Ortadoğu’nun önemli ülkelerinden İsrail, 25. dönem Knesset mensuplarını ve yeni hükümeti belirlemek için yapılan son üç buçuk yıldaki beşinci genel seçimini[1] 1 Kasım 2022 tarihi itibariyle gerçekleştirdi. Bu yazıda, 2022 İsrail genel seçimlerini değerlendireceğim.
Öncelikle seçimle ilgili bazı temel bilgileri paylaşmakta fayda var. Şöyle ki, İsrail’de 18 yaşına basan her yurttaş seçimde oy vermeye hak kazanıyor. Yaklaşık 9 milyon nüfusu olan ülkede 6,8 milyon düzeyinde kayıtlı seçmen bulunurken, isteyenler, ülke genelinde kurulan 12.000’in üzerinde seçim merkezinde oy kullanabiliyorlar.[2] Ayrıca İsrail’de yüzde 3,25 düzeyinde bir seçim barajı olduğunu ve İsrail Parlamentosu Knesset’te yer alacak partilerin ülke genelinde bu barajı geçmelerini gerektiğini de bu noktada hatırlatmak gerekir.[3]
Seçim sonucunda partilerin çıkaracakları milletvekili sayısı (kesinleşmemiş sonuçlar)[4]
Seçime katılım oranının beklentileri ve önceki seçimleri aşarak yüzde 71,3 düzeyinde gerçekleştiği[5] 2022 genel seçimleri sonucunda, ülkesinde uzun yıllar ve rekor süreyle Başbakanlık yapan Bibi lakaplı Benyamin Netanyahu’nun lideri olduğu merkez sağ/sağ çizgideki İsrail’in köklü siyasal partisi Likud, sandıktan yine birinci parti olarak çıkmayı başardı. Önceki seçimlerdeki oy oranını korumayı başaran Likud’un, Knesset’te 30 veya 31 sandalye kazanarak hükümeti kurma konusunda en iddialı parti olması bekleniyor.[6] Önceki seçimlere kıyasla Likud ve Netanyahu’yu bu seçimde daha başarılı kılan faktör ise, kendi oy oranını artırmalarından ziyade, sağ/aşırı sağ ittifaktaki diğer partilerin başarılı olması oldu. Nitekim Likud, önceki seçimlerde de benzer sayıda milletvekili çıkarmayı başarmıştı. Ancak Netanyahu’nun sağ/aşırı sağ ittifakının bu sefer 61-62 milletvekilini bulabileceği ve bu sayede hükümeti rahatlıkla kurabileceği öngörülüyor.
Sara Netanyahu ve Benyamin Netanyahu
Seçimin bir diğer kazananı ise, lideri Yair Lapid’in Başbakanlık (1 Temmuz 2022-Kasım 2022) ve Dışişleri Bakanlığı (13 Haziran 2021-Kasım 2022) yaptığı kısa dönemde başarılı performansıyla halk desteğini artırmayı başaran merkez/merkez sol çizgideki Yesh Atid (Gelecek Var) partisi oldu. Öyle ki, bir önceki seçimde yalnızca 17 sandalye kazanabilen Yesh Atid, bu defa 23 milletvekili çıkardı. Yair Lapid’in iktidarda olduğu dönemde 2022 yılı Haziran ayında gerçekleştirdiği, başarılı geçen ve neticede Büyükelçilerin karşılıklı olarak yeniden atanmasını sağlayan[7] Türkiye ziyareti[8] ve Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda “iki devletli çözüm”ü savunması[9] gibi girişimleriyle İsrail merkez siyasetindeki ve uluslararası siyasetteki itibarı ve konumunu güçlendirdiğini bu noktada belirtmek gerekir. Ancak Lapid ve Netanyahu karşıtı blok, Yesh Atid’in başarısına karşın bu seçimde güç kaybetti. Öyle ki, blokun toplam milletvekili sayısının bu defa 53’te kalması ve muhalefet görevini üstlenmeleri bekleniyor.[10]
