KİTAP ÖZETİ: ALTAN TAN’DAN ‘KÜRT SORUNU: YA TAM KARDEŞLİK YA HEP BİRLİKTE KÖLELİK’

1958 Batman doğumlu Kürt kökenli Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı yazar ve siyasetçi Altan Tan[1], 24., 25. ve 26. dönem milletvekili genel seçimlerinde Halkların Demokratik Partisi (HDP) adına Diyarbakır’dan milletvekili seçilmiş önemli bir kanaat önderi ve siyasetçidir. Kürt kökenli olan babası Bedii Tan’ı 12 Eylül 1980 askeri darbesi sırasında Diyarbakır Askeri Cezaevi’nde gördüğü işkencede kaybeden Tan, Kürt-İslam kimliğine dayalı olarak siyaset yapan ve Kürt Sorunu konusunda oldukça bilgili bir isimdir. Kürtçe, Türkçe, İngilizce ve Arapça bilen Altan Tan, evli ve 6 çocuk babasıdır. Tan’ın ilk baskısı 2009 yılında yapılan ve Timaş Yayınları tarafından piyasaya sürülmüş olan kitabı “Kürt Sorunu: Ya Tam Kardeşlik Ya Hep Birlikte Kölelik”[2], bu alanda yazılmış önemli bir eser olarak dikkat çekmektedir. Kitap, daha şimdiden onlarca baskı yapmış ve ülke genelinde ciddi kamuoyu yaratmıştır. Bu yazıda, Tan’ın kitabındaki temel tespitlerini özetlemeye çalışacağım.

Kitap kapağı

Altan Tan’a göre, Türkiye’de Kürt Sorunu konusunda 5 temel görüş vardır. Bunlar;

1. “Kürt Sorunu yoktur” diyen inkârcı görüş,
2. “Kürt Sorunu bir terör ve bölücülük sorunudur” diyen ve sorunu kökü dışarıda olarak değerlendiren komplocu görüş,
3. “Kürt Sorunu ekonomik bir sorundur” diyen feodalizm ve ekonomik geri kalmışlık karşıtı modernist paradigma,
4. “Kürt Sorunu etnik bir kimlik sorunudur” diyen demokratik yaklaşım,
5. “Kürt Sorunu ulusal bir sorundur” diyen ve bağımsız Kürdistan’ın kurulmasını amaçlayan bölücü anlayıştır.

Tan’a göre, bu görüşler arasında en doğru yaklaşım dördüncüsüdür; yani Kürt Sorunu’nu etnik kimliğe dayalı bir sorun olarak gören ve demokratik açılımlarla bunu çözmeyi amaçlayan yaklaşım. Bunun ardından, yazar, Kürtlerin tarihini incelemekte ve Orta Doğu’nun kadim halklarından biri olan Kürtlerin yaşadıkları coğrafyalara (Türkiye, Irak, Suriye, İran, Ermenistan, Gürcistan, Azerbaycan, Lübnan, Kazakistan) dikkat çekmektedir. Tan’ın dikkat çektiği bir diğer konu ise, Kürt denildiği zaman Zazaca, Kurmanci, Sorani ve Gorani konuşanların tamamının kastedilmesi, buna karşın, Bahtiyariler, Lurlar, Talişler ve Lekler gibi Kürt kavmine yakın halkların genellikle Kürt nüfusa dâhil edilmemesidir. Daha önemlisi ise, yüzyıllar boyu Anadolu’da birlikte yaşayan Kürt, Türk, Arap ve diğer etnik grupların yaptıkları evliliklerin ve Türkiye Cumhuriyeti döneminde hâkim olan Türk kültürünün etkisiyle, birçok Kürt kökenli kimsenin Türk kimliğini benimsemiş olmasıdır. Bu nedenle, Anadolu’daki Kürt nüfusu konusunda kesin bir rakam vermek zordur.  Türkiye’de 1927’de yapılan nüfus sayımı, anadili Kürtçe olan nüfusu % 8,7 olarak tespit etmiştir. 1935 yılı sayımı ise, bunu % 9,86 olarak değerlendirmiştir. Tan’a göre, devletin yıllar içerisinde verdiği çelişkili rakamlara karşın, Anadolu’daki Kürt kökenli nüfus şimdilerde 15 milyon dolaylarındadır. Bunun yanında, İran’da 8 milyon, Irak’ta 4,5 milyon, Suriye’de 1,5 milyon ve diğer ülkelerde (Ermenistan, Gürcistan, Lübnan, Kazakistan, Azerbaycan) 500.000 Kürt vardır. Sonuçta, toplam Kürt nüfusu 30 milyon civarındadır. Bu rakamlara göre, dünyadaki Kürtlerin en az yarısı Türkiye’de yaşamaktadır. Bu nedenle, Türkiye Cumhuriyeti, ilginç bir şekilde en büyük Kürt devleti olarak da nitelendirilebilir. Bu durum da, Türk ve Kürtlerin birbirlerinden ayrılmasının imkânsız olduğunu göstermektedir.

