Afrika’nın en önemli ülkelerinden olan ve kıtanın en güneyinde yer alan Güney Afrika’da, efsanevi lider Nelson Mandela’nın vefatının ardından yapılacak olan ilk seçimler, 7 Mayıs 2014 tarihinde düzenlenecek. Bu yazıda ülkemizde pek tanınmayan Güney Afrika siyasal sistemi hakkında bilgi vermek ve seçimlerde yarışacak siyasal aktörleri size tanıtmak istiyorum.
Parlamenter demokrasiye dayalı Başkanlık sistemiyle[1] yönetilen Güney Afrika’da 1994 yılındaki ilk serbest ve demokratik seçimlerde, ırkçı (apartheid) rejimine karşı mücadelenin bayraktarlığını yapan ANC (Afrika Ulusal Kongresi) büyük bir başarı kazanarak iktidara gelmişti. ANC, ilerleyen yıllarda girdiği 1999, 2004 ve 2009 yıllarında düzenlenen seçimleri de tek başına hükümet kurabilecek çoğunlukla kazanmıştır.[2] Nisan 2009’da yapılan son seçimlerde oyların yüzde 65’ini alarak 5 yıllığına yeniden iktidara gelen ANC hükümeti, Devlet Başkanı Jacob Zuma’nın Mayıs 2009’da yemin etmesiyle göreve başlamıştır. Güney Afrika’da Parlamento, Ulusal Meclis (National Assembly) ve Ulusal Eyaletler Konseyi’nden (National Council of Provinces) oluşmaktadır.[3] Ulusal Meclis üyeleri nispi temsil sistemine göre 5 yılda bir yapılan genel seçimlerle belirlenmektedir. 22 Nisan 2009 tarihinde yapılan genel seçimler sonrasında göreve başlayan ve 400 kişiden oluşan Ulusal Meclis’te büyük partilerin milletvekili dağılımı şöyledir; Afrika Ulusal Kongresi – ANC 264, Demokratik Birlik – DA 67, Halkın Kongresi – COPE 30, Inkatha Özgürlük Partisi – IFD 18.[4]
Güney Afrika anayasasına göre[5] yalnızca 2 defa Başkanlığa aday olma hakkı olan ANC lideri Jacob Zuma, ilk döneminin ardından bu seçimlerde de partisinin başında ve Başkan adayıdır. 1942 doğumlu deneyimli bir politikacı olan Zuma, gençlik yıllarında ANC’ye ve Güney Afrika Komünist Partisi’ne katılmış ve Nelson Mandela ve diğer ANC önder kadrosuyla birlikte senelerce hapiste kalmış gerçek bir dava adamıdır.[6] Apartheid rejiminin yıkılması sonrasında partide hızla yükselen ve devlette ve partide önemli roller üstlenen Zuma’nın başı, 2000’li yıllarda hakkındaki yolsuzluk ve tecavüz iddiaları nedeniyle oldukça ağrımıştır. Ancak Zuma 2009 yılında bu iddialara dayalı olarak hakkında açılan davalardan beraat etmiştir. Bunun üzerine 2009 yılında partisinin başında girdiği seçimlerde yüksek bir oya ulaşarak Başkan seçilmiştir. Sosyalist bir dünya görüşüne sahip olan Zuma hakkında yapılan eleştirilerden birisi de çok eşli olmasıdır. The Daily Telegraph gazetesinin iddiasına göre Zuma’nın 6 eşinden 20 çocuğu bulunmaktadır.[7] Son anketlere göre Zuma’nın partisi ANC[8], bu seçimlerde de oyları düşecek olmasına karşın yüzde 60 civarında oy alacak ve Zuma 2. dönem Başkanlık yapacaktır.[9]
Jacob Zuma
Seçimlerde ANC’yi en çok zorlaması beklenen parti; 1951 doğumlu beyaz kadın lider Helen Zille’nin başında olduğu Demokratik Birlik – DA’dır. İlk kez 1999 seçimleri sonrasında siyaset sahnesine çıkan DA[10], ANC’nin sosyalist politikalarına karşı daha merkez bir parti görüntüsü çizmektedir. Ülkenin en önemli şehirlerinden Cape Town’ın eski Belediye Başkanı olan Zille, uyuşturucu ve yüksek suç oranlarına karşı yürüttüğü mücadeleyle 2008 yılında dünyanın en başarılı Belediye Başkanı seçilmiştir.[11] Eski bir gazeteci olan Zille’nin, 2009 seçimlerindeki yüzde 17 oyun üzerine çıkarak yüzde 20’lerin üzerinde bir oya ulaşması beklenmektedir.[12]
Helen Zille
Seçimlerde kazanma şansı olmamasına karşın diğer küçük partilere kıyasla daha fazla oy alabilecek bir diğer parti Ekonomik Özgürlük Savaşçıları – EFF’dir.[13] Anti-emperyalist, halkçı ve sosyalist çizgideki partinin Başkan adayı ve lideri 1981 doğumlu ve radikal söylemleriyle bilinen genç lider Julius Malema’dır. Yeni kurulan ve ilk kez seçimlere girecek olan EFF’nin bu seçimlerde çıkış yapması ve yüzde 4 civarında bir oya ulaşması beklenmektedir.[14] Mangosuthu Buthelezi liderliğindeki ülkedeki köklü partilerden muhafazakâr Inkatha Özgürlük Partisi – IFD’nin[15] son anketlerde oy oranı yüzde 2,8 civarındadır.[16] Seçimlerde biraz olsun oy alması beklenen bir diğer parti ise Halkın Kongresi – COPE’tur.[17] Partinin Başkan adayı ve 2008’den beri lideri 1948 doğumlu politikacı Mosiuoa Lekota’dır. Sosyal demokrat çizgideki partinin son anketlerde oy oranı yüzde 1,3 civarındadır.[18] Diğer küçük partilerin ise seçimlerde yüzde 1 oy oranına bile ulaşması beklenmemektedir.
