Giriş
Kuzey Amerika’nın güney kısmında, süpergüç Amerika Birleşik Devletleri’nin komşusu olan ve dünyanın en büyük 12. ekonomisi durumundaki Meksika (resmi adıyla Birleşik Meksika Devletleri-Estados Unidos Mexicanos)[1], kendisine özgü siyasal tarih ve sistemiyle Siyaset Bilimciler için merak duyulan ilginç bir devlettir. Ancak gerek uzaklık, gerekse de fazla ekonomik, siyasi ve toplumsal ilişkilerin olmaması nedeniyle, Meksika, ülkemizde çok ihmal edilen ve akademik olarak çok az çalışılan bir ülke durumundadır. Meksika’da, halk, 2 Haziran 2024 tarihinde yeni Cumhurbaşkanı’nı belirlemek için sandık başına gidecektir. Bu yazıda, 2024 Meksika seçimleri analiz edilecektir. Ancak bunun için, öncelikle Meksika’nın tarihine kısaca değinilecek, ülkenin günümüzdeki istatistikleri değerlendirilecek ve siyasal sistemi analiz edilecektir.
Tarihçe
Amerika kıtasındaki en eski ve köklü medeniyetlere ev sahipliği yapmış olan Meksika’da bulunan en eski yerleşim birimlerinin tarihi MÖ 10.000’li yıllara kadar uzansa da, bölgedeki ilk medeniyet MÖ 1500’lü yıllardan itibaren izlerine rastlanan Olmeklerdir.[2] MÖ 6. yüzyıldan itibaren etkinliğini hissettiren Mayalar ise, dünyanın en önemli uygarlıklarından birisi olarak 9. yüzyıla kadar varlığını sürdürmüş ve yalnızca Meksika’yı da kapsar şekilde Kuzey Amerika’da değil, Orta Amerika bölgesinde de etkili olan büyük bir medeniyet kurmayı başarmıştır.[3] Mayaların tarih sahnesinde kaybolmasının ardından ise, Meksika, yine 14. ila 16. yüzyıllar arasında etkili olmuş başka bir medeniyete, yani Azteklere sahne olmuştur. Azteklerin kurduğu birçok açıdan gelişmiş medeniyet, ilerleyen dönemlerde İspanyolların saldırıları neticesinde kaybolmaya yüz tutmuştur.
İlk kez 1519 yılında ünlü “conquistador” Hernan Cortes’in işgal ettiği Meksika, bu tarihten itibaren İspanyol kolonilerinin hâkimiyetine geçmiş ve yaşanan büyük kıyımların ardından, bölgede Katolik Hıristiyanlık ve İspanyolca hâkim unsur haline gelmiştir.[4] 3 asır kadar İspanyolların sıkı kontrolünde kalan Meksika, Napolyon istilası nedeniyle İspanya’nın zayıf düşmesi üzerine 1810’da bağımsızlığını ilan etmiş ve yaklaşık 11 yıl süren savaşın ardından 1821’de, İspanya, Meksika’nın bağımsızlığını tanımak zorunda kalmıştır.[5] “Meksika Bağımsızlık Savaşı” olarak da geçen bu dönemin ardından ise, ülkede siyasi istikrar hemen tesis edilememiş ve 19. yüzyıl boyunca Meksika’da kısa ömürlü iki İmparatorluk (ilki 1821-1823, ikincisi 1864-1867) ve iki Cumhuriyet (Birinci 1824-1846 ve ikinci 1846-1863) tecrübeleri yaşanmıştır. Aynı dönemde ABD ile yapılan savaşlarda ise, Meksika, Teksas, Arizona ve Kaliforniya gibi geniş topraklarını kaybetmek zorunda kalmıştır.
