Mısır, Afrika’da OPEC üyesi olmayan en büyük petrol üreticisi ve kıtasal ölçekte en büyük ikinci kuru (saf, sek) doğalgaz üreticisidir. Aynı zamanda Mısır, Basra Körfezi’nden yüklenip Avrupa ve ABD’ye giden petrol için ana bir transit rotası görevini görmektedir.[1] Mısır, 2003’ten bu yana bölgenin doğusunda net bir gaz ihracatçısıdır. Mısır’ın kanıtlanmış gaz kaynaklarının % 80’lik bölümü ve üretiminin % 70’i, Batı Çölü, Akdeniz ve Nil Deltası’nda konumlanmaktadır. Kahire’nin basitçe üçe ayrılabilen gaz tahsis politikası, şu şekilde ifade edilebilir; üçte birlik bir bölüme ihracata, üçte birlik diğer bölüm iç piyasaya ve kalan üçte birlik bölüm ise gelecek nesillerin yararlanması için ayrılmış durumdadır. Üretimi ve iç tüketimi kapsayan Kahire’deki doğalgaz sektörü – iç talep her yıl yüzde sekiz oranında artmaktadır – dramatik biçimde artış kaydetmiş ve ülkenin üretimi 1998-2011 yılları arasında 4 kat artmıştır. Kahire, yaptığı gaz üretiminin % 75’ini ülke içerisinde kullanmakta – doğalgaz toplam enerji tüketiminin takriben % 49’unu meydana getirmekte ve aynı zamanda elektrik üretiminin de % 70’ini karşılamaktadır. Kalan % 25’lik kısım esas olarak İspanya, Birleşik Devletler ve Ürdün’e boru hatları sistemi ya da sıvılaştırılmış doğalgaz olarak gönderilmektedir ki, 2009 senesinde bu, ihracatların % 69’unu meydana getirmiştir.
Kaynak: http://www.eia.gov/todayinenergy/images/2013.08.02/map.png
Yılda 10 milyar metreküplük bir hacme sahip olan 1200 km’lik Arap Gaz Boru Hattı kanalıyla; Suriye, Lübnan ve Ürdün’e doğalgaz sağlanmaktadır. Fakat bu boru hattındaki gaz taşıma miktarı, İslamcılar ile Cihatçılar tarafından Mısır Devrimi’nin başından bu yana gerçekleştirilen saldırılardan ötürü daima kapasitesinin çok altında hizmet vermiştir. Buna ilaveten, 90 kilometre boyunca deniz altından giden El Arish-Ashkelon Boru Hattı ülkeyi İsrail’e bağlamaktadır.
Anadolu Geçişli Doğal Gaz Boru Hattı ve Adriyatik Geçişli Doğal Gaz Boru Hattı projelerinin ana ayaklarını oluşturduğu ve Avrupa’nın doğalgaz ihtiyacının belirli bir bölümünü karşılamayı hedefleyen Güney Gaz Koridoru projesi ortaya konulmadan önce geliştirilen en dikkat çekici proje, 3300 kilometrelik Nabucco Doğal Gaz Boru Hattı Projesi idi. Azerbaycan, Türkmenistan, Irak, Iran ve Mısır’ın bu hatta gaz tedarik etmesi öngörülmekteydi.[2] O dönem, Ankara komşularıyla beraber Mısır gazını Ürdün ve Suriye üzerinden önce Türkiye’ye, daha sonra da nihayetinde Avrupa’ya taşımayı hedefleyen Arap Gaz Boru Hattı Projesi’ni geliştirmeye çalışmaktaydılar. O zaman projenin ilk aşaması tamamlanmış ve boru hattı Suriye topraklarına ulaşmaktaydı. Projenin tarafları söz konusu dönemde bir hükümetlerarası anlaşma üzerinde çalışmaktaydılar. Taşıma için mevcut olacak başlangıç miktarları düşük seviyede olacak ve yılda 1,5-2 milyar metreküp gibi düşük bir seviyede olacaktı. Mısırlı yetkililer, ihracat için uygun olabilecek miktarları sınırlamaya ve kısmen kendi gelecek nesilleri için rezervlerini koruma çabasındadırlar.
