30 Nisan 2014’te Irak’ta milletvekili genel seçimleri yapıldı. Kesin sonuçların 25 Mayıs’ta açıklanacağı seçimler, gelecekteki tablo açısından gözlemcilerin ilk yorumlarına göre, kısa vadede bir siyasal değişim getirmedi. Ne var ki soru işaretleri arttı, belki de “belirsizlik durumu” daha da pekişti.
2003’teki ABD işgali öncesinde, Sünni Arap elitin yönettiği Baas rejimi, 2005 Irak anayasasından sonra, Şii Arap çoğunluk ve Sünni Kürtler arasındaki koalisyonun yönettiği, “yeni Irak”a dönüştü. Ancak “yeni Irak”, 2011 Aralık ayında sona eren ABD işgalinden sonra, Şii başbakan Maliki’nin, “merkezi yönetimi” güçlendirmeye çalıştığı ve diğer unsurlarla çekiştiği bir siyasal-toplumsal rekabete sahne oldu. 2011’de yaşanan Arap Baharı, Irak açısından yeni sorunların da doğmasına yol açtı. Henüz ABD işgali sona ermeden başlayan olaylarda, özellikle Mart 2011’de Suriye’ye yansıyan “gecikmiş Arap Baharı”, Irak içindeki etnik, mezhepsel grupların, farklı ittifak ve uzantılarının Suriye’ye yönelik izdüşümlerini ortaya koydu.
Türkiye’deki “deyimle”, her bir Irak içi alt kimlik siyasetinin “paralel yapıları” Suriye’de yaşam buldu, Suriye’deki fragmantasyonu arttırdı. Böylece daha karmaşık, kompleks bir büyük fotoğraf, Doğu Akdeniz’den Basra Körfezi’ne uzanan bir kronik içe dönük patlamayı beslemeye başladı.
Seçim sonuçlarında görünen ilk izlenim, Irak başbakanı Maliki’nin “Hukuk Devleti Koalisyonu”, “Sadr Hareketi”, Barzani’nin “Kürdistan Demokratik Partisi” ve Allavi’nin “Irak Ulusal İttifakı”nın başat siyasal oluşumlar bağlamında öne çıktıklarıdır. Muwatin (El Muvatın) olarak bilinen Irak Yüksek İslam Konseyi de, seçimden ikinci parti olarak çıkmıştır. Sünni Araplar’ın El Hadba partisi de üçüncü siyasal parti olarak, parlamentoda yerini almıştır. Maliki, aralarındaki siyasal ayrımlara rağmen, Şii Arap oluşumlarla birlikte koalisyon oluşturma çabası içindedir. Böylece ABD’nin çizdiği “Şii Arap-Sünni Kürt koalisyonu” rotası, Şii Araplar’ın, % 60 gibi bir sayısal çoğunluğunun siyaseten de Irak’ı yönetmesi gayreti ile dönüştürülmeye çalıştırılmaktadır.
Sünni Kürtler’in “ayrı Kürt devleti” kartı ceplerinde dursa da, Sünni Araplar için, geriletildikleri Irak siyasetinde özellikle El Kaide sarmalına girme riskleri büyüktür. Irak Şam İslam Devleti (IŞİD) ve El Nusra, bu çerçevede Irak El Kaidesi içindeki ayrımları da ifade etmekte, IŞİD, El Kaide tarafından da aforoz edilmektedir. IŞİD ve El Nusra, Suriye içindeki militan unsurlarıyla, dikkat çekmekte, IŞİD, Suriye’de elde ettiği nüfuz bölgeleri dışında, Irak’ta da Felluce-Tuzhurmatu hattında hükümranlık alanı yaratmaktadır. Devletsiz kalan Sünni Araplar, farklı militan grupların etkisinde, daha büyük bir sorunun temelini teşkil edebilirler.
Maliki eğer Şii Arap unsurların dışında koalisyon kurmayı isterse, Barzani ve Talabani ile hükümet kurmaya sayısı yetmemektedir. Her durumda, diğer Şii Arap ve yetmezse Sünni Arap ortaklara gereksinim duyacaktır. Görünen odur ki, Maliki, öncelikle Şii Arap unsurlara ağırlık verecek, bu da İran etkisi, Sünni Kürt ayrılıkçılığı, Sünni Arap isyanı ve El Kaide yapılanması gibi algıları besleyecektir.
Maliki-Barzani arasındaki siyasal gerilim, Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nin Türkiye dahil, başka ülkelerle imzaladığı petrol protokolleri, merkezi yönetim-bölgesel yönetim ikiliğini daha da derinleştirmektedir. Öte yandan Barzani bölgesi, Suriye’de üç kantonda özerkliğini ilan eden PYD yönetimindeki Rojava bölgesinden çekinmekte, hendekler kazmakta, Suriye Kürtleri’ni ancak kendi vesayeti altında yaşama hakkına mahkum bırakmaya çalışmaktadır. Rojava’daki Kürt yönetimini, kendi açısından “paralel Kürt yönetimi” olarak değerlendirmekte, rahatsız olmaktadır.
Hani çok ünlü bir filmden esinlerenerek, “Irak cephesinde yeni bir şey yok” diyebiliriz ancak, Irak ve Ortadoğu’nun geleceği açısından endişe verici bir gelecek, kendisini belirsizlik düzleminde yeniden üreterek, parçalı, yarım devletlerden oluşacak bir haritayı 1916 Sykes Picot ve 1920 San Remo çerçevesinde güncelledi diye anlatabiliriz…
Yrd. Doç. Dr. Deniz TANSİ
KAYNAKÇA
– Gerges, Fawaz A., “Opinion: Why Iraq elections can’t fix chaos left behind US”, CNN, Erişim Tarihi: 08.05.2014, Erişim Adresi: http://edition.cnn.com/2014/04/30/opinion/iraq-election-gerges/.
– Stephens, Michael, “Iraq elections unlikely to bridge sectarian divide”, Aljazeera, Erişim Tarihi: 08.05.2014, Erişim Adresi: http://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2014/04/iraq-election-unlikely-bridge-sec-2014428882392899.html.
– “Iraq’s election: Shia vs Shia”, The Economist, Erişim Tarihi: 08.05.2014, Erişim Adresi: http://www.economist.com/blogs/pomegranate/2014/05/iraq-s-election.
– Al Rashed, Abdulrahman, “Iraq experiences an unusual election season”, Alarabiya, Erişim Tarihi: 09.05.2014, Erişim Adresi: http://english.alarabiya.net/en/views/news/middle-east/2014/05/05/Iraq-experiences-an-unusual-election-season.html.
