Giriş
Son iki yıl içerisinde tam 4 seçim gerçekleştiren İsrail’de, bu hafta içerisinde ülkenin yeni Cumhurbaşkanı ve yeni Başbakanı ile birlikte yeni hükümeti belli oldu. Böylelikle, 2009’dan bu yana kesintisiz olarak Başbakan olarak görev yapan Benyamin Netanyahu’nun iktidarı da son bulmuş oldu. İsrail’in 11. Cumhurbaşkanı sol kökenli bir siyasetçi olarak dikkat çeken Isaac Herzog olurken, ülkenin yeni Başbakanı da aşırı sağcı genç siyasetçi Naftali Bennett oldu. Bu yazıda, İsrail’de bu hafta içerisinde gerçekleşen önemli siyasal gelişmeleri değerlendireceğim.
İsrail’in 11. Cumhurbaşkanı Isaac Herzog oldu
120 koltıklu İsrail parlamentosu Knesset’de 2 Haziran 2021 tarihinde yapılan oylamada, 1960 doğumlu İsrail İşçi Partisi eski Genel Başkanı, milletvekili ve bir dönem Bakanlık da yapan Yahudi Ajansı Başkanı Isaac Herzog (Yitzak Hertzog), görev süresi Temmuz ayında dolacak olan 10. Cumhurbaşkanı Reuven Rivlin yerine 87 oyla İsrail’in 11. Cumhurbaşkanı seçildi. Herzog karşısında yarışan kadın siyasetçi Miriam Peretz ise 27 oyda kaldı.[1] Bir defa ve 7 yıl süreyle bu makama seçilen Herzog, 2028 yılına kadar ülkesinin Cumhurbaşkanı olarak görev yapacak. Parlamenter sistemin geçerli olduğu İsrail’de Cumhurbaşkanı’nın yetkileri daha çok sembolik düzeyde kalmasına karşın[2], İsrail Cumhurbaşkanlığına soldan gelen bir siyasetçinin seçilmesi, son yıllarda giderek aşırı sağ çizgiye kayan İsrail siyaseti ve demokrasisi adına olumlu bir gelişme olarak değerlendirilebilir. Nitekim ABD Başkanı Joe Biden da göreve seçilmesinin hemen sonrasında İsrail’in yeni Cumhurbaşkanı Herzog’u arayarak kendisine tebriklerini iletmiştir.[3]
Isaac Herzog
Netanyahu’yu yerinden eden büyük koalisyon zorlukla kuruldu
Bilindiği üzere, İsrail’de 23 Mart 2021 tarihinde yapılan genel seçimlerden birinci olarak çıkan merkez sağcı Likud partisi lideri Başbakan Benyamin Netanyahu, seçim sonrasında koalisyon hükümeti kurma çabalarında başarılı olamamış ve hükümeti kurma görevini Cumhurbaşkanı Reuven Rivlin’e teslim etmişti. Netanyahu ve Likud’un beklentisi, önceki dönemlerde olduğu gibi, muhalefet partilerinin de kendi aralarında birliği sağlayamamaları ve 5. defa sandığa gidilmesi yönündeydi. Geçtiğimiz haftalarda İsrail’de yaşanan büyük olaylar ve Mescid-i Aksa’da yaşanan yangına bağlı olarak gelişen kutuplaşma da, Netanyahu ve partisinin yeni bir seçimde oy artışı yapmasına olanak sağlayabilecek gibi gözüküyordu. Ancak İsrail’de beklenmeyen oldu ve birbirine hiç benzemeyen ve siyasi fikir ve programları birbirine taban tabana zıt olarak kabul edilebilecek bazı partilerden oluşan ve tam 8 partinin dahil olduğu geniş tabanlı koalisyon, ülkedeki ikinci büyük parti durumundaki liberal çizgideki Yesh Atid (Gelecek Partisi veya Gelecek Var) partisi lideri Yair Lapid’in çabaları sayesinde kurulabildi. Böylelikle, aşırı sağcı Yamina partisi lideri 1972 doğumlu genç siyasetçi Naftali Bennett, İsrail’in yeni Başbakanı seçildi. Ancak koalisyon anlaşması gereği, Bennett 2023 Ağustos’a kadar Başbakan olarak görev yaptıktan sonra, görevi koalisyonun mimarı olan Yair Lapid’e bırakacak.