Porfirio Diaz
1876’da ülkede hâkimiyetini tesis eden Porfirio Diaz, 1911’e kadar ülkeyi demir yumrukla yönetmiş, ancak 1910’da iç savaşın başlaması üzerinde ülkesinden kaçmak zorunda kalmıştır. Diaz döneminde, Meksika’da, 1855’te vatansever yerli Benito Juarez’in yeni bir anayasanın ilanıyla başlattığı Kilise’nin gücünün kırılması süreci devam etmiş, arazi sahipliğini yeniden düzenlemiş, iş yasasının çerçevesini oluşturmuş ve tüm bunlar bir anayasa ile güvence altına alınmaya çalışılmıştır.[6] Güçlü bir merkezi yönetim kurarak ülkeyi 30 yılı aşkın bir süre diktatörlükle yöneten Diaz, farklı grupların çıkarlarını kollayarak ve bir çıkar grubunu ötekine karşı kullanarak iktidarını güvence altına almış ve melezlere siyasi görevler vererek, onların desteğini de kazanmayı başarmıştır. Ayrıcalıklı Kreoller (sömürgelerde doğmuş ikinci kuşak İspanyollar), hükümetin “hacienda”larına (büyük malikane) el koymaması ve yönetim görevlerine getirilmeleri karşılığında Díaz’la iş birliği yapmışlardır. Bir ölçüde özgürlük tanınan Katolikler de, Diaz’ın izlediği politikalara karışmamışlardır. Nüfusun üçte birini oluşturan Yerliler ise, bu dönemde tümüyle ihmal edilmiştir. İktidara geldiğinde ülkenin fonlarının borçları ödemeye yetmeyecek durumda olduğunu gören Diaz, bu sorunun üstesinden gelebilmek için yabancı yatırımları özendirmiştir. Fakat yabancı yatırımlara tanınan büyük ayrıcalıklar, hem ulusal sanayinin, hem de Meksikalı işçilerin bu dönemde zarar görmesine yol açmıştır. Diaz’ın yabancı sermayeye yönelmesi sayesinde ülkede yollar, köprüler yapılmış, madenler açılmış ve sulama projeleri geliştirilmiştir. Ama bu gelişmelerden halk yararlanamıyor, kârın büyük bölümü ya yurtdışına gidiyor ya da bir avuç varlıklı Meksikalının elinde toplanıyordu.
Pancho Villa ve Emiliano Zapata
1910’a gelindiğinde, hükümet gelirleri azaldığından borçlanma yoluna gidilmiş ve ekonomi bir çıkmaza girmişti. Ücretlerin düşmesi sık sık grevlere yol açıyor, aşırı yoksullaşan tarım işçileri, borçlarını ödeyinceye kadar çiftlik sahiplerinin yanında köle olarak çalışmak zorunda bile kalabiliyordu. İşte bu ortamda, 1920’ye kadar devam eden iç savaş “Meksika Devrimi” olarak siyasi tarihe geçen süreç başlarken, 2 milyonu aşkın insanın hayatını kaybettiği bu felaket süreci sonrasında, Meksika, daha istikrarlı bir döneme girmiştir. Meksika Devrimi sürecinde ülkede iki grup öne çıkmıştır. Birinci grup, Diaz’ın otoriter sistemine karşı çıkan orta sınıf Meksikalılar, ikinci grup ise toprak reformu talep eden radikal devrimcilerdir. Devrimin ilk safhasında Francisco Madero liderliğindeki birinci grup Diaz’ın diktatoryal yönetimini yerle bir etmiş, ikinci safhada ise Emiliano Zapata ve Pancho Villa liderliğindeki radikal devrimci grup, hâkimiyeti ele geçiren birinci grupla güç mücadelesine girmiş, ancak 1917’de Venustiano Carranza’nın ülkede kontrolü sağlaması ve yeni anayasanın ilanı ile bilek güreşini kaybetmişlerdir. Ancak bu dönemde çok popüler olan Zapata ve Pancho Villa, günümüzde bile devrimci kişilikleriyle dünya çapında tanınan ve Meksika tarihine geçen önemli kişiliklerdir.