Seçimde bir diğer atılım yapan parti ise, seçime birlikte giren aşırı sağ çizgideki Bezalel Smotrich liderliğindeki Dini Siyonizm Partisi ile Itamar Ben-Gvir liderliğindeki Yahudi Gücü (Otzma Yehudit) partileri oldu. İki partinin seçim ittifakı yaparak yarattığı sinerji sayesinde, önceden 7 milletvekilini aşamayan bu hareket, bu seçimde toplam 14 milletvekili kazanmayı başardı. Seçimde yer alan ve hatırı sayılır oy toplamayı başaran bir diğer siyasal oluşum ise, İsrail Savunma Bakanı Benny Gantz liderliğindeki Mavi Beyaz İttifak (Kaḥol Lavan) ile Gideon Sa’ar’ın Genel Başkanı olduğu Yeni Umut (Tikva Hadasha) partilerinin birleşmesiyle oluşan ve İsrail eski Genelkurmay Başkanı Gadi Eizenkot’un da dahil olduğu Ulusal Birlik Partisi (HaMaḥane HaMamlakhti) oldu. Merkez-merkez sağ çizgideki parti, henüz ilk seçiminde 11 milletvekili kazanmayı başardı.
İsrail seçim sistemi gereği koalisyon hükümetleri kurulması sürecinde büyük önem kazanan küçük partilere bakıldığında; Aryeh Deri liderliğindeki aşırı sağ/koyu muhafazakâr çizgideki Şas (Shas) partisi oy oranını kayda değer biçimde yükselterek 10, sağ-muhafazakâr çizgideki ve Moshe Gafni liderliğindeki Birleşik Tevrat (Torah) Yahudiliği (Yahadut HaTora) partisi 7, merkez sol çizgideki ve Merav Michaeli liderliğinde İsrail İşçi Partisi (Mifleget HaAvoda HaYisraelit) 5, İsrailli Arapların desteklediği ve Mansour Abbas liderliğindeki İslamcı çizgideki Ra’am (Birleşik Arap Listesi) 5, Ayman Odeh’in lideri olduğu ve Hadash ve Ta’al partilerinden oluşan ve İsrailli Arapların desteklediği aşırı sol çizgideki Hadash–Ta’al (Birleşik Liste) ittifakı 5, Avigdor Lieberman’ın Genel Başkanı olduğu sağ çizgideki İsrail Evimiz (Yisrael Beiteinu) partisi 5 ve Zehava Gal-On’un lideri olduğu merkez sol-sosyal demokrat çizgideki Meretz partisi 4 Knesset sandalyesi kazandılar. Bu durumda Netanyahu yanlısı ittifak 62’ye ulaşırken (Likud: 31 + Dini Siyonizm Partisi: 14 + Şas: 10 + Birleşik Tevrat Yahudiliği: 7 = 62), Bibi karşıtı blok 53 veya Birleşik Liste de dahil edilirse maksimum 58 milletvekilinde kaldı (Yesh Atid: 23 + Ulusal Birlik Partisi: 11 + İsrail İşçi Partisi: 5 + Ra’am: 5 + Birleşik Liste: 5 + İsrail Evimiz: 5 + Meretz: 4 = 58).