Ancak Kahire, hâlihazırda gazını ihraç etmede ve kendi iç piyasa talebini karşılamada birtakım meydan okumalarla yüz yüzedir. Aynı esnada ülke doğalgaz rezervlerinin artışındaki yavaşlama ve hızlanan iç gaz tüketiminden dolayı, net bir ithalatçı ülke olma eğilimi göstermektedir. Bunun yanı sıra, mevcut siyasi istikrarsızlık[3], sosyal baskı (doğalgaz ihracatında yönelik halk tepkisi) ve mali kriz, ülkenin enerji sektörüne doğrudan yabancı yatırımın gelmesine taş koyabilir. Nihayetinde gaz üretimi ve tüketimi arasındaki makas daralmaktadır. Sonuç olarak Kahire, yeni rezervler bulmak ve kendi iç enerji verimliliğini geliştirmelidir.
Kaynak: http://www.eia.gov/beta/international/analysis_includes/countries_long/Egypt/images/lng_exports.png
İtalyan enerji şirketi Eni S.p.A’nın 30 Ağustos 2015 tarihinde yaptığı açıklamayla, Mısır’ın kıyılarının açığında çok muazzam ölçekte bir doğalgaz sahası bulunduğunu ilan edilmiştir ki, bu Akdeniz’de şu ana kadar bulunanların en büyüğü olarak tanımlanmıştır.[4] Eni’ye göre, Mısır’ın derin sularında yapılan keşfin yaklaşık 40 kilometrekarelik bir alanda 30 trilyon kübik fitten fazla bir potansiyele sahip olabileceği tahmin edilmektedir. Keşfedilen blok, Shorouk Blokunda 4,757 fit derinlikte Mısır kıyılarının yaklaşık 120 mil uzaklıkta yer almaktadır. Bulunan blok, Port Said’den yaklaşık olarak 66 mil uzaklıktadır. Ayrıca Eni tarafından yapılan açıklamada, Zohr adlı rezervin Mısır’da yapılan en önemli gaz keşfi olduğu ve dünyanın en büyük doğalgaz keşiflerinden birisi olabileceği vurgulanmaktadır. Eni’ye göre, yapılan bu keşfin tam olarak geliştirilmesinin ertesinde, on yıllar boyunca Kahire’nin doğalgaz talebini karşılayabilecektir. Eni Genel Müdürü Claudio Descalzi, söz konusu keşfin Mısır’ın enerji üretimi bağlamında hala büyük potansiyele içerdiğini tasdik eden bir gelişme olduğunun altını çizmektedir.
Claudio Descalzi
Kaynak: http://www.europaquotidiano.it/wp-content/uploads/2014/04/Claudio-Descalzi-638×425.jpg
30 Ağustos 2015 günü İtalyan enerji firması Eni tarafından yapılan açıklama, bölge gündemi ve enerji jeopolitiği bağlamlarında tüm dünyanın dikkatini yeniden Doğu Akdeniz’e çekmiştir. Her geçen gün bölgedeki devletlerin yanı sıra, Avrupa devletleri için de kanayan bir yara halini alan mülteci krizinden dolayı zaten dünya gündeminin ilk sırasında yer alan bu bölge, Mısır açıklarında 850 milyar metreküplük yeni bir doğalgaz rezervinin keşfedildiğinin İtalyan Eni firması tarafından ilan edilmesiyle, daha da önemli bir hale gelmiştir. Bulunan gaz kaynaklarının bölgesel enerji dengeleri değiştirecek derecede öneme sahip olduğu, Eni tarafından yapılan açıklamalardan açıkça anlaşılmaktadır.
Kaynak: http://im.ft-static.com/content/images/36c848a6-4f22-11e5-b029-b9d50a74fd14.img
Doğu Akdeniz bölgesi, 2000’lerden itibaren özellikle İsrail ve Kıbrıs’ta keşfedilen gaz rezervlerinden ötürü dünya enerji jeopolitiği bağlamında ön plana çıkmaya başlamıştır. Mısır’da keşfedilen bu gaz rezervlerini, bölgenin bu çerçevede ehemmiyetini giderek arttıracak bir gelişme olarak değerlendirmek mümkündür. Bu rezervlerden gaz çıkarılması ve geliştirilmesi için ciddi yatırımlar gerekli olup, bu rezervlerin dünya piyasalarına sunulması ancak önümüzdeki senelerde gerçekleşebilecek bir durumdur. Ancak şu husus unutulmamalıdır ki; Arap Baharı/Uyanışı olarak nitelendirilebilecek halk ayaklanmalarının artçı sarsıntıları Mısır’da halen devam etmektedir. Müslüman Kardeşler üyelerinin yargılanması ve bu yapılanmanın yöneticilerinin yanı sıra taraftarlarına yönelik artan baskılar, ülkede gerilimin yüksek seyretmesinin ana sebebidir. Bu kaynakların hem Mısır halkının kullanımına sunulması, hem de dünya pazarlarına güvenilir bir biçimde taşınması için öncelikle iç istikrarın sağlanması şarttır. Bölge ülkeleri arasında yıllardır devam eden anlaşmazlıklar, bu bölgede petrol ve doğalgaz kaynaklarına sahip olan ülkelerin bu kaynaklardan faydalanmalarını zorlaştırmaktadır.