1917 yılında ilan edilen anayasa, büyük ölçüde birinci grubun fikirlerini yansıtıyor ve liberal niteliğiyle dikkat çekiyordu. Diktatörlüğe dönüşü engelleyen, düzenli genel seçimleri getiren ve ülkede federal sistemi inşa eden yeni anayasa (1917 anayasası), ülkede nispeten iyi bir düzen kurmayı başarsa da, 1919 yılındaki Zapata suikasti nedeniyle halk desteğini kaybeden Carranza, 1920 yılında kendisine düzenlenen bir suikast sonucu öldürülmüştür. Carranza’nın ardından seçilen iki Meksika Cumhurbaşkanı; Alvaro Obregon (1920-1924) ve Plutarco Elias Calles (1924-1928), 10 yıl süren devrim sürecinde yaşanan kanlı iç savaşa son vermeyi başarmış ve sendikaları devlet denetimi altına alarak ve kısmi toprak reformu gerçekleştirerek, devrimci radikal grubu kısmen de olsa yumuşatmayı başarmışlardır. Ancak bu radikal grubu sakinleştirmek için yapılan reformların sosyalizmi çağrıştırması o dönemde ABD’yi huzursuz etmiş, yine de Calles’in bu dönemde kurduğu Meksika Kurumsal Devrimci Partisi (Partido Revolucionario Institucional – PRI), Meksika’nın modernleşme tarihinin en önemli ve somut başarısı olarak tarihe geçmiştir. Amblemi, Meksika bayrağı ile aynı renkleri paylaşan bu “milli” parti, ülkenin modernleşme reformlarına imza atmış ve bugünlere kadar gelebilmesinin mimarı olmuştur. Meksika, bu dönemden başlayarak uzun yıllar hâkim parti modeline (dominant party model) uygun bir siyasi seyir izlemiş ve ancak 1990’lardan itibaren PRI’nın Meksika siyasal hayatındaki baskın yapısı gerileyebilmiştir. Bu dönemdeki bir diğer önemli gelişme ise, 1934-1940 yılları arasında görevde kalan solcu Cumhurbaşkanı Lazaro Cardenas’ın, tepkilere rağmen enerji kaynaklarını millileştirmesi ve devlet tekeli olan Pemex’i kurmasıdır.
Lazaro Cardenas
Cardenas sayesinde Meksika, 1970’lerde Cumhurbaşkanı Jose Lopez Portillo döneminden başlayarak önemli bir petrol üreticisi ülke haline gelmeyi başarmıştır. Ancak petrol gelirlerinin artması, borçlanmayla ayakta duran ve büyüyen ekonominin sorunlarına çare olmamış ve bu ülkeden, bu yıllardan başlayarak ABD’ye yönelik büyük bir göç dalgası doğmasına neden olmuştur. 1980’lerde petrol fiyatlarının düşmesi ve 1985 depremi de Meksika’nın kötü gidişatına tuz biber ekmiş ve 1988 yılında PRI adayı Salinas Gortari’nin seçim zaferine yönelik şaibe iddiaları da bu sorunlara eklenince, hakim parti modelinin sonunun geldiği anlaşılmıştır. Nitekim PRI’nın 1990’lı yıllarda hızla liberalleşme çabalarına karşın (ki bu dönemde Meksika 1994 yılında NAFTA’ya ve 1996 yılında Dünya Ticaret Örgütü’ne katılmıştır), 2000 yılında yapılan seçimlerde Partido Accion Nacional – PAN (Meksika Milliyetçi Hareket Partisi) adayı Vicente Fox, PRI adayı Francisco Labastida’yı mağlup ederek, PRI’nın 70 yıllık saltanatına son vermiştir. PAN, 2006 yılında Felipe Calderón ile bir zafer daha kazanarak, Meksika siyasetinde PRI’nin en büyük rakibi haline gelmiştir.
Andres Manuel Lopez Obrador veya nam-ı diğer AMLO
Meksika’da 2012 yılında yapılan bir önceki Cumhurbaşkanlığı seçimlerini, 12 yıllık bir aranın ardından yeniden PRI’nın adayı Enrique Pena Nieto kazanmıştır. 2018 yılında ise 2011 yılında kurulan yeni bir sol parti olan Ulusal Yenilenme Hareketi-Morena’nın sol popülist adayı AMLO (Andrés Manuel López Obrador), sürpriz bir şekilde PAN adayı Ricardo Anaya ve PRI adayı José Antonio Meade geride bırakmış ve ülkenin 65. Cumhurbaşkanı seçilmiştir. Uzun yıllar Meksika’yı yöneten PRI ise, Pena Nieto dönemindeki yolsuzluklar nedeniyle seçmen tarafından cezalandırılmıştır.