Daha sonra Kürtçe hakkında bilgiler veren Tan’a göre; Kürtçe, birçok uzmanın kabul ettiği üzere Hint-Avrupa dil grubuna ait bir dildir. Günümüzde konuşulan Kürt lehçelerini ise 4 ana grupta toplamak mümkündür; Kurmanci (Bahdini), Sorani, Dimili (Zazaki) ve Gorani (Hevremani). Dilbilimciler, Kurmanci ile Sorenice’yi, Zazaca ile de Goranice’yi birbirlerine yakın, Goranice ve Zazaca’yı ayrıca Farsça’ya yakın olarak kabul etmektedirler. Kürtçe’nin ayrıca farklı ağızları da bulunur. Örneğin, Kurmanci’nin, Serhad (Muş, Bitlis, Ağrı), Mahmudi (Van, Hakkâri), Bohti (Cizre, Şırnak, Eruh, Pervari), Tori (Midyat, Nusaybin, Gercüş, Kerboran) ve Urfi (Urfa, Adıyaman, Malatya) gibi farklı ağızları vardır. Tüm Kürtlerin yaklaşık üçte ikisi Kurmanci lehçesini konuşmaktadır. Bu nedenle, Kürtlerin dil alanında ulusallaşması, ancak bu lehçe temelinde gerçekleştirilebilir. Nitekim Türkiye Kürtleri’nin Kurmanci konuşma oranı % 85-90 dolaylarındadır. Kürtlerin fizyonomileri de oldukça farklılaşmaktadır. Ancak genel itibariyle, karakaşlı, karagözlü ve esmer bir halk oldukları belirtilir. Lakin Bohtan, Tor, Hakkâri ve Zaho bölgelerinde sarışın ve mavi gözlü Kürtler de görülebilmektedir.

Kürtlerin dini inançları da ayrı bir tartışma konusudur. İslamiyet öncesinde neredeyse tamamı Zerdüşt dinine mensup olan Kürtler, zamanla Manilik (Manişeizm-Maniheizm), Yezidilik, Hıristiyanlık ve Yahudilik gibi farklı dinlere geçmişler, ancak 637 yılından itibaren yoğun şekilde İslamiyet’i benimsemeye başlamışlardır. Bugün de, Kürtlerin büyük bölümü Müslüman’dır. Bu Müslüman nüfus içerisinde, Sünnilerin oranı % 90, Şii-Alevi oranı ise % 10 dolaylarındadır. Ancak Alevi Kürtler, bu rakamları az bulmakta ve Alevilerin oranını % 25 olarak değerlendirmektedirler. Sünni Kürtlerin % 80’i Sünniliğin Şafii kolu, % 20’si ise Hanefi koluna mensuptur. Kürtlerde tarikat örgütlenmeleri de oldukça yaygındır. Örneğin, Nakşibendîlik, Kürtler için tarihi ve çok önemli bir dini yapılanmadır. Kürtlerin kendilerine özgü edebiyatı, müzikleri, folklorları ve diğer kültür unsurları da mevcuttur. Ancak Kürtlerin dağınık ve kendi devletleri olmadan yaşamaları nedeniyle, bu gibi unsurlar bugüne kadar tam olarak gelişememiştir.