Bu karmaşık aritmetik denklemden çıkarılabilecek ilk sonuç ise şöyle; İsrail’de sağın büyük üstünlüğü devam ederken, koalisyon için en uygun formülün Netanyahu ve sağ/aşırı sağ blokun kuracağı koalisyon olduğu anlaşılıyor. Bu durumun İsrail ve dünya siyasetine ne ölçüde fayda sağlayacağı ise elbette tartışmalı bir konu. Zira yıllardır devam eden ve çözüm yönünde bir umut sağlanamayan Filistin Sorunu’ndaki katı duruşu nedeniyle, Netanyahu’dan bu konuda taviz ve açılımlar beklemek naiflik olacaktır. Netanyahu’nun iktidara gelmesinin ABD’de Donald Trump ve Cumhuriyetçiler için de avantaj sağlayacağı kesin. Ayrıca İran’daki protesto gösterileri ve İran nükleer programı devam ederken, Netanyahu’nun Başbakanlığında İsrail-İran yakınlaşmasını da düşünmek gerçekçi değil. Bu durumda ise, İran’ın nükleer silaha ulaşma aşamasına geldiğinde bir çatışma yaşanmasını düşünmek hiç de aykırı bir senaryo olmayacaktır. Netanyahu’nun dönmesinin Türkiye-İsrail ilişkilerine çok olumlu yansımayabileceğini de bu noktada belirtmek gerekir. Dolayısıyla, bir anlamda denilebilir ki, Yair Lapid’in başarılı Başbakanlığına rağmen, İsrail halkı, bu zor dönemde güvenlik bürokrasisi tarafından desteklenen Bibi ile yola devam kararı alarak zor günlerde dümende bilindik bir kişinin olmasını tercih etti ve deyim yerindeyse güvenli bir limana sığındı.
Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
KAYNAKÇA
- Breuer, Eliav (2022), “Netanyahu predicted to win Israel election, but Balad’s rise could stop Right’s victory”, The Jerusalem Post, 02.11.2022, Erişim Tarihi: 02.11.2022, Erişim Adresi: https://www.jpost.com/israel-elections/article-721222.
- Göksedef, Ece (2022), “İsrail Dışişleri Bakanı Lapid Ankara’da: Büyükelçilerin geri dönmesi için çalışma başlatıldı”, BBC News Türkçe, 23.06.2022, Erişim Tarihi: 01.11.2022, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-61910203.
- Greene, Richard Allen (2022), “Netanyahu on brink of comeback as Israeli exit polls point to narrow majority for ex-PM”, CNN, 01.11.2022, Erişim Tarihi: 02.11.2022, Erişim Adresi: https://edition.cnn.com/2022/11/01/middleeast/israel-election-intl/index.html.
- Haaretz (2022), “Election Guide | Israel Election 2022: How and Where to Vote”, 01.11.2022, Erişim Tarihi: 01.11.2022, Erişim Adresi: https://www.haaretz.com/israel-news/elections/2022-10-31/ty-article/israel-election-2022-how-and-where-to-vote/00000184-2ea6-d2cd-a1cd-eebf659c0000.
- Haaretz (2022), “Israel Election Exit Polls: Netanyahu Secures Razor-thin Majority, Shock Triumph for Far Right”, 02.11.2022, Erişim Tarihi: 02.11.2022, Erişim Adresi: https://www.haaretz.com/israel-news/elections/2022-11-01/ty-article/israel-election-exit-polls-netanyahu-secures-thin-majority-shock-triumph-for-far-right/00000184-34e2-dac6-a7ef-7ce76e7a0000.
- Kamiloğlu, Can (2022), “Lapid: “İki Devletli Çözüm En Doğru Olanı””, Amerika’nın Sesi, 23.09.2022, Erişim Tarihi: 01.11.2022, Erişim Adresi: https://www.voaturkce.com/a/lapid-iki-devletli-cozum-en-dogru-olani/6759367.html.
- Örmeci, Ozan (2022), “İsrail Son Üç Yıldaki Beşinci Seçimine Gidiyor”, Uluslararası Politika Akademisi, 22.06.2022, Erişim Tarihi: 01.11.2022, Erişim Adresi: http://politikaakademisi.org/2022/06/22/israil-son-uc-yildaki-besinci-secimine-gidiyor/.
- The Knesset, “Electoral Threshold”, Erişim Tarihi: 01.11.2022, Erişim Adresi: https://m.knesset.gov.il/en/about/lexicon/pages/electoralthreshold.aspx#:~:text=The%20current%20electoral%20threshold%20during,to%20secure%20representation%20in%20parliament.
