4 Ağustos 2020 Salı günü, Lübnan’ın başkenti Beyrut’ta, Beyrut Limanı bölgesinde büyük bir patlama gerçekleşti. 137 kişinin ölümüne yol açan patlama, 5.000 kadar kişinin de yaralanmasına neden oldu.[1] Lübnan Sağlık Bakanı Dr. Hamad Hasan (Hamad Hassan), bölgede yaşayan yüzlerce kişiye henüz ulaşılamaması nedeniyle ölü sayısının artmasından endişe edildiğini ifade ederken, ülkede iki hafta süreyle “olağanüstü hal” ilan edildi.[2] Patlama nedeniyle Uluslararası Refik el-Hariri Havalimanı, hükümet binası ve Muhammed el-Emin Camisi’nin yanı sıra, çevre binalar, araçlar ve caddelerde büyük hasar oluşurken[3], 300.000 civarında kişinin geçici olarak (2-3 ay kadar) evlerinden uzaklaşmak zorunda kalacakları açıklandı. Patlama sonrası görüntüler akıllara 11 Eylül faciasını (9/11) getirirken, olayın bir terör eylemi olup olmadığı ve siyasi etkileri de daha şimdiden konuşulmaya başlandı. Zaten terörizm, siyasal istikrarsızlık, ekonomik kriz, yabancı ülkelerin istihbarat savaşlarının merkezi haline gelmesi, toplumsal bölünmüşlük ve kutuplaşma ve Covid-19 (koronavirüs) salgınının olumsuz etkileri nedeniyle çok zor günler geçiren Lübnan’ın ve Lübnan halkının, bu olay sonrasında daha da büyük trajediler yaşamasından endişe ediliyor.
Patlamanın etkilerine dair bir görsel[4]
Lübnan’daki patlamaya, Başbakan Hasan Diyab’ın (Hassan Diab) açıklamalarının da teyit ettiği üzere, Beyrut Limanı’nda gerekli güvenlik önlemleri alınmadan depolanan 2.750 amonyum nitratın neden olduğu düşünülüyor. Daha çok gübre olarak kullanılmasına karşın tehlikeli bir madde olan ve füze yapımında da kullanılan amonyum nitratın yüksek sıcaklıklarda patlayabildiği de bilindiği için, terörist bir saldırı olasılığından daha çok, kaza ve ihmal ihtimali üzerinde duruluyor.[5] Lübnan’da uzun süre görev yapan gazeteci Hediye Levent, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, 1975-1990 sürecinde yaşanan Lübnan İç Savaşı ardından ülkede siyaset ve ekonominin istikrarlı bir zemine oturtulamadığını ve ülkedeki kötü gidişattan halkın hükümeti sorumlu tuttuğunu belirtiyor.[6] Benzer şekilde, senelerdir bu ülkeye gidip gelen deneyimli gazeteci Cengiz Çandar da, yaşanan patlamanın çok şiddetli olduğunu ve neredeyse tüm şehri etkilediğini ve olayın Lübnan halkını derinden etkilediğini belirtiyor.[7] Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı’na bağlı bir diplomatken istifa eden ve bağımsız bir siyasal uzman olarak çalışan Aydın Selcen ise, patlamanın yalnızca Lübnan’a değil, Suriye’ye de olumsuz etkileri olacağını; zira Beyrut Limanı’nın bu bölge için çok önemli bir ekonomik merkez olduğuna dikkat çekiyor.[8]
Konunun bir diğer ilginç boyutu ise, Lübnan’da yaklaşık 6 yıldır bir depoda bulunan bu maddenin Beyrut Limanı’na nasıl ulaştığı. BBC’nin yayınladığı bir habere göre, Gürcistan’daki Batum Limanı’ndan 27 Eylül 2013 tarihinde ayrılan Moldova bayraklı MV Rhosus gemisi, Yunanistan’ın başkenti Atina’da yaklaşık 4 hafta kadar kaldıktan sonra, taşıdığı 2.750 tonluk amonyum nitratı 21 Kasım 2013 tarihinde Beyrut Limanı’ndaki 12 numaralı depoya bırakıyor.[9] Patlamaya, işte bu depoda saklanan patlayıcı maddenin neden olduğu ve 6 yılı aşkın süredir burada tutulan patlayıcı madde konusunda hiçbir önlem alınmadığı belirtiliyor.