Kürtlerin sosyal yapısı da dikkat çekici bir unsurdur. Kürtlerde, sosyal olarak en tepede yer alan gruplar Mirler yani Beyler’dir. Bunlar; Kürtlerin topraklarına sahip olan ve onları yöneten büyük ve köklü ailelerdir ve feodal otorite sahibidirler. Kürt siyasi tarihinin en önemli aileleri olan Mervaniler ile Eyyubiler bunlara örnek gösterilebilir. Bey aileleri, kendi aralarında da farklılık gösterirler. Bir kısım Bey aileleri, Botan Beyleri (Bedirhaniler) gibi Osmanlı öncesinden beri hüküm sahibi ve Osmanlı döneminde Valilik ve Paşalık yapmışken, bir kısım aileler de dönemsel olarak güçlenen Eşraf seviyesindedir. Mirlerden sonra, Kürtlerde en önemli sosyal yapılanma Ağalar’dır. Burada kastedilen aşiret ağalarıdır. Birkaç kuşak Ağalığını koruyan aileler, Mirliğe yükselirler. Ancak bu istisnaidir; zira ağaların gücü bölgesel değil, daha çok yereldir ve kendi aşiretleri ile sınırlıdır. Ağalardan sonra gelen sosyal tabaka ise Eşraf’tır. Eşraf, şehir ve ilçe merkezlerindeki büyük Kürt aileleridir. Bir diğer önemli grup ise Şeyhler’dir. Melalar veya Mollalar da, aynı Şeyhler gibi, Kürtler için çok önemli kimselerdir ve dini otorite sahibi olmalarının yanında, kısmen siyasi otoriteye de sahiptirler. Bunların altında yer alan halk tabakası ise; Köylüler, Koçerler (Göçebeler) ve Şehirli Kürtler olarak üçe ayrılır. Bu durum, Kürtlerin feodalizmden moderniteye geçmeleri nedeniyle azalsa da, sosyal hiyerarşi Kürtler için hala önemli ve toplumda oldukça yaygındır.