[1] Önceki genel seçimler sırasıyla şunlardır; 9 Nisan 2019, 17 Eylül 2019, 2 Mart 2020, 23 Mart 2021. Bakınız; Ozan Örmeci (2022), “İsrail Son Üç Yıldaki Beşinci Seçimine Gidiyor”, Uluslararası Politika Akademisi, 22.06.2022, Erişim Tarihi: 01.11.2022, Erişim Adresi: http://politikaakademisi.org/2022/06/22/israil-son-uc-yildaki-besinci-secimine-gidiyor/.
[2] Haaretz (2022), “Election Guide | Israel Election 2022: How and Where to Vote”, 01.11.2022, Erişim Tarihi: 01.11.2022, Erişim Adresi: https://www.haaretz.com/israel-news/elections/2022-10-31/ty-article/israel-election-2022-how-and-where-to-vote/00000184-2ea6-d2cd-a1cd-eebf659c0000.
[3] The Knesset, “Electoral Threshold”, Erişim Tarihi: 01.11.2022, Erişim Adresi: https://m.knesset.gov.il/en/about/lexicon/pages/electoralthreshold.aspx#:~:text=The%20current%20electoral%20threshold%20during,to%20secure%20representation%20in%20parliament.
[4] Eliav Breuer (2022), “Netanyahu predicted to win Israel election, but Balad’s rise could stop Right’s victory”, The Jerusalem Post, 02.11.2022, Erişim Tarihi: 02.11.2022, Erişim Adresi: https://www.jpost.com/israel-elections/article-721222.
[5] Richard Allen Greene (2022), “Netanyahu on brink of comeback as Israeli exit polls point to narrow majority for ex-PM”, CNN, 01.11.2022, Erişim Tarihi: 02.11.2022, Erişim Adresi: https://edition.cnn.com/2022/11/01/middleeast/israel-election-intl/index.html.
[6] Haaretz (2022), “Israel Election Exit Polls: Netanyahu Secures Razor-thin Majority, Shock Triumph for Far Right”, 02.11.2022, Erişim Tarihi: 02.11.2022, Erişim Adresi: https://www.haaretz.com/israel-news/elections/2022-11-01/ty-article/israel-election-exit-polls-netanyahu-secures-thin-majority-shock-triumph-for-far-right/00000184-34e2-dac6-a7ef-7ce76e7a0000; Eliav Breuer (2022), “Netanyahu predicted to win Israel election, but Balad’s rise could stop Right’s victory”, The Jerusalem Post, 02.11.2022, Erişim Tarihi: 02.11.2022, Erişim Adresi: https://www.jpost.com/israel-elections/article-721222.
[7] Bu süreçte İsrail’in Türkiye Büyükelçisi İrit Lillian olurken, Türkiye’nin yeni İsrail Büyükelçisi de Şakir Özkan Torunlar olmuştur.
[8] Ece Göksedef (2022), “İsrail Dışişleri Bakanı Lapid Ankara’da: Büyükelçilerin geri dönmesi için çalışma başlatıldı”, BBC News Türkçe, 23.06.2022, Erişim Tarihi: 01.11.2022, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-61910203.
[9] Can Kamiloğlu (2022), “Lapid: “İki Devletli Çözüm En Doğru Olanı””, Amerika’nın Sesi, 23.09.2022, Erişim Tarihi: 01.11.2022, Erişim Adresi: https://www.voaturkce.com/a/lapid-iki-devletli-cozum-en-dogru-olani/6759367.html.
[10] Haaretz (2022), “Israel Election Exit Polls: Netanyahu Secures Razor-thin Majority, Shock Triumph for Far Right”, 02.11.2022, Erişim Tarihi: 02.11.2022, Erişim Adresi: https://www.haaretz.com/israel-news/elections/2022-11-01/ty-article/israel-election-exit-polls-netanyahu-secures-thin-majority-shock-triumph-for-far-right/00000184-34e2-dac6-a7ef-7ce76e7a0000.