Doğu Akdeniz bölgesinin gaz kaynaklarının gelecek yıllarda Güney Gaz Koridoru’na dahil edilmesi düşünülmektedir. Fakat siyasi istikrarsızlıklar ve bölge ülkeleri arasında giderek artan ve çözümsüz olarak varlığını koruyan sorunlar, en azından yakın bir gelecekte böyle bir düşüncenin hayata geçirilemeyeceğini ortaya koymaktadır. Türkiye’nin Mısır ile arasında yaşadığı sorunlardan ötürü, şu anda ikili ilişkiler en kötü dönemini yaşamaktadır. Mısır’da dengeleri değiştirebilecek ölçüde yeni doğalgaz kaynağının keşfedilmesi, bölgesel enerji satrancında yeni jeopolitik hamlelerin bölge ve bölge dışı ülkeler tarafından geliştirilmesini sonucunu doğurabilir. Sonuç olarak, Mısır’daki keşfedilen bu kaynak hem bu ülke açısından, hem de Doğu Akdeniz enerji jeopolitiği bağlamında dikkat çekici sonuçlara yol açabilecek kilit bir gelişmedir. Bunun bölgede bulunan ülkeler ve bölgeye ilgi duyan büyük güçler tarafından yakından takip edilmesi gereklidir. Fakat son olarak şunun da altı çizilmelidir ki; bölgede zaten jeopolitik, jeostratejik ve jeoekonomik bakımdan çok kritik bir konumda bulunan Mısır, bu gaz keşfinden sonra önemini daha da arttırabilecek ve bölgesel ve Avrasya enerji jeopolitiği bağlamında dikkatlerin odak noktası olduğu ülkelerden birisi haline gelebilecektir.
Sina KISACIK
[1] ABD Enerji Bilgi İdaresi, “Egypt- International energy data and analysis”, Son Güncelleme: 2 Haziran 2015, http://www.eia.gov/beta/international/analysis_includes/countries_long/Egypt/egypt.pdf, (Erişim Tarihi: 4 Eylül 2015).
[2] Sina Kısacık ve Tülin Avcı, “An Assessment of the Pipeline Project for the Transportation of Caspian Basin Hydrocarbons within the Context of Energy Strategies of the United States, the Russian Federation, and Turkey”, içinde Turkish Foreign Policy in the New Millenium, ed. Hüseyin Işıksal ve Ozan Örmeci, (Frankfurt Am Main: Peter Lang Edition, 2015), ss. 479-483.
[3] Bu konu hakkında bakınız, Azzam Tamimi, “From Democracy to Military Dictatorship: Egypt 2013 = Chile 1973”, Insight Turkey, Cilt: 16, Sayı: 1, 2014, ss. 45-53.
[4] “Vast Reserves of Natural Gas Found Off the Coast of Egypt”, The New York Times, 30 Ağustos 2015, http://www.nytimes.com/2015/08/31/business/energy-environment/vast-reserves-of-natural-gas-found-off-the-coast-of-egypt.html?_r=0.
Christopher Adams, “Eni discovers ‘supergiant’ gasfield near Egypt”, Financial Times, 30 Ağustos 2015, http://www.ft.com/cms/s/2/899031ec-4f0f-11e5-b029-b9d50a74fd14.html#axzz3kro030dE.
Waad Ahmed, Randa Ali , “Egypt gas discovery could become one of the world’s largest natural gas finds: ENI”, Ahramonline, 30 Ağustos 2015, http://english.ahram.org.eg/News/139260.aspx.
Daniel Estrin, “Egypt gas find sparks panic in Israel about Israeli reserves”, AP News, 1 Eylül 2015, http://bigstory.ap.org/article/8da3a6c69aef4486b32e9940549773cb/egypt-gas-find-sparks-panic-israel-about-israeli-reserves, (Erişim Tarihi: 5 Eylül 2015).
