Suriye Arap Ordusu birlikleri, son birkaç gündür Suriye’deki son cihatçı kalesi olan İdlib’in güneyinde operasyonlara başladı. Operasyonun İdlib merkezine uzanacak geniş kapsamlı bir harekât mı, yoksa Hama ve Lazkiye’yi daha güvenli hale getirmek ve Lazkiye-Hama-Halep hattını birbirine bağlayan M4 ve M5 karayollarını birbirine bağlamak[1] için yapılan kısmi bir operasyon mu olduğunu henüz bilemiyoruz. Fakat operasyonun Suriye gündemindeki ve Rusya ve Türkiye ilişkilerindeki yeri gibi konuları bu yazıda değerlendirmeye çalışacağım.
6 Mayıs günü sabah saatlerinde başlayan Suriye Ordusu taarruzu ile, Hama ve Lazkiye’nin kuzey kırsalında, İdlib’in ise güney kırsalındaki birkaç köy ve kasaba Suriye ordu birlikleri tarafından ele geçirildi.[2] Suriye’nin elit birliklerinden Kaplan Kuvvetleri’nin öncülüğünde başlatılan operasyonda, Kafr Nabuda ve Kalat al-Mudik gibi kasabalar ele geçirilmiş durumda. Rus birlikleri de bu operasyona destek vermektedir. Operasyonla eşzamanlı olarak Rus uçakları da İdlib’te Heyet Tahrir Şam’a ait mevzileri bombaladı. Çünkü operasyonun yapıldığı bölgeden Rusya’nın Hmeymim Hava Üssü’nde bulunan birliklere saldırılar düzenleniyordu. Sadece Rus üslerine değil, Suriye Ordu birliklerine de buradan düzenlenen saldırılarda yüzlerce Suriye askeri hayatını kaybetmişti. Operasyon esnasında, operasyon bölgesine yakın iki TSK gözlem noktasının boşaltıldığı haberleri yayılmışsa da, bunun teyidi henüz yapılmış değil.
İdlib’in geleceği ile ilgili uzun zamandır süregelen tartışmalar sır değil… Cihatçı örgütlerin yuvalandığı son kale olan İdlib’in nasıl temizleneceği ve cihatçı örgütlerden nasıl arındırılacağı sorusu ortada durmaktaydı. Bilindiği gibi, 2018 ortalarında Rusya ve Suriye’nin buraya ortak bir operasyon düzenleyeceği konuşuluyordu. Fakat burada insani bir krize sebep olmamak için nasıl bir hareket tarzı izlenebileceği de uzun zaman boyunca müzakere edildi. Eylül 2018’de, Soçi’de Vladimir Putin ile Recep Tayyip Erdoğan arasında gerçekleştirilen görüşmede bir mutabakata varılmış ve bu mutabakat İdlib’in temizlenmesi için bir geçiş aşaması olarak düşünülmüştü. Mutabakata göre, İdlib’teki silahlı örgütlerle Suriye Ordusu arasında bir tampon bölge tesis edilmesi öngörülmekteydi. Bu tampon bölgenin güvenliği Rus ve Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından sağlanacaktı. Ayrıca Heyet Tahrir Şam örgütünün silahlasızlandırılması ve İdlib dışına çıkarılması görevi de Türk Silahlı Kuvvetleri’ne verilmişti. Bunun nasıl yapılacağı sorusu ise o zaman netlik kazanmamıştı. Hâlâ da bu yönde bir adım atılamamış olması, Soçi Mutabakatı’nın geçerliliğini de sorgulanır hale getirmiştir. Soçi Mutabakatı çerçevesinde verilen taahhütler yerinde getirilmediği sürece, Rusya ve Suriye’nin buraya yönelik operasyon kartının sık sık hatırlatılacağı anlaşılıyor. Nitekim geçtiğimiz ay Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Oleg Syromolotov, Suriye Ordusu’nun İdlib’e operasyon yapmamasının nedeninin Soçi Mutabakatı olduğu, fakat İdlib’in büyük kısmının hala teröristlerce kontrol edildiği ve İdlib’in terörist gruplarca kontrol edilmesine sonsuza dek sessiz kalamayacakları yönünde bir mesajı iletmiştir.[3] Mesajın doğrudan muhatabının Türkiye olduğu açıktır.
