2010’daki “Mavi Marmara” hadisesinden sonra, Türkiye-İsrail ilişkilerinde önemli sorunlar doğduğu bilinen bir gerçek… Batı ülkelerinin ulusal parlamentolarında ardı ardına Filistin Devleti’nin tanınma kararlarının alındığı, İran’ın BM Güvenlik Konseyi daimi üyeleri ve Almanya (P5+1) ülkeleriyle vardığı “nükleer uzlaşma” sonrası ABD-İran arasındaki diyaloğun geliştiği bir ortamda, İsrail Başbakanı Netanyahu’nun “tecrit” halinden kurtulma stratejisinde, Doğu Akdeniz’in konumu ayrı bir önem taşıyor.
Netanyahu hükümeti, 2010 sonrasında, Yunanistan ve Kıbrıs Rum Kesimi ile ilişkilerini geliştirmeye başladı. Türkiye-İsrail gerginliği sonrası, İsrail askeri uçaklarının “hava eğitimi” konusunda Türkiye tarafından iptal edilen Konya yerine Yunan hava sahasında etkinlik icra etme uzlaşısı, işbirliğinin ilk adımı olarak kaydedilebilirdi. Oysa işin askeri olduğu kadar, ekonomik cephesi de önemliydi; zira enerji kaynakları ve İsrail doğalgazının Batı piyasalarına ulaştırılması gereksinimi ortaya çıktı. Kıbrıs ve Yunanistan üzerinden, binlerce kilometreyi aşan bir boru hattıyla bu iş başarılabilir mi? Yunanistan’ın üyesi olmakla birlikte sorunlu ilişkilerinin olduğu AB, bu çerçevedeki maliyetli bir projeye sponsor olur mu? Bu bağlamda, ister istemez Türkiye’nin de dahil olduğu “münhasır ekonomik alanlar” ve Doğu Akdeniz’deki petrol, doğalgaz ve balıkçılık da dahil olan “ekonomik paylaşımlar” konusu ön plana çıkıyor. Türkiye’yi dışlayan bir Doğu Akdeniz uzlaşısında, son zamanlarda yoğunluğu artan Kıbrıs görüşmelerinin akıbeti nasıl etkileniyor? Zira KKTC’nin yeni Cumhurbaşkanı ile Kıbrıs Rum Kesimi’nin lideri, Kıbrıs’ta kalıcı barışın Türkiye’nin lehine olacağını, bu sayede Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki enerji kaynaklarından yararlanma yolunun açılacağını vurguluyorlar. Tam da bu zeminde, İsrail’in işlevi ve siyasaları göze çarpıyor. Uçuş mesafesiyle 45 dakikalık uzaklıktaki adaya, İsrailli yatırımcıların ilgisi büyüyor. Türkiye-İsrail arasında “özür” maddesinin aşıldığı, “tazminat” ve “Gazze ablukasının kaldırılması” koşullarının masada durduğu bir yüzeyde, “topyekün barış” konusu gündeme gelir mi? Bu soruyu yanıtlamak için henüz erken… Türkiye’nin İsrail’le ilişkilerini normalleştirdiği ve Kıbrıs’ta kalıcı barışın sağlandığı bir momentumda, Doğu Akdeniz politikaları rahatlayacak mı? Cazip açıklamalar ve gergin bekleyişler, çelişik beklentileri eşzamanlı olarak harmanlıyor.
Netanyahu, Kıbrıs Rum Kesimi’ne yaptığı ve 12 saatin altında süren günübirlik ziyaretinde, enerji konularının yanı sıra, İran ve Hizbullah tehdidine dikkat çekti. İran’la ilgili endişeleri, Batı kamuoyundan eskisi kadar ilgi çekmeyen İsrail Başbakanı, Kıbrıs üzerinden Avrupa’ya “terör tehdidi”ni vurgulamayı tercih etti. Geçen ay Kıbrıs Rum Kesimi’nde hapsedilen bir Lübnanlı’nın üzerinde patlayıcı yapımında kullanılan amonyum nitrat bulunması ve bu kişinin Hizbullah’la bağlantılı olduğunun ortaya çıkarılması, Netanyahu için önemli bir fırsattı. Dolayısıyla, Hizbullah’ın sadece Lübnan’da değil, Kıbrıs’ta ve AB ülkelerinde de olası terör faaliyetlerini ifade eden bir argüman haklılık kazanmış oldu.
Netanyahu, Kıbrıs’taki değerlendirmelerinde sadece Hizbullah’a ve İran’a değil, IŞİD’e de dikkat çekti. Son zamanlarda Sina üzerinden IŞİD tehlikesini daha çok hisseden İsrail, bu vesileyle Ortadoğu’daki terör tehditleri ve Avrupa ülkeleri ile ABD açısından İsrail’in konumunu öne çıkartmaya çabaladı. İsrail, Kıbrıs üzerinden sadece Yunanistan’la değil, AB ile de “ekonomik-güvenlik” ekseninde işbirliği kurmak, tecrit algısını kırmak için ilişkilerini yoğunlaştırmaya gayret ediyor.
Türkiye’nin dahil olmadığı bir Doğu Akdeniz ikliminde ise, buna benzer çabaların tek başına sonuç değiştirici bir tablo ortaya koyamadığı gözüküyor. İsrail de, Batı dünyasıyla ilişkilerini, şimdilik olsa da Yunanistan-Kıbrıs Rum Kesimi üzerinden, “düşük profilli” bir parantezle sürdürmeye çalışıyor. Enerji işbirliği beklentileri yüksek olsa da, maliyetler ve AB’nin tutumu, çok parlak bir atılım vaat etmiyor…
Yrd. Doç. Dr. Deniz TANSİ
KAYNAKLAR