İsrail’in yeni koalisyon hükümeti tam 8 partiden oluşuyor. Koalisyonunun en büyük partisi 17 Knesset koltuğu olan merkez çizgideki Yesh Atid olurken, Benny Gantz liderliğindeki 8 koltuğu bulunan merkez-merkez sağ çizgideki Mavi Beyaz ittifak (Kahol Lavan), 7 sandalyeli Avidgor Lieberman liderliğindeki sağcı İsrail Evimiz (Yisrael Beiteinu), 7 sandalyeli bir diğer parti olan Merav Michaeli liderliğindeki sosyal demokrat çizgideki İsrail İşçi Partisi (HaAvoda), yine 7 sandalyesi olan yeni Başbakan Naftali Bennett liderliğindeki aşırı sağcı Yamina, 6 sandalyesi olan ve Likud’dan ayrılan Gideon Sa’ar’ın kurduğu merkez sağ Yeni Umut (Tikva Hadasha), 6 meclis koltuğuna sahip olan Nitzan Horowitz liderliğindeki sosyal demokrat Meretz ve 4 koltuğu bulunan -Birleşik Arap Listesi olarak da bilinen- İsrailli Arap siyasetçi Mansur Abbas liderliğindeki İslamcı Arapların partisi Ra’am partileri koalisyonun diğer bileşenlerini oluşturuyorlar.[4] Böylelikle, koalisyonun Knesset’deki koltuk sayısı 62’yi buluyor ve hükümeti kurmak için gerekli olan 61 sayısına ulaşılıyor. Ancak elbette Knesset’deki oylama sonuçlanmadan yeni hükümetin kesin olarak kurulduğunu söylemek doğru olmaz. Yine de, koalisyon ortakları arasında bu konuda anlaşma yapılması, beklenmedik sürpriz bir sonucun oluşma ihtimalinin olmadığını gösteriyor.
Koalisyonun mimarı: Yair Lapid
Sağ, aşırı sağ, merkez, merkez sol ve Arap partilerinden oluşan çok geniş bir koalisyon olarak değerlendirilebilecek olan bu hükümetin kurulması, kuşkusuz çok büyük bir siyasi başarıya işaret ediyor ve eski bir televizyon sunucusu olan 1963 doğumlu ve merkezde siyaset yapan Yair Lapid’in maharetine dayanıyor. Zira siyasi fikirleri Netanyahu’dan bile daha sert olan Naftali Bennett ve İsrailli Arapların durumu konusunda hiç de yumuşak fikirleri olmayan Avigdor Lieberman ile İslami çizgide siyaset yapan ve İsrailli Arapların yaşam koşullarının geliştirilmesini ve Filistin Sorunu’nu öncelikli siyasi gündem maddesi haline getiren Ra’am partisini bir araya getirebilmek kuşkusuz Lapid’in büyük gayretlerine ve müzakere yeteneklerine dayanıyor. Hatta partisinin açık farkla koalisyon blokundaki en büyük parti olmasına rağmen, Lapid’in Başbakanlığı bile iki yıl gecikmeli süreyle üstlenmeyi kabul ettiği ve bu sayede Naftali Bennett’i yeni bir seçime gitmemeye ikna edebildiği anlaşılıyor. Dolayısıyla, Netanyahu’yu yıkan koalisyonun mimarı olarak Yair Lapid ismi ön plana çıkıyor. Ancak koalisyon hükümetinin uyumlu çalışması pek de mümkün gözükmediği için, Lapid’in iki sene sonra Başbakanlığı üstlenmekten daha ziyade, bu süreçte sorun çözücü ve uzlaştırıcı bir isim olarak İsrail siyasetinde ön plana çıkmaya çalıştığı da düşünülebilir.