Beyrut’taki patlama anı
Patlamaya dair video dikkatle incelendiğinde; öncelikle muhtemelen Beyrut Limanı’nda çıkan ve hemen kontrol altına alınamayan bir yangın nedeniyle, depoda bulunan havai fişeklerin patlamaya başladığı, daha sonra ise -yüksek ihtimalle- yangının 12 numaralı depoda bulunan amonyum nitrata ulaşması nedeniyle atom bombası patlamasını andıran çok büyük bir patlamanın gerçekleştiği görülüyor. Bu nedenle, olayın bir terör saldırısından ziyade, ihmal ve kaza unsurları içeren bir trajedi olduğu fikri ağır basıyor.
#Pray for Lebanon
Patlama sonrası tüm dünyadan Lübnan’da destek mesajları verilir ve “#prayforlebanon” (Lübnan İçin Dua Edin) mesajları sosyal medyada “trend topic” (trend mesajı) haline gelirken, bu ülkeye Türk Cumhuriyetlerinden de anlamlı destekler verildi. Örneğin, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Beyrut Limanı’nda oluşan hasarın giderilmesi için bu ülkeye 1 milyon dolarlık yardım yapılacağını açıkladı ve Lübnan Cumhurbaşkanı Mişel Avn’a (Michel Aoun) taziye mesajını iletti.[10] Türkiye de hemen harekete geçerek, yaralıların tedavisine yardımcı olmaları için 20 doktorun Lübnan’a gönderildiğini açıkladı. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, Lübnan Sağlık Bakanı Dr. Hamad Hasan’la bir telefon görüşmesi yaparak, dost ve kardeş bir ülke olarak gördükleri Lübnan halkının acısını paylaştıklarını belirtti ve Türk doktorlarının yanında tıbbi ve insani yardım malzemelerinin de gönderileceğini mevkidaşına iletti.[11] Ancak Türkiye’den Siyasal İslamcı bazı çevrelerin konuyu araştırmadan siyasileştirmeye çalışmaları ve hemen İsrail veya İran’ı suçlayan açıklamalar yapmaları dikkat çekti. Bu açıklamalar doğru değilse bile, Beyrut Limanı’nın büyük ölçüde İran’ın Ortadoğu’daki “proxy” gücü olan Hizbullah’ın kontrolünde olduğu ve İsrail’in bu durumdan son derece rahatsız olduğu bilinen gerçeklerdi. Ancak patlama sonrasında hem İsrail[12], hem de İran olayı kınayan açıklamalar yaptılar ve Lübnan’a yardım teklif ettiler.[13]
Patlama sonrası Beyrut’tan görüntüler
Fransa Cumhurbaşkanı Macron, Beyrut’ta patlama bölgesini gezerken
Lübnan’a kaza sonrası ilk resmi ziyaret ise Fransa’dan geldi. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, 6 Ağustos Perşembe günü, -Dışişleri Bakanı Jean-Yves Le Drian ile birlikte- 1920-1946 döneminde Fransa’nın manda yönetiminin egemen olduğu ve halen de Fransız kültürünün ve dilinin yaygın bir ülke olduğu Lübnan’a geçerek, bu ülkede incelemelerde ve temaslarda bulundu. Macron’un halkın yoğun ilgisine mazhar olması Lübnanlı siyasetçiler adına oldukça olumsuz bir gelişme olurken, Fransa Cumhurbaşkanı, patlama hakkında şeffaf bir uluslararası araştırma talep etti ve Lübnan halkına yardımcı olunacağını açıkladı.[14] Fransa, zaten geçtiğimiz 20 yıldır Lübnan’ın ekonomik gelişimi için 4 büyük yardım kampanyası organize etmiş ve yaklaşık 20 milyar dolar yardım toplanmasına aracılık etmiş bir ülke olarak, Lübnan’da oldukça seviliyor.