Daha sonra Kürtlerin tarihini incelemeye koyulan Tan, farklı kaynaklardan istifade ederek birçok önemli bilgiyi uzunca bir şekilde özetleyerek okuyucuya sunmaktadır. Bu noktada, yazarın Osmanlı dönemine dair birkaç temel tespitini paylaşmak faydalı olabilir. 1515’ten 1839 Tanzimat Fermanı dönemine kadar geçen süreçte, Osmanlı Devleti, Kürtlerin aile içi kavgalarına taraf olmamış; hatta bunların çözümlenmesinde tarafsız bir hakem rolü oynayarak, kendisini kavga eden güçlerin üzerinde adil bir yönetici olarak kabul ettirmeyi başarmıştır. Ancak zaman zaman fırsattan istifade etmeye de çalışan Osmanlı, bazı Kürt beyliklerini tasfiye etmiş ve göç (iskan) politikalarıyla bölgede mevcut düzenin devamını sağlamaya çalışmıştır. Vatandaşlık hakları yolunda önemli bir adım olarak görülebilecek Tanzimat Fermanı sayesinde, Kürtler de, diğer tüm sosyal grup ve halklar gibi merkezi otoriteye daha bağlı hale gelmiş (düzenli vergi toplanması), ama bir yandan da hakları artmıştır (devletin ırz, namus, can ve mal güvenliğini sağlama sözü vermesi vs.).  O güne kadar Kürtlerden vergileri kendi Mirleri toplarken, bu yeni sistemde verginin devletçe alınması, Mirlerin ve Kürt halkının tepkisini çekmiştir. Öyle ki, o dönemde Baban Abdurrahman Paşa İsyanı, Rewanduzlu Mehmed Paşa Hareketi, Garzan ve Sincar İsyanları, Amidiyeli İsmail Paşa Olayı, Müküs Miri Han Mahmud İsyanı, Botan Miri Bedirhan Bey İsyanı, Yezdan Şer İsyanı, Osman ve Hüseyin Kenan Bedirhan Olayı ve Şeyh Übeydullah Hareketi gibi birçok isyan gerçekleşmiştir. Ancak Sultan II. Abdülhamid Han döneminde uygulanan Osmanlıcı ve İslamcı siyasetin özellikle Kürtler üzerinde başarılı olması neticesinde, Kürtler, bu isyan döneminin ardından yeniden Osmanlı’ya ve Türk idaresine gönülden bağlı hale gelmişlerdir. İlerleyen yıllarda Jön Türk hareketi ve İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin özgürlük, eşitlik ve anayasacılık ideallerinden etkilenen -özellikle daha iyi eğitimli olan- Kürtler, o dönemde Abdülhamit rejimine karşıt hareketlere kısmen destek vermişlerdir. İlk Kürt gazeteleri de İttihatçıların ilk yıllarına hâkim olan özgürlük ortamında doğmuştur. Dönemin Kürt aydınları Şeyh Übeydullah’ın oğlu Seyyid Abdülkadir, Bedirhan Paşa’nın sürgündeki oğullarından Kahire’de ilk Kürtçe gazete olan Kürdistan Gazetesi’ni çıkaran Mikdat Midhad Bedirhan ve kardeşleri Emin Ali Paşa ile Hüseyin Kenan Paşa, Babanzade Süleyman Hikmed Bey, bir dönem Maarif Nazırlığı yapan Bağdat mebusu İsmail Hakkı Baban, Hariciye Nazırı Süleymaniyeli Kürt Said Paşa’nın oğlu ve 10 yıl süreyle Stockholm’de elçilik yapan Kürt Şerif Paşa, Kosova Valisi Hüseyin Fikri Bey’in 1908’de Dersim mebusu seçilen Paris Hukuk Fakültesi mezunu oğlu Lütfi Fikri, Motkili Halil Hayali, Mısır’da El Ezher Üniversitesi’nde tahsil gören ve Melaye Bate’nin Kürtçe Mevlüd’ünü yayınlayan Liceli Ahmed Ramiz, İstanbul Harp Akademisi mezunu ve daha sonra Irak’ta Bakanlık yapan Mehmed Emin Zeki, Irak’ta Maarif Bakanlığı yapan Tevfik Vehbi, ünlü Kürt şairleri Piremerd ve Hacı Qadri Koyi gibi kişiler, İttihatçılara başlarda destek veren önemli Kürt siyasal figürleridir. İttihatçıların anadil serbestisi gibi ilkeleri, bu dönemde Kürt aydınlarına hitap etmiş ve aydın Kürtler İttihatçıları desteklemiştir. Buna karşın, İslam’ın sosyal ve siyasal hayatta II. Abdülhamid dönemi gibi çok yoğun rol oynamasını isteyen ve modernizme karşı olan Kürtler, İttihatçılara karşı olmuştur. Bunun yanında, Abdülhamid döneminde Hamidiye Alayları’nda yer alan ve devlette yükselen, ancak İttihatçılar döneminde yerlerinden edilen Kürtler ve İttihatçılar tarafından öldürülen ya da sürgüne gönderilen Kürtlerin akrabaları, İttihatçıları desteklememişlerdir. Bu gibi Kürtler, Ahrar Fırkası ve Hürriyet ve İtilaf Fırkası gibi İttihatçı karşıtı hareketlere destek vermişlerdir. İttihatçıların giderek Türkçü bir politikaya yönelmesi neticesinde ise, Kürtler yeniden ayaklanmalara girişmişlerdir. 1913-1914 Bitlis Ayaklanması ve 1914 Barzan Ayaklanması bu ayaklanmalara örnektir. Bu dönemde artan Türkçülük, Kürtler arasında da buna tepki olarak Kürtçülüğün gelişmesine vesile olmuştur. Bu yıllarda çeşitli cemiyetler kuran ve farklı halklar ve devletlerle de ilişkilere giren Kürtler, buna rağmen Kurtuluş Savaşı’nı büyük ölçüde desteklemişlerdir. Bunun sebebi ise, Mustafa Kemal Paşa’nın Kürtler tarafından sevilen bir Osmanlı Paşası olması ve o dönemde Kürtler aleyhine hareket etmemesidir.