ANC ve Jacob Zuma’nın yeni bir zaferinin beklendiği seçimlerde esas mesele kimin kazanacağından daha çok, Afrika Ulusal Kongresi’nin oy oranını ne ölçüde koruyabileceğidir. Tarihsel ve kültürel sebeplerde ANC’nin daha uzun yıllar iktidarda kalması beklenmektedir. Ancak artan yolsuzluk iddiaları ve ekonominin iyi yönetilememesi durumunda Demokratik Birlik gibi partilerin bu seçimlerde ve ilerleyen yıllarda oy oranlarını arttırması beklenebilir.
Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
[1] Bu sistemde Başkan ve Parlamento üyeleri ABD’deki gibi ayrı ayrı seçilmemektedir. Genel seçimler sonrasında Parlamento çoğunluğunu oluşturan partinin lideri Parlamento’dan güvenoyu alarak Başkan seçilmektedir. Bu anlamda sistem Parlamenter sisteme yakındır. Ancak Başkan’ın geniş yetkileri ve üzerinde herhangi bir makamın bulunmaması bağlamında sisteme Başkanlık sistemi denilmektedir.
[2] “Güney Afrika’nın Siyasi Görünümü”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 03.05.2014, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/guney-afrika-siyasi-gorunumu.tr.mfa.
[3] “Güney Afrika’nın Siyasi Görünümü”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 03.05.2014, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/guney-afrika-siyasi-gorunumu.tr.mfa.
[4] “South African general election, 2009”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 03.05.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/South_African_general_election,_2009.
[5] “Constitution of South Africa”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 03.05.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Constitution_of_South_Africa.
[6] “Jacob Zuma”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 03.05.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Jacob_Zuma.
[7] “Jacob Zuma faces losing £1.2 million support for four wives”, The Daily Telegraph, Erişim Tarihi: 03.05.2014, Erişim Adresi: http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/africaandindianocean/southafrica/9344916/Jacob-Zuma-faces-losing-1.2-million-support-for-four-wives.html.
[8] ANC web sitesi için; http://www.anc.org.za/.
[9] “South African general election, 2014”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 03.05.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/South_African_general_election,_2014.
[10] DA web sitesi için; http://www.da.org.za/.
[11] “Helen Zille”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 03.05.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Helen_Zille.
[12] “South African general election, 2014”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 03.05.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/South_African_general_election,_2014.
[13] Web sitesi için; http://effighters.org.za/.
[14] “South African general election, 2014”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 03.05.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/South_African_general_election,_2014.
[15] Web sitesi için; http://www.ifp.org.za/.
[16] “South African general election, 2014”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 03.05.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/South_African_general_election,_2014.
[17] Web sitesi için; http://www.congressofthepeople.org.za/.
[18] “South African general election, 2014”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 03.05.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/South_African_general_election,_2014.