Yair Lapid
Yeni Başbakan Naftali Bennett
İsrail’in yeni Başbakanı Naftali Bennett de kuşkusuz bir diğer çok önemli isim. Bennett, 2013 yılından beri ülkesinde Ekonomi Bakanlığı (2013-2015), Dini Hizmetler Bakanlığı (2013-2015), Diyaspora İşleri Bakanlığı (2013-2019), Eğitim Bakanlığı (2015-2019) ve Savunma Bakanlığı (2019-2020) gibi önemli görevlerde bulunmuş genç ama tecrübeli bir isim. Önceleri Netanyahu’nun özel kalem müdürü olarak görev yapan, sonrasında ise Yahudi Evi (HaBayit HaYehudi) partisinde siyaset yapan Bennett, bir dönem Yeni Sağ Parti’de (Hayamin Hehadash) siyaset yaptıktan sonra Yamina partisine katılmış ve bu partinin lideri olmuştu. Amerikalı göçmen ve çok zengin bir aileden gelen Bennett, ülkesinde özel kuvvetlerde komando olarak görev yapmış (aynı Netanyahu gibi) aşırı milliyetçi ve çok dindar bir isim. İsrail’in Yahudi Devleti olmasını destekleyen Bennett, Batı Şeria, Doğu Kudüs ve Golan Tepeleri’nin de İsrail’in tarihsel hakkı olarak kendilerinin toprağı olması gerektiğini savunarak, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararları ve uluslararası hukuk kurallarını hiçe saydığını açıkça belirtiyor.[5] Bu nedenle, Naftali Bennett için “İsrail’in Donald Trump’ı” veya “Yeni Netanyahu” demek uygun gözüküyor. Her konuda sertlik yanlısı bir isim olan Bennett, iki devletli çözüme karşı çıkıyor ve İsrail’deki Araplara karşı tutuklama ve yargılama gibi yöntemlerden ziyade idam ve öldürme yöntemlerini tercih ettiğini belirtiyor.[6] Dolayısıyla, Bennett’in Başbakanlığı döneminde Filistin Sorunu’nda veya Türkiye ile ilişkilerde herhangi olumlu bir gelişme beklemek pek de gerçekçi gözükmüyor. Öyle ki, Bennett, tüm Filistin’in İsrail toprağı olduğunu savunuyor ve Filistinlilerin devleti olarak Ürdün’ü işaret ediyor.[7] 2013 yılında “Ben birçok Arabı öldürdüm ve bunda bir problem görmüyorum” diye tepki çeken bir açıklama da yapan Bennett[8], ABD’deki Biden yönetimiyle de uyumlu çalışması zor gözüken bir isim. Bu nedenle, İsrail’de yeni kurulan geniş koalisyon hükümetinin başarı şansı çok da yüksek gözükmüyor.
Naftali Bennett
Kral Atayıcı Mansur Abbas
Koalisyonun bir diğer kritik bileşeni ise İslamcı Arapların desteklediği Birleşik Arap Listesi veya Ra’am olacak. Bu nedenle, bu partinin lideri olan 1974 doğumlu olan Mansur Abbas ismi İsrail siyasetinde giderek önem kazanacak gibi gözüküyor. Hatta bu sebeple, Abbas için “Kingmaker” (Kral atayıcı) ifadesi bile kullanılıyor. Seçim sonrasında Netanyahu ile bir koalisyona yeşil ışık yakacağı yönünde eleştiriler alan Abbas, koalisyonun mimarı olan Yair Lapid’in çalışmaları sonrasında koalisyon hükümeti için ikna edilebildi. Asıl mesleği diş doktorluğu olan Abbas’ın siyasi istekleri ise şöyle özetlenebilir: İsrailli Arap toplumuna yönelik dışlama ve ötekileştirmenin sona erdirilmesi, Arap toplumunda artan suç oranının düşürülmesi, İsrailli Araplar için konut sorununun sona erdirilmesi, Filistin Sorunu’nda çözüm yöntemlerinin denenmesi ve Yahudi Devleti yasasının gündemden kaldırılması.[9] Abbas’ın Naftali Bennett’in Başbakan olduğu bir hükümette görev yapacağı da hesaba katılırsa, koalisyon hükümetinin başarı şansının ne derece zor olduğu daha da iyi ortaya çıkıyor.
Mansur Abbas
Sonuç
Sonuç olarak, İsrail’de yeni kurulan hükümetin Netanyahu döneminin sona ermesi yolunda çok önemli bir adım olduğu söylenebilecek olmasına karşın, bu hükümetin de çok uzun ömürlü olmayacağı öngörülebilir. Zira koalisyon ortakları arasında siyaseten hiçbir uyum yoktur ve Yair Lapid’in uzlaştırıcı tarzına karşın, Naftali Bennett ve Avigdor Lieberman gibi aşırı sağcı politikacılarla Mansur Abbas ve İsrailli Arapların uzlaştırılması neredeyse imkânsız düzeyinde zor bir iştir. Bu nedenle, Netanyahu ve Likud için iktidar şansı tamamen kapanmıştır da denemez. Netanyahu’nun kendisine yönelik yolsuzluk suçlamalarından kurtulması veya bu suçlamalardan hüküm giymemesi durumunda, yakın bir gelecekte gerçekleşebilecek olan beşinci seçimde yeniden iktidara dönme şansı da bence halen vardır. Ancak bunun için kuşkusuz koalisyon hükümeti döneminde İsrail siyasetinde olumsuz gelişmelerin ağır basması ve halkın geniş koalisyona yönelik umutlarını yitirmesi gerekmektedir. Bu süreçten güçlenerek çıkması muhtemel bir diğer isim ise Yair Lapid’dir ve uzlaştırıcı kişiliği ve tarzıyla İsrail siyasetinde önemli bir kişi haline geldiği artık tartışılmaz bir gerçektir.
