Kırılgan ülke (fragile state) kavramı; iç çatışmalar (etnik, dini ya da mezhepsel olabilir), etkisiz yönetişim veya yetersiz ekonomik kapasite nedeniyle, ülkenin en azından bir bölümünde kontrolü kaybetmiş ve devletin güvenlik ve adalet gibi temel fonksiyonlarını yerine getiremeyen zayıf devletler için kullanılan bir tabirdir.[1] “Failed-state” (başarısız devlet)[2] kavramından bir önceki aşamayı ifade eden “kırılgan ülke” tabiri, genelde şu olumsuz özelliklerle tanımlanır;
– Kötü yönetişim ve yetersiz devlet kapasitesi,
– Otorite boşluğu ve devletin Max Weber’in meşhur tanımının aksine “güç tekeli”ni kaybetmesi,
– Kötü ekonomik koşullar ve bölgesel eşitsizlikler,
– Yaygın rüşvet, yolsuzluk ve devlet ve ekonomi yönetiminde şeffaflığın olmaması,
– Etnik çatışma riski veya varlığı,
– Demokratik kültür eksikliği.[3]
İşte Amerikan Foreign Policy dergisi ile Fund for Peace’in (Barış Fonu)[4] 2005 yılından beri bu konuda ortaklaşa hazırladığı ve dünyanın en zayıf ülkelerini sıralayan eski adıyla “başarısız”, yeni adıyla “kırılgan” devletler endeksinde[5] 2014 verileri geçtiğimiz gün açıklandı.
2014 Kırılgan Ülkeler Endeksi haritası
Endekste ilk sıraları (burada en başarısız ülkeler kastediliyor), geçtiğimiz yıllarda olduğu gibi Güney Sudan, Somali, Orta Afrika Cumhuriyeti, Kongo, Sudan, Çad gibi Afrika ülkeleri aldı. Bu 6 ülkeyi Afganistan, Yemen, Haiti ve Pakistan gibi ülkeler izledi.[6] Listede, 2011 yılında Arap Baharı süreci ile başlayan gelişmemiş ülkelerdeki demokrasi ve otoriter yönetimleri değiştirme umudunun Libya ve Suriye’de yaşananlarla birlikte gerilediği ve dünya çapında bir olumsuz döneme girildiği göze çarptı. Endeksteki en olumlu gelişme ise; Batı ile nükleer müzakerelere başlayan ve ekonomik izolasyonları hafifletilen İran İslam Cumhuriyeti’nin listedeki gerileyişi oldu. Geçtiğimiz yıl listede 37. sırada yer alan İran[7], bu sene 44. sıraya düşerek gelecek için umut vadetti.
Türkiye ise, Güneydoğu’da yaşanan hareketlilik ve yolsuzluk skandallarına karşın listede İran gibi düşüş yaşayan ve umut veren bir ülke oldu. Geçtiğimiz yıl 86. sırada yer alan Türkiye[8], bu sene ise 93. sıraya geriledi.[9] Türkiye’nin yükselişini demografik faktörlere, kamu hizmetlerindeki gelişime ve güvenlik mekanizmasındaki iyileşmelere bağlayan endeksin bu yaklaşımı, yine de eleştiriye açık ve şüpheli görülüyor. Zira Türkiye’deki CHP ve MHP gibi muhalefet partilerinin söylemlerine bakıldığında, ülkenin demokrasiden giderek uzaklaştığı yönünde bir izlenim oluşuyor.
Listede en düşük sıraları alan ve dolayısıyla en az kırılgan ülkeler olarak nitelendirilen ülkeler ise, her sene olduğu gibi daha çok Avrupa ve özellikle Kuzey Avrupa ülkeleri oldu. Listede ilk sıraları Finlandiya, İsveç, Danimarka, Norveç gibi Kuzey Avrupa ülkeleri alırken, onları İsviçre, Yeni Zelanda, Lüksemburg, İzlanda, İrlanda, Avustralya ve Kanada izledi. Avusturya, Hollanda, Almanya, Belçika, Slovenya, Portekiz, İngiltere ve Fransa gibi ülkeler ise onların hemen ardında ve yine en üst sıralarda yer aldılar.
Listeyi detaylı şekilde incelemek için; http://www.foreignpolicy.com/fragile-states-2014#rankings.
Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
[1] “Fragile state”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 25.06.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Fragile_state.
[2] Bu konuda bir akademik çalışma için; Öğüt, Selman, “Başarısız Devlet Kavramının İncelenmesi”, Erişim Tarihi: 25.06.2014, Erişim Adresi: http://dergipark.ulakbim.gov.tr/maruhad/issue/viewFile/5000001574/5000000688.
[3] “Fragility 101: When To Call A State Fragile?”, Articles Politics, Erişim Tarihi: 25.06.2014, Erişim Adresi: http://www.articlespolitics.com/2013/02/fragility-101-when-to-call-state-fragile_21.html.
[4] Web sitesi için; http://global.fundforpeace.org/.
[5] “Renaming the Failed States Index”, Erişim Tarihi: 25.06.2014, Erişim Adresi: http://library.fundforpeace.org/blog-20140528-fsirenamed.
[6] “Fragile States Index”, Foreign Policy, Erişim Tarihi: 25.06.2014, Erişim Adresi: http://www.foreignpolicy.com/fragile-states-2014#rankings.
[7] 2013 verileri için bakınız; http://ffp.statesindex.org/rankings.
[8] 2013 verileri için bakınız; http://ffp.statesindex.org/rankings.
[9] “Fragile States Index”, Foreign Policy, Erişim Tarihi: 25.06.2014, Erişim Adresi: http://www.foreignpolicy.com/fragile-states-2014#rankings.
