Şubat ayının ilk haftası, Avrupa aristokrasisi, İtalya’nın son Kralı II. Umberto’nun oğlu Vittorio Emmanuele’nin vefat haberiyle sarsılmış olmalı. Zira aristokratik bağların güçlü olduğunun gözlemlendiği Avrupa’da, aristokrasi içindeki evlilik, doğum ve vefat haberleri, özellikle de monarşinin lağvedildiği ülkelerde, kendilerine hâlâ Prens, Prenses, Dük, Kont diyenlerin bir araya gelmesi, monarşi tarihinin hatırlanması ve de geçmişin şatafatının özlemle anılması için bir fırsata dönüşüyor.
İtalya’da monarşi İkinci Dünya Savaşı sonrası, Haziran 1946’da gerçekleştirilen ve katılım sağlamanın zorunlu tutulduğu referandum sonucuna istinaden lağvedildi. referandumda seçmenin % 54,3’ü tercihini Cumhuriyetten yana kullanırken, % 45,7’si monarşi ile yönetilmeye “evet” dedi.[1] Bu sonuç pek şaşırtıcı değildi; zira İkinci Dünya Savaşı boyunca İtalyan faşistlerin monarşi tarafından “hoş görüldüğünü” düşünenler, faşist yönetime tepki olarak Cumhuriyetçi söylemi benimsemişlerdi.[2] Diğer taraftan, Güney İtalya’da çoğunluğun monarşi yanlısı, Kuzey İtalya’da Cumhuriyet yanlısı olması günümüzde bile izleri süren Kuzey İtalya-Güney İtalya ayrımına somut bir örnek teşkil etti. 1948 yılının başında yürürlüğe giren İtalyan anayasasının “Temel İlkeler” bölümünde, “İtalya demokratik bir Cumhuriyettir” hükmüne yer verildi. Ayrıca, aristokratik unvanların kaldırılması ile “soyluluk” sona ermiş oldu; ancak lağvedilen hanedanlığın (Savoy Hanedanlığı) üyeleriyle ilgili haberler ve daha önemlisi monarşinin yeniden tesis edilmesi ihtimali İtalya’nın gündemini az veya çok meşgul etmeye devam etti. 2021 yılında çıkan haberler herhangi bir iktidarı söz konusu olmayan hanedanlığı kimin yöneteceği tartışması üzerineydi ki, bu haberlerde Vittorio Emmanuele’in aileyi yönetme yetkisini torunu Vittoria’ya (Vittoria di Savoia) verdiği belirtilmekte idi. Aileyi kimin yöneteceği İtalyanları pek ilgilendirmiyor olsa gerek, ama Vittoria’nın babası ve son Kralın torunu Emanuele Filiberto’nun “Avrupa’da hanedanlıkların yeni neslinin kadınlardan oluşacağını düşünüyorum, İspanya’ya, İsveç’e, Norveç’e, Belçika’ya ve Birleşik Krallık’a bakın”[3] sözleri düşündürücü idi. Zira verdiği bu örnekler monarşinin lağvedilmediği, demokratik olmakla birlikte Devlet Başkanlığını monarkların yürüttüğü devletlerdir; İtalya ise Cumhuriyettir. Bu anlamda, Filiberto’nun İtalya’yı adı geçen ülkeler ile kıyaslaması İtalyan ulusu için kabul edilemez olmalıdır; üstelik çocukken annesinin kendisine “bir gün İtalya’nın Kralı olacaksın” dediğini belirten Vittorio Emmanuele’in 1969 yılında kendini Kral ilan etmesi hafızalardan silinmiş değildir.[4] Vittorio Emmanuele, olmayan taht üzerindeki iddiasından ülkesi İtalya’ya dönebilmek adına vazgeçmek durumunda kalmış ve 2002 yılında İtalya’nın Cumhuriyet olduğunu tanıyarak, ülkesine dönmüştür.
1946 yılında sürgüne gönderilen hanedanlık mensuplarının 2002 yılında İtalya’ya dönmesi İtalyan siyasetinde ciddi tartışmalara sebep olmuş, “temsil ettikleri bir hanedanlık yok zaten” şeklinde düşünenler hanedanlık mensuplarının İtalya’ya dönmelerinde sakınca görmez iken, hanedanlığın Cumhuriyete bağlılığı hususunda tereddütleri olanlar bu dönüşe sıcak yaklaşmamıştır.[5] Gerçi hanedanlık üyeleri Napoli’ye ayak bastıklarında kendilerini sevinçle karşılayan monarşi yanlıları olmuştur; ama diğer taraftan ülkeye gelişlerini protesto eden göstericiler ile de karşılaşmışlardır. O yıllarda yapılan bir anket çalışması, İtalyanların % 74’ünün hanedanlık mensuplarının İtalya’ya dönmelerini desteklediklerini, % 54’ünün ise hanedanlık mensuplarından Cumhuriyete bağlılık yemini etmelerinin istenmesi gerektiğini düşündüklerini göstermiştir.[6] Ancak İtalyan halkının büyük çoğunluğunun hanedanlık üyelerinin İtalya’ya dönmesini desteklemeleri monarşinin restorasyonunu istedikleri anlamına gelmemektedir. Bu çerçevede, İtalya’nın eski Krallarının soyundan gelenlerden beklentisi İtalyan Cumhuriyetine karşı risk oluşturmamalarıdır; ama 2019 yılında Filiberto’nun “İtalya’nın tahtına dönmeyi planladığını” duyurması,[7] 2023 yılında ise “taht üzerindeki iddiasından kızı Prenses Vittoria adına vazgeçtiğini”[8] açıklaması, Kral II. Umberto’nun soyunun içten içe İtalya’da monarşinin tesis edilmesini istemekte olduğunun bir işareti olarak okunabilir.