[15] Macron’un bu ziyareti de, bu durumun teyidi oldu ve adeta Lübnan halkının umudu kendi politikacılarından ziyade Fransa Cumhurbaşkanı’ndan beklediği gibi bir algı oluşturdu. Ancak bu durum Macron’un dönemiyle de sınırlı olarak düşünülemez; nitekim 24 Ekim 1983 tarihinde döneminde Fransa Cumhurbaşkanı François Mitterrand, Beyrut’ta Fransız ve Amerikan askeri personelinin bulunduğu bölgeye yapılan saldırı sonrası buraya ani bir ziyaret gerçekleştirerek[16], 5. Cumhuriyet’in Lübnan’ı ziyaret eden ilk Cumhurbaşkanı olmuş, 16 Şubat 2005 tarihinde de dönemin Cumhurbaşkanı Jacques Chirac, suikast sonucu öldürülen Refik Hariri’nin cenaze töreninde boy göstermişti[17]. Nitekim Le Monde gazetesi için bu durumu değerlendiren bir makale kaleme alan ünlü gazeteci Alain Frachon da, ülkesi Fransa ile Lübnan arasındaki bağların ve karşılıklı pozitif duyguların sadece “kolonyal miras” ile açıklanamayacak kadar güçlü olduğunu yazmıştır.[18] Dolayısıyla, patlama sonrası Lübnan’daki Fransız etkisi bir kez daha görülmüştür.
Sonuç olarak, etnik ve dini açıdan son derece heterojen bir ülke olan Lübnan’da[19], bu patlama ve Covid-19 (koronavirüs) salgınının, ülkede yıllardır devam eden ekonomi ve siyasetteki istikrarsızlığı daha da olumsuz bir noktaya taşımasına kesin gözüyle bakılıyor. Bunun çözümü ise, siyasal devrim niteliğinde kapsamlı reformlarla hassas dengelerle oynamak mıdır, yoksa mevcut sistem içerisinde bir çözüm üretmek midir, elbette bunun kararını Lübnan uzmanları ve bu ülke halkı vermelidir… Ancak bu süreçte Lübnan halkının dış yardıma muhtaç olduğu ve bu konuda tüm ülkelerin sorumluluk göstermesi gerektiği ortadadır. Bu bağlamda, Fransa, Hollanda, Türkiye ve Azerbaycan gibi ülkelerin çabalarına başka ülkelerin de katkılarıyla eklenmesi, en büyük dileğimizdir. Dualarımız Lübnan halkı için…
Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
[1] CNN (2020), “Beirut explosion rocks Lebanon’s capital city”, 06.08.2020, Erişim Tarihi: 07.08.2020, Erişim Adresi: https://edition.cnn.com/middleeast/live-news/lebanon-beirut-explosion-live-updates-dle-intl/index.html.
[2] CNN (2020), “Beirut explosion rocks Lebanon’s capital city”, 06.08.2020, Erişim Tarihi: 07.08.2020, Erişim Adresi: https://edition.cnn.com/middleeast/live-news/lebanon-beirut-explosion-live-updates-dle-intl/index.html.
[3] Hürriyet (2020), “Lübnan Beyrut’taki patlamada son durum: Lübnan’da ne patladı? Lübnan’daki patlama anı ortaya çıktı”, 06.08.2020, Erişim Tarihi: 08.08.2020, Erişim Adresi: https://www.hurriyet.com.tr/galeri-lubnandaki-patlamada-son-durum-lubnan-beyruttaki-ne-patladi-patlamanin-nedeni-ne-41579823/1.
[4] BBC (2020), “Beirut explosion: What we know so far”, 06.08.2020, Erişim Tarihi: 07.08.2020, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-53668493.