Kürtlerin Cumhuriyet dönemindeki durumları da Tan’ın detaylı bir şekilde incelediği çok önemli bir husustur. Feodal özellikleri ağır basan ve özgürlüğüne düşkün bir halk olan Kürtler, Atatürk devrimlerinin bir bölümü nedeniyle devlete yabancılaşmış ve 1924-1925 yıllarından başlayarak yeniden isyan hareketlerine girişmişlerdir. Lozan’da Kürtlerin azınlık değil, birinci sınıf vatandaş kabul edilmeleri başta olumlu görülürken, zamanla bunun Türkleşme politikalarına vesile olacağının düşülmesi, isyan hareketlerini güçlendirmiştir. Bu dönemin en önemli olayı kuşkusuz Şeyd Said İsyanı’dır. Önemli bir Nakşibendî Şeyhi olan Şeyh Said’in önderlik ettiği ayaklanma, genç Cumhuriyet’i neredeyse bölünme noktasına getirmiştir. İsyanın temel sebebi kuşkusuz Hilafet’in kaldırılmasıdır. Ancak bu olayda İngiltere’nin parmağının olması da kesin gibidir. Zira bu olay, Türkiye’nin Musul-Kerkük üzerindeki haklarından vazgeçmesine neden olmuştur. Şeyh Said İsyanı sonrası Kürtlere yönelik politikalar sertleştirilmiş ve İstiklal Mahkemeleri’nin idam kararlarının yanında, Takrir-i Sükûn ve Mecburi İskân politikalarıyla da Kürt kimliği zayıflatılmıştır. Cumhuriyet Halk Partisi’nin izlediği ulus-devlet ve tek millet anlayışlı politikalara tepki duymaya başlayan Kürtler, CHP karşıtı Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve Serbest Fırka gibi partilere yakınlık duymuşlardır. Şeyh Said İsyanı dışında Ağrı İsyanı ve Dersim İsyanı da bu dönemin en önemli olaylarıdır. Şeyh Said ve Ağrı İsyanları Sünni, Dersim İsyanı ise Alevi Kürtlerin sahiplendiği ayaklanmalar olmuştur. Bu yıllardan sonra savaş koşulları içerisinde devlete iyice tabi duruma gelen Kürtler, Tan’a göre, Mustafa Muğlalı Olayı gibi bazı provokatif eylemlere karşın, isyan hareketlerine girişmemişlerdir. Bu yıllarda İran’da kurulan Mahabad Kürt Cumhuriyeti ise, Kürtleri heyecanlandıran ve ulusal heveslerini körükleyen bir deneyimdir. Irak KDP’si ve Molla Mustafa Barzani hareketi de temellerini bu yıllarda atmıştır. Dolayısıyla, Kürtler, bu yıllardan başlayarak artık tüm bölge ülkelerinde (İran, Irak, Suriye) örgütlenmeye başlamışlardır.

Katı laik ve sert milliyetçi uygulamalarıyla tepki çeken CHP iktidarına karşı, iktidara yeni gelen liberal Demokrat Parti (DP) yönetimine oldukça sıcak yaklaşan Kürtler, 1950’lerde büyük ölçüde DP’ci olmuşlardır. DP’nin ağır toplarından dönemin Dış İşleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu’nun veciz ifadesiyle, o yıllarda “sarıklılar da, çarıklılar da DP’deydi” ve Kürtler, yeni Başbakan Adnan Menderes’i destekliyorlardı. Dini konularda CHP’ye kıyasla daha özgürlükçü olan ve bu nedenle Kürtlerden destek bulan DP, buna karşın, milli kimlik konusunda CHP’den hiç de farklı değildi ve ulus-devleti savunmaya devam ediyordu. Nitekim 49’lar Olayı ile dönemin Kürt aydınları tutuklanmış ve Kürtler üzerindeki baskılar aynen devam etmiştir. 1960 İhtilali, büyük şehirler ve ülkenin Batı vilayetlerinde coşku ile karşılansa da, Kürt illerinde durum pek de iç açıcı olmamıştır. Zira darbe yönetimi, ilk iş olarak DP’ye yakın 485 Kürt ağa, şeyh ve aydını gözaltına almış ve bunlar arasından 55 kişiyi de sürgüne göndermiştir. Bu yıllarda Türkiye Cumhuriyeti’nin Kürt Sorunu’na bakışı nettir; Kürt Sorunu diye bir şey yoktur! Nitekim Kürtleri “Dağlı Türkler” olarak nitelendiren ve 18 Nisan 1961 tarihli Bakanlar Kurulu’nda kabul edilen rapor, bu dönemin bir ürünüdür.