Soçi Mutabakatı’nın ilk imzalandığı günlerde, İdlib’teki silahlı grupların silahlarının toplanması görevinin Türk Silahlı Kuvvetleri’ne verildiğini öğrenince derin bir üzüntüye kapılmıştım. Çünkü buradaki örgütler son derece radikal örgütlerdi ve silahlarını Türkiye’nin telkini ile teslim etmeleri de oldukça zor görünmekteydi. Öyleyse buranın temizlenmesi işi silah zoruyla ve TSK tarafından mı yapılacaktı? Nitekim silahsızlanma ile ilgili hiçbir yol alınamamış ve buradaki bu taahhüt boşa düşmüştür. Boşa düşmesi bir anlamda TSK için de iyi olmuştur. Buraya yapılacak bir operasyonda verilebilecek şehit sayısı bizleri ürkütmekteydi. Bence bu konuda benimsenecek en güzel yol, Suriye ve Rusya’ya verilecek tam bir destek ile buranın Suriye Ordusu tarafından temizlenmesidir. Tıpkı El Bab’da, Afrin’de ve hatta Fırat’ın doğusunda olması gereken gibi… Bir yandan ‘‘Suriye’nin toprak bütünlüğünden yanayız’’ deyip, öte yandan Suriye topraklarını de facto olarak, Suriye’de meşru yönetimi devirmeye çalışan ÖSO ile birlikte kontrol etmeye çalışmak, Suriye’de yapılan hatalar zincirine bir yenisini eklemekten başka bir anlam ifade etmemektedir.
Diğer yandan, Suriye’de çözülmesi gereken Fırat’ın doğusu meselesi, ABD’nin buradaki varlığının nasıl tezahür edeceği gibi diğer konular da oldukça önemli başlıklar olarak durmaktadır. Türkiye S-400 meselesi yüzünden ABD ile oldukça sıkıntılı günler geçirirken ve İran’a yönelik ambargolara Türkiye de katılmak mecburiyetinde kalmışken, bunların Suriye’de sahaya nasıl yansıyacağı merak konusudur. Bu S-400’lerin Türkiye tarafından alınmasında oluşabilecek herhangi bir pürüz, bu defa Rusya ile ilişkilerde tahribat yaratacak, bu da Suriye’de sahaya ciddi yansımaları olacak bir hadise olacaktır. Suriye’de Fırat’ın doğusunun PYD güçlerince kontrol edilmesi, bu ülkenin toprak bütünlüğüne doğrudan bir tehdit oluştururken, meselenin Kürtlerin Suriye’de üniter yapı içerisinde siyasal yaşama katılımı ve rıza yoluyla çözülmesi BOP’un akamete uğratılması bakımından hayati derecede önemlidir. Çünkü Suriye’de olan her gelişme doğrundan Türkiye’yi etkilemektedir.
Her zaman söylediğimiz ve bundan sonra da defaatle söyleyeceğimiz üzere, Suriye’de Türkiye adına en selametli yol Şam ile doğrudan temas kurmak suretiyle yakın işbirliği tesis etmektir. Bunun dışında her yol daha fazla yanlışa yol açacaktır.
Onur BİGAÇ
[1] DW Türkçe, “Dört Soruda İdlib’te Son Durum”, 10.05.2019, https://www.dw.com/tr/d%C3%B6rt-soruda-idlibde-son-durum/a-48687934.
[2] Al Masdar News, “Breaking: Syrian Army begins long-awaited offensive in Idlib”, 06.05.2019, https://www.almasdarnews.com/article/breaking-syrian-army-begins-long-awaited-offensive-in-idlib/.
[3] Sputnik Türkiye, “Rusya Dışişleri: Suriye ordusu, Soçi Mutabakatı’nı göz önüne alarak İdlib’de operasyon düzenlemiyor”, 15.04.2019, https://tr.sputniknews.com/rusya/201904151038761565-rusya-disisleri-suriye-ordusu-soci-mutabakatini-goz-onune-alarak-idlibde-operasyon-duzenlemiyor/.