Prenses Vittoria di Savoia
Ama böyle bile olsa, İtalya’da monarşinin restorasyonu, mevcut koşullar altında, ihtimal dahilinde görünmemektedir ve kuvvetle muhtemel hanedanlık mensupları da bu gerçeğin farkındadır. Istituto Piepoli tarafından 2018’de yapılan bir anket çalışması, İtalyanların sadece % 15’inin monarşinin restorasyonuna destek verdiklerini göstermektedir.[9] Bu oran şaşırtıcı da değildir; zira hanedanlığın imajı İkinci Dünya Savaşı ve faşizm nedeniyle bozulmuştur bir kere. Üstelik İtalya’da monarşiye desteğin bu kadar az olması, monarşinin restorasyonunun imkânsız olduğunu göstermekle kalmamakta, ayrıca İtalyanların monarşiye bakış açısının Filiberto’nun örnek olarak verdiği ve monarşinin sürdüğü Birleşik Krallık, İsveç, Norveç, Belçika ve İspanya vatandaşlarından ne ölçüde farklılaşmakta olduğuna işaret etmektedir. Statista tarafından açıklanan Ağustos 2023 tarihli anket sonuçları Birleşik Krallık vatandaşlarının % 62’sinin monarşiye destek verdiğini gösterirken,[10], Brusselstimes’de 7 Mayıs 2023’de yayınlanan bir analiz Danimarkalıların % 76,7’sinin, Norveçlilerin % 81’inin ve İsveçlilerin % 58’inin monarşi-yanlısı olduğuna işaret etmektedir.[11] Monarşinin devamının referanduma sunulması yönünde görüşlerin yüksek sesle ifade edildiği İspanya’da bile El Diaria’da yayınlanan ankete göre seçmenin % 45,3’ü monarşinin sürdürülmesini isterken, % 44,7’si Cumhuriyet istemektedir.[12] Belçikalıların ise % 57’si monarşiyi desteklemektedir.[13] Söz konusu destek oranları siyaset bilimcileri mevcudiyetlerini sürdüren Avrupa monarşilerinin halktan bu denli destek görmelerinin nedenleri üzerine düşünmeye yönlendirmektedir. Bu konu ayrıntılı çalışmaları gerektiriyor olsa da, UCL tarafından yayınlanan bir yazı[14], kısa ve öz şekilde mevcut Avrupa monarşilerine dair iki hususa dikkat çekmektedir; birincisi monarşilerin siyasi yetkilerinin neredeyse sıfırlanması, ikincisi ise monarşilerin kamuoyuna karşı duyarlı olması.
Bu koşullarda İtalya’da monarşinin restorasyonunu isteyenler için Avrupa’da “modern monarşilerinin” mevcudiyeti ne bir örnek olabilir, ne de monarşinin restorasyonu argümanlarına temel oluşturabilir.
Kapak fotoğrafı: https://www.deccanherald.com/world/italy-may-get-a-queen-does-it-care-984342.html
Doç. Dr. Dilek YİĞİT
DİPNOTLAR
[1] https://www.sbs.com.au/language/italian/en/article/5-things-to-know-about-the-italian-republic/883dl9w8n
[2] https://perspectivia.net/servlets/MCRFileNodeServlet/pnet_derivate_00004309/petersen_aristocracy.pdf
[3] https://abcnews.go.com/International/young-princess-fights-claim-abolished-throne-italy/story?id=78274162
[4] https://royalcentral.co.uk/royal-news/death-of-prince-vittorio-emmanuele-heir-to-a-lost-throne-who-once-declared-himself-a-king-196839/
[5] https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/italy/1322189/Italian-royal-family-prepares-to-return-from-exile.html/1000
[6] https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/italy/1322189/Italian-royal-family-prepares-to-return-from-exile.html/1000
[7] https://www.express.co.uk/news/royal/1206154/royal-return-italy-royal-family-abolished-monarchy-returns-prince-emanuele-filiberto
[8] https://nypost.com/2023/06/15/italian-prince-explains-decision-to-renounce-throne-to-fashion-model-daughter-19/; https://www.telegraph.co.uk/world-news/2023/06/06/prince-emanuele-filiberto-vittoria-italy-claim-throne/
[9] https://royalcentral.co.uk/tag/prince-emanuele-filiberto-di-savoia/
[10] https://www.statista.com/statistics/863893/support-for-the-monarchy-in-britain-by-age/
[11] https://www.brusselstimes.com/492442/what-do-europeans-think-about-their-monarchiesn
[12] https://www.aa.com.tr/en/europe/spanish-separatist-regionalist-groups-boycott-king-felipe-as-he-opens-new-legislature/3068178
[13] https://www.aa.com.tr/en/europe/majority-of-belgians-want-to-keep-monarchy-survey/2950232
[14] https://www.ucl.ac.uk/news/2020/sep/analysis-whats-secret-modern-monarchys-survival