1960’ların devamı ise, tüm Türkiye’de olduğu gibi Kürt vilayetlerinde de aşırı solun doğduğu ve yükseldiği yıllar olacaktır. İşte bu ortamda, demokratik sosyalist Türkiye İşçi Partisi (TİP) solcu Kürtlerin desteğini alırken, sağcı Kürtler de -yoğun olarak Adalet Partisi’ne verilen destek dışında- Türkiye Kürdistan Demokrat Partisi’ni kurmuşlardır. Bu dönemin bir diğer önemli olayı ise, Devrimci Doğu Kültür Ocakları’nın (DDKO) kurulması olmuştur. Bu hareketler, Kürt ulusal kimliğini güçlendirirken, 1970’lerde Bülent Ecevit önderliğinde CHP’nin başlattığı sol çizgi, Kürtler arasında da büyük destek bulmuştur. DDKO’dan gelenlerin kurduğu Rızgari, liderliğini Dersimli Kemal Burkay’ın yaptığı Özgürlük Yolu PSKT ve Kawa, bu aşırı solcu dönemin ürünleridir. Bu yıllarda, Irak’taki Barzani hareketi de güçlenmeye ve bölgesinde söz sahibi olmaya başlamıştır. Ancak 1970’lerin en önemli olayı, hiç kuşkusuz, açılımı “Partiya Karkeren Kürdistan” yani Kürdistan İşçi Partisi olan terör örgütü PKK’nın kurulmasıdır. Eylemlerine 1984’te başlayacak olan PKK, 27 Kasım 1978 tarihinde Abdullah Öcalan ve arkadaşları tarafından Lice’nin Pis köyünde kurulmuştur. Bu yıllarda “Apocular” olarak bilinen örgüt, Kürt ulusalcılığını Marksist-Leninist tezlerle harmanlayan bir yapıdaydı. Örgüt, NATO üyesi Türkiye’ye karşı olan sosyalist bloktaki ülkeler ve aşırı sol gruplarca da destekleniyordu. PKK, Türkiye’yi emperyalist-sömürgeci bir güç olarak görüyor ve Kürdistan’ın ve Kürt halkının sömürüldüğünü iddia ediyordu. Zaten kendisini hiçbir zaman “Kürt milliyetçisi” olarak tanımlamamış olan PKK, sosyalist mücadeleyi tüm ülke ve dünya sathında savunuyordu. Bu hareket, İslam dinine ve feodalizme de karşı olan yapısıyla başlarda Kürt halkından destek bulmakta zorlanmasına karşın, zamanla güç siyaseti ve devletin yanlış politikaları neticesinde Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde ciddi taban bulmaya başladı.

Altan Tan’a göre, Türkiye’de PKK hakkında 5 yanlış tez vardır. Bunlar;

1. PKK, Türkiye’yi bölüp parçalamak isteyen kökü dışarıda ve daha çok dış destekli bir örgüttür,
2. PKK, Türk derin devleti tarafından bilinçli olarak kurulmuştur,
3. PKK, Türk derin devletindeki bir grup tarafından Musul-Kerkük üzerinde söz sahibi olmak için oluşturulmuştur,
4. PKK, ABD’nin Türkiye üzerindeki şantaj aracıdır,
5. PKK, Türkiye’yi birleştiren ve Kürtleri Batı vilayetlerine göç ettirerek Türkiye’nin bölünmesini engelleyen araçsal bir oluşumdur.