Kapak fotoğrafı: Naftali Bennett ve Yair Lapid
Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
[1] Gil Hoffman (2021), “Isaac Herzog elected 11th President of the State of Israel by wide margin”, The Jerusalem Post, 03.06.2021, Erişim Tarihi: 03.06.2021, Erişim Adresi: https://www.jpost.com/israel-news/voting-begins-in-race-for-president-watch-669876.
[2] İsrail Cumhurbaşkanlığı, ülkenin birliğini temsil eden daha çok sembolik bir makam olarak dikkat çekmektedir. İsrail Cumhurbaşkanı’nın yetkileri, İsrail anayasasında şöyle belirtilmiştir:
- İsrail ve yurtdışındaki resmi ziyaretlerde ve törenlerde İsrail Devleti’ni temsil etmek,
- İsrail’in yurtdışına atadığı Büyükelçileri ve diğer diplomatik görevlileri onaylamak,
- İsrail’de görev yapacak yabancı diplomatik temsilcileri onaylamak,
- Knesset’in ilk oturumuna katılmak,
- Adalet Bakanlığı’nın önerisiyle mahkumların affedilmesi veya cezalarının azaltılmasına karar vermek,
- Yargıç Atama Komitesi’nin tavsiyesi üzerine yargıçları atamak, parlamento seçimleri sonrasında hükümeti kurma şansı yüksek olan (teamül gereği en çok oy alan) lidere ve başarısız olunması durumunda sonraki aday ve adaylara hükümet kurma yetkisini vermek
- Parlamentonun dağıtılması öncesinde Başbakan tarafından danışılmak.
Bakınız; “Constitution for Israel”, Knesset, Erişim Tarihi: 03.06.2021, Erişim Adresi: https://knesset.gov.il/constitution/ConstMGovt.htm.
[3] Sözcü (2021), “ABD Başkanı Biden’dan İsrail’in yeni Cumhurbaşkanı Herzog’a tebrik”, 03.06.2021, Erişim Tarihi: 03.06.2021, Erişim Adresi: https://www.sozcu.com.tr/2021/dunya/abd-baskani-bidendan-israilin-yeni-cumhurbaskani-herzoga-tebrik-6466252/.
[4] BBC Türkçe (2021), “İsrail’de muhalefet, koalisyon hükümeti için anlaştı”, 02.06.2021, Erişim Tarihi: 03.06.2021, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-57330489.
[5] BBC Türkçe (2021), “Naftali Bennett: İsrail Başbakanı olmaya hazırlanan aşırı sağcı milyoner”, 01.06.2021, Erişim Tarihi: 03.06.2021, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-57309797.
[6] Nada AlTaher (2021), “Israeli PM-in-waiting Naftali Bennett’s most controversial remarks”, The National News, 31.05.2021, Erişim Tarihi: 03.06.2021, Erişim Adresi: https://www.thenationalnews.com/mena/israeli-pm-in-waiting-naftali-bennett-s-most-controversial-remarks-1.1232820.
[7] Jawad Anani (2019), “An encounter with Naftali Bennett”, The Jordan Times, 11.03.2019, Erişim Tarihi: 03.06.2021, Erişim Adresi: https://www.jordantimes.com/opinion/jawad-anani/encounter-naftali-bennett.
[8] Sabah (2021), “Koltuğu Netanyahu’dan devralacak: İsrail’in yeni ırkçı başbakanı Naftali Bennett”, 03.06.2021, Erişim Tarihi: 03.06.2021, Erişim Adresi: https://www.sabah.com.tr/dunya/2021/06/03/koltugu-netanyahudan-devralacak-israilin-yeni-irkci-basbakani-naftali-bennett?paging=2.
[9] Esat Fırat & Abdel Ra’ouf D. A. R. Arnaout (2021), “İsrail’de beklenmedik şekilde meclise giren Ra’am’ın Başkanı Abbas: Ne sağ ne sol blokun cebindeyiz”. Anadolu Ajansı, 31.03.2021, Erişim Tarihi: 03.06.2021, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/israilde-beklenmedik-sekilde-meclise-giren-raamin-baskani-abbas-ne-sag-ne-sol-blokun-cebindeyiz/2194200.
