-Semitizm görülmemektedir.[5] Kazakistan’daki ilk sinagog 1884 yılında açılmıştır ve toplumsal uyum neticesinde Kazak Yahudileri İkinci Dünya Savaşı’nda Nazilere karşı ülkelerinin safında savaşmışlardır.[6] Bu da ilişkilerin derinleşmesini destekleyen tarihi bir motivasyon faktörüdür.

Ariel Cohen’e göre İsrail ile enerji alanındaki yeni “Büyük Oyun”un sergilendiği Orta Asya Türk Cumhuriyetleri arasında önemli işbirliği imkanları bulunmaktadır. Bunlardan ilki; hem İsrail, hem de Orta Asya’daki post-komünist devletlerin radikal İslam ve terörizme karşı geliştirdikleri tehdit algılamalarıdır.[7] Cohen’e göre İsrail ancak bu devletlerle ilişkilerini geliştirerek Büyük Oyun’a dahil olabilir. Yine Cohen’e göre İsrail ve Orta Asya Türk devletleri arasındaki ilişkiler birbirini tamamlayıcı niteliktedir. Orta Asya Türk devletleri enerji açısından son derece zengin ve yüksek potansiyellidir. İsrail bu ülkelere güneş, sulama, zirai, tıbbi ve daha birçok konuda yüksek teknolojisini ve “know-how”ını vererek, karşılığında bu ülkelerden uygun koşullarda enerji alımına yönelebilir. Yine İsrail’in yüksek askeri teknolojisi, çeşitli güvenlik riskleriyle karşılaşmaya başlayan bu ülkeler açısından cazip bir faktör haline gelebilir.[8] Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev’in 1994 yılında ülkesinin nükleer silah yapımı konusunda çabalarına son vermesi ve aynı çağrıyı İran’a da yapması gibi faktörler de İsrail’in gözünden kaçmamış ve ilişkilerin gelişmesine katkıda bulunmuştur.[9] Önceki gün gerçekleşen son gezide de; İsrail Cumhurbaşkanı Şimon Peres, iki ülkenin silahlı kuvvetleri arasında Kazakistan poligonlarında ortak tatbikat yapılmasını önermiştir.[10] Ayrıca basında çıkan bazı haberlerde Kazakistan’ın İsrail’den drone (insansız hava aracı) satın almak istediği vurgulanmıştır.[11]

Ancak iki ülke arasındaki ilişkilerde halen sorun yaratabilecek önemli konular bulunmaktadır. İlk olarak, İsrail’in zaman zaman terörle mücadele boyutlarını aşan Filistin politikası nedeniyle tüm dünya ülkelerinden olduğu gibi Kazakistan’dan da tepki alması ve bu durumun ilişkileri bozması olasıdır. Örneğin, yakın geçmişte 2012 yılının Kasım ayında Gazze’ye başlatılan operasyon sonrasında Kazakistan Dışişleri Bakanı Yerlan İdrisov, İsrail’in Gazze’ye yaptığı saldırıları kınadıklarını söylemiştir.[12] Filistin sorununda yeni gerilimler ve aşırı güç kullanımı, İsrail’i dünya kamuoyu önünde zor durumda bırakmakta ve bu durum ülkenin birçok ülke ile olan ilişkisini de zayıflatmaktadır. Bir diğer önemli sorun ise, elbette Sovyetler Birliği’nin çökmesine rağmen halen bölgenin ağabeyi konumundaki ve Kazakistan’ın da en önemli ticari ve siyasi partneri olan Rusya Federasyonu’nun bu gelişen ilişkilere karşı tavrı olacaktır. Cohen’e göre Kazakistan’la Rusya’nın ilişkilerinin gerilmesi durumunda bu ülkede yaşayan Rus kökenli vatandaşlar Kazakistan’ın zayıf karnı haline gelebilir.[13] Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) kurucu üyelerinden olan Kazakistan, bugüne kadar Batı ve Doğu dengesini iyi götürebilmiş bir ülkedir. Ancak Batı ittifakının bir parçası olarak görülen İsrail’le ilişkilerin askeri müttefiklik seviyesi gelmesi, ŞİÖ içerisinde Rusya Federasyonu ve Çin Halk Cumhuriyeti gibi Kazakistan’la yoğun ekonomik ilişkileri olan ülkeler tarafından zaman içerisinde sorgulanmaya başlayabilir. Dahası 2015 yılında Avrasya Birliği’nin kurulacak olması Rusya’nın yeniden eski Sovyet coğrafyasında Batı’ya meydan okuyan bir tavrı olarak görülebilir. Bu nedenle Doğu-Batı blokları arasında gerilimin artması birçok konuda olduğu gibi Kazakistan-İsrail ilişkilerinde de olumsuz bir faktör haline gelebilir.

Son olarak, Türk dış politikası açısından değerlendirdiğimizde; dünyanın geleceğindeki güç dengelerinin belirleneceği Asya’daki mücadele ve jeopolitik hamleler yani “Büyük Oyun” derinleşirken, Türkiye’nin salt bir Orta Doğu ve Kuzey Afrika gündemine boğulmasının, cehalet değilse büyük bir başarısızlık örneği olarak algılanması gerektiği vurgulanmalıdır.

Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