Kürt ulusçuluğunu PKK terörü ile birlikte aynı dönemde doruk noktasına ulaştıran konu ise, 12 Eylül 1980 askeri darbesi ve sonrasında Kürtlere yapılanlardır. Dönemin zulmünün sembolü haline gelen Diyarbakır 5 nolu Askeri Cezaevi, Altan Tan’ın kitabı ithaf ettiği babasını da işkencede kaybettiği bir utanç zindanıdır. Burada yapılan insanlık dışı uygulamalar, bölge halkını devletten soğutmuş ve adeta bilinçli bir şekilde Kürtleri dağa çıkmaya ve silaha sarılmaya zorlamıştır. Kürtçe konuşmanın yasaklandığı, işkence ve kötü muamelenin norm haline geldiği bu dönem, Kürtlere Kürtlüklerini keşfettirmiş ve onları merkez sağ-İslami ve Ecevitçi merkez sol çizgiden, aşırı sol PKK çizgisine doğru itmiştir. Buna karşın, 1980’lerde Erdal İnönü’nün lideri olduğu Sosyaldemokrat Halkçı Parti’nin (SHP) Kürt Sorunu’na yakın ilgi göstermesi, Kürtlerin bağımsız politik örgütlenmelerini geciktirmiş; ancak 1991 yılında Leyla Zana ve Hatip Dicle’nin TBMM’deki yemin töreninde yarattıkları kargaşa, bu ortaklığı sona erdirmiş ve yeniden silahların konuşmasına vesile olmuştur. Bu dönemde, bir yandan aşırı sol PKK destekçisi taban büyürken, sağ tabanda da merkez sağ çizginin yerini devlete laiklik temelinde meydan okuyan İslamcı Refah Partisi (RP) geleneği ve Necmettin Erbakan çizgisi almıştır. Hem sol, hem de sağdan devlete meydan okumaya başlayan Kürtler, bu dönemden itibaren adeta 12 Eylül travmasının intikamını almak istemişlerdir.

Kitabının sonraki bölümünde Türk milliyetçilerinin Kürt Sorunu’na bakışını inceleyen Altan Tan’a göre, MHP destekçisi gruplarda Kürtlere yönelik 3 temel bakış açısı bulunmaktadır. Bunlar;

1. Kürtlerin varlığını inkâr etmek (Alparslan Türkeş çizgisi),
2. Kürtlerin varlığını kabul etmek ama onları düşman olarak görmek (Nihal Atsız çizgisi),
3. Kürtlerin varlığını kabul etmek ve onları düşman olarak görmemek, ama Kürtleri Türk milleti üst kimliği içerisinde asimile etmek istemek (Devlet Bahçeli ve klasik Atatürkçü CHP’li çizgisi).

İslamcıların Kürt Sorunu’na bakışı da çok önemli bir konudur. Altan Tan, bu konuya da kitabında önemli bir yer ayırmıştır. Kendisi de İslamcı bir Kürt olan ve bu nedenle konuyu yakından bilen Tan’a göre, İslamcıları şu şekilde gruplandırmak doğru olur; Nurcular, tarikatlar, Milli Görüş hareketi (Erbakan çizgisi), Müslüman aydınlar, Müslüman Kardeşler (İhvan) çizgisi ve İran İslam Devrimi çizgisi. Bu gruplar içerisinde, Tan’a göre, Kürtlere en demokrat yaklaşan oluşum Bediüzzaman Said-i Nursi ve onun kurduğu Nurcu hareketidir. Milliyetçi aşırılığın en yoğun olduğu dönemde yaşamasına rağmen, Nursi, ilginç bir şekilde Kürt halkını hiçbir zaman reddetmemiş ve onların haklarını da -aynı İslamcılar gibi- savunmuştur. Modernleşmenin insanları yerel kılık-kıyafet ve geleneklerinden koparmasını eleştiren ve Kemalizm’in devrimci radikal metotlarından hazzetmeyen Nursi, Türkçe yazılarının yanında Kürtçe yazılar da kaleme almıştır. Nursi, Kürt ve Türk milliyetçiliklerine karşı olup, Türkleri ve Kürtleri ümmet anlayışı içerisinde bir arada yaşatmak isteğindedir. Ayrıca Kürtlerin Türklerden bağımsız bir gelecek kurmasına da daima karşı olmuştur. Ona göre; Kürtler, muhtariyet (özerklik) için mücadele etseler bile, bunu Osmanlı’ya karşı Batılıları ya da diğer güçleri destekleyerek değil, Osmanlı ya da Türkiye ile beraber hareket ederek yapmalıdırlar. Buna karşın, Nursi’nin hayali sadece Türkler ve Kürtlerle sınırlı değildir; o, halkların eşit parçası olacağı büyük bir İslam devleti istemektedir. Said Nursi’nin izinden giden Nurcular ise, Nursi’nin fikirlerinden ilham alarak, değişen koşullara uygun yeni siyasalar ve görüşler geliştirmişlerdir. Yeni Asya, Yazıcılar, Yeni Nesil, Meşveret, Fethullah Gülen Cemaati, Med-Zehra Grubu ve Zehra Grubu gibi farklı alt kümelerde gruplandırılabilecek olan Nurcular, Soğuk Savaş döneminde anti-komünist mücadelenin ön plana çıkmasından dolayı Kürt Sorunu’na başta fazla ilgi göstermemiş ve Said Nursi’nin çizgisinden caymışlardır. Ancak Soğuk Savaş’ın bitmesiyle birlikte, Nurcular, demokratikleşme ve Kürt Sorunu’na daha büyük önem atfetmeye başlamışlardır. Özellikle Türkiye ve Irak’taki Kürt vilayetlerinde birçok okul açan Gülen Cemaati, bu konuda öncü bir rol oynamış ve Kürt haklarını demokrasiye uygun olarak savunmuşlardır. Tarikatlar da, Kürtler konusunda daima önemli bir konumda olmuşlardır. Zira Kürtler, birkaç asırdır yoğun biçimde Nakşibendî tarikatına mensupturlar. Ancak tarikatlar, devlet korkusu ya da saygısından olsa gerek, Kürt Sorunu konusunda oldukça muhafazakâr bir çizgidedirler. Buna benzer şekilde, Necmettin Erbakan ve Milli Görüş hareketi de Kürt Sorunu konusunda devrimci bir yaklaşım benimsememiş ve Müslüman kimliği altında Türk ve Kürtleri kaynaştırarak bu sorunu çözebileceğini iddia etmiştir. Müslüman aydınların bir bölümü resmi tezlere yakınken, bir bölümü Kürt haklarını İslami çizgiye uygun olarak savunmaya gayret etmişlerdir. İhvan (Müslüman Kardeşler) çizgisi de, bugüne kadar Kürt Sorunu konusunda Erbakan çizgisine yakın bir siyaset izlemiştir. İran İslam Cumhuriyeti ise, Tan’a göre, İslami rejim adı altında Kürtlere en sert yaklaşımı benimseyen ve Fars (Pers) kimliğini Kürtlere dayatan bir siyaset izlemiştir.