[5] DW Türkçe (2020), “Beyrut’taki limanda neden 2750 ton amonyum nitrat depolanmıştı?”, 05.08.2020, Erişim Tarihi: 07.08.2020, Erişim Adresi: https://www.dw.com/tr/beyruttaki-limanda-neden-2750-ton-amonyum-nitrat-depolanm%C4%B1%C5%9Ft%C4%B1/av-54444307.
[6] DW Türkçe (2020), “Beyrut’taki ihmalde sorumluluk kime ait?”, 05.08.2020, Erişim Tarihi: 07.08.2020, Erişim Adresi: https://www.dw.com/tr/beyruttaki-ihmalde-sorumluluk-kime-ait/av-54451039.
[7] Bakınız; https://www.youtube.com/watch?v=0krSD9lmkAg.
[8] Bakınız; https://www.youtube.com/watch?v=QGG_16Zzf1Q.
[9] BBC (2020), “Beirut explosion: How ship’s deadly cargo ended up at port”, 06.08.2020, Erişim Tarihi: 07.08.2020, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-53683082.
[10] Sabah (2020), “Azerbaycan’dan Lübnan’a 1 milyon dolarlık yardım”, 05.08.2020, Erişim Tarihi: 07.08.2020, Erişim Adresi: https://www.sabah.com.tr/dunya/2020/08/05/azerbaycandan-lubnana-1-milyon-dolarlik-yardim.
[11] Yeşim Sert Karaaslan (2020), “Sağlık Bakanı Koca, Lübnanlı mevkidaşıyla görüştü”, Anadolu Ajansı (AA), 05.08.2020, Erişim Tarihi: 07.08.2020, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/saglik-bakani-koca-lubnanli-mevkidasiyla-gorustu/1932821.
[12] Reuters (2020), “Fact check: Israeli PM did not claim responsibility for Beirut explosion”, 06.08.2020, Erişim Tarihi: 07.08.2020, Erişim Adresi: https://www.reuters.com/article/uk-factcheck-netanyahu/fact-check-israeli-pm-did-not-claim-responsibility-for-beirut-explosion-idUSKCN25133B.
[13] Tim O’Connor (2020), “Rival Factions U.S. and Israel, Syria and Iran Offer Lebanon Aid After Explosion”, Newsweek, 05.08.2020, Erişim Tarihi: 07.08.2020, Erişim Adresi: https://www.newsweek.com/rival-factions-us-israel-iran-syria-aid-lebanon-1523123.
[14] Timour Azhari (2020), “After deadly blast, Beirut residents look to Macron for relief”, AlJazeera, 07.08.2020, Erişim Tarihi: 07.08.2020, Erişim Adresi: https://www.aljazeera.com/news/2020/08/deadly-blast-beirut-residents-macron-relief-200806205048992.html.
[15] Timour Azhari (2020), “After deadly blast, Beirut residents look to Macron for relief”, AlJazeera, 07.08.2020, Erişim Tarihi: 07.08.2020, Erişim Adresi: https://www.aljazeera.com/news/2020/08/deadly-blast-beirut-residents-macron-relief-200806205048992.html.
[16] Bu ziyaretten görüntüler için bakınız; https://www.youtube.com/watch?v=xWaGC3U1hxg.
[17] Bu ziyarete dair kayıtlar için bakınız; https://www.youtube.com/watch?v=nTDTbbH1uTU.
[18] Alain Frachon (2020), “Entre la France et le Liban, la couleur des sentiments”, Le Monde, 07.08.2020, Erişim Tarihi: 07.08.2020, Erişim Adresi: https://www.lemonde.fr/international/article/2020/08/07/entre-la-france-et-le-liban-la-couleur-des-sentiments_6048347_3210.html.
[19] Lübnan sosyolojisi ve siyasi yapısı hakkında Hakkı Uyar’dan bir yazı için; http://www.egemeclisi.com/kose-yazisi/5989/kucuk-ortadogu-lubnan.html.