Yazara göre, Türkiye Cumhuriyeti devletinin Kürt Sorunu konusunda uyanmaya başladığı dönem Turgut Özal iktidarı olmuştur. Özal, ailesinin bir tarafından Kürt olmasının yanında, Kürtlere sevgiyle yaklaşması nedeniyle Kürtlerin çok sevdiği bir lider olmuştur. Buna rağmen, birçok hatalı politika Özal döneminde de devam etmiştir. Hatta korucu uygulaması, ilk kez Özal döneminde uygulanmaya başlanmıştır. Özal, Kürt Sorunu’nu daha fazla demokrasi ve kimlik-kültürel haklar temelinde çözmek istemiş, ancak buna izin verilmemiştir. Mesut Barzani ve Celal Talabani gibi o güne kadar adam yerine konmayan Kürt liderlerle dostluk kurması ve Kürt Sorunu’na ilgi gösteren Cengiz Çandar gibi gazetecilerle yakın mesaisi, Özal’ın bu konudaki ilerici vizyonunun ispatıdır. Ancak Özal’ı engelleyen şey, Tan’a göre “derin devlet” olmuştur.

Kitabında bu gibi konulara yer veren Altan Tan, İslamcı ve Kürt kimliğine yaslanan çizgisiyle yeni Türkiye’nin önemli bir siyasal figürüdür. Bu nedenle, fikirleri dikkatle dinlenmeli ve okunmalıdır. Ancak Tan’ın kitabında PKK terörünün yol açtığı yıkım ve kayıplara hiç yer vermemesi, bu konudaki görüşlerinin tarafsız olmadığı izlenimini doğurmaktadır. Zira gerçek demokratlar, şiddet kimden gelirse gelsin buna karşı durabilen ve demokratik yöntemleri savunan kimselerdir.

Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ

[1] Hakkında bilgiler için; https://tr.wikipedia.org/wiki/Altan_Tan.

[2] Buradan satın alınabilir; http://www.idefix.com/Kitap/Kurt-Sorunu/Altan-Tan/Arastirma-Tarih/Etnoloji/urunno=0000000288667.