1934’ten itibaren modern Meksika’daki Cumhurbaşkanlarına bakıldığında şu isimler karşımıza çıkmaktadır:
- Lazaro Cardenas (1934-1940),
- Manuel Ávila Camacho (1940-1946),
- Miguel Alemán Valdés (1946-1952),
- Adolfo Ruiz Cortines (1952-1958),
- Adolfo López Mateos (1958-1964),
- Gustavo Díaz Ordaz (1964-1970),
- Luis Echeverría (1970-1976),
- José López Portillo (1976-1982),
- Miguel de la Madrid (1982-1988),
- Carlos Salinas de Gortari (1988-1994),
- Ernesto Zedillo (1994-2000),
- Vicente Fox (2000-2006),
- Felipe Calderón (2006-2012),
- Enrique Peña Nieto (2012-2018)
- Andrés Manuel López Obrador/AMLO (2018-2024).
Meksika Hakkında Genel Bilgiler
Yaklaşık 1.965.000 km²’lik yüzölçümü ile dünyanın en geniş 14. ülkesi olan Meksika[7], 130 milyon civarındaki nüfusuyla ise dünyanın en kalabalık 10. devletidir[8]. Ülkenin başkenti olan Meksiko da (İngilizce Mexico City), 22,5 milyonluk nüfusuyla dünyanın en kalabalık başkent ve şehirlerinden birisidir.[9] Guadalajara, Monterrey, Puebla, Toluca, Tijuana ve León, ülkedeki diğer büyük şehirlerdir.
Meksika’nın nüfusuna etnik açıdan bakıldığında ise; yerli-İspanyol karışımı “mestizo”lar nüfusun yüzde 62’sini oluştururken, kalan nüfus içerisinde ise yerliler ve Avrupa kökenliler gibi farklı gruplar bulunmaktadır.[10] Dil açısından değerlendirildiğinde, ülkedeki toplam nüfusun yüzde 94’e yakınının ana dili İspanyolca iken, yüzde 5’in üzerinde yerli dili konuşan halk da Meksika’da halen yaşamaktadır.[11] Kuzeydeki Amerika Birleşik Devletleri’nin dışında, güneyinde bulunan Guetamala ve Belize gibi ülkelerle de komşu olan Meksika, dünyanın en kalabalık İspanyolca konuşulan ülkesi unvanını da elinde bulundurmaktadır. Dini-mezhebi açıdan duruma bakıldığındaysa, yüzde 78’lik Katolik nüfusun yanı sıra, yüzde 11,2’lik Protestan nüfustan söz edilebilir.[12] Ülkenin para birimi ise peso-Meksika pesosudur.[13]
Meksika haritası[14]
2 trilyon doları aşan ekonomisiyle -Rusya’nın hemen ardından- dünyanın en büyük 12. ekonomisi olan Meksika[15], kişi başına düşen yıllık 15.250 dolarlık performansıyla[16] bu alanda önemli bir eşiği aşmış ve 60. sıralara yükselerek, yüksek gelirli ülkeler sınıfına yaklaşmıştır. Meksika’nın tarihinde ekonomik performans hızlı iniş-çıkışlarla geçmiş ama son yıllarda genelde büyüme trendi hep ağır basmıştır.[17] Önemli bir petrol üreticisi olan Meksika’nın diğer başlıca ihraç ürünleri ise şunlardır; otomotiv ana ve yan sanayi, elektrik-elektronik, traktör, mobilya, medikal cihazlar, altın, gümüş, alkollü içecekler, avokado, domates, bisküvi, sığır eti, şekerli mamuller, ceviz ve şeker kamışı.[18] Ülkenin en önemli ticaret partnerleri ise; açık farkla ABD (Meksika ihracatının neredeyse yüzde 80’i bu ülkeyedir), Kanada, Çin, Almanya, Güney Kore, Brezilya ve Japonya’dır.[19] Ancak Meksika için ticaret demek neredeyse tamamen ABD demektir.
1945’te kuruluşundan bu yana Birleşmiş Milletler’in saygın üyelerinden birisi olan Meksika, ayrıca Dünya Ticaret Örgütü (WTO), Amerikan Devletleri Örgütü (OAS), İber-Amerikan Devletleri Örgütü (OEI), Latin Amerika ve Karayipler’de Nükleer Silahların Yasaklanması Ajansı (OPANAL), Rio Grubu, ABD-Kanada-Meksika Ticaret Antlaşması (eski adıyla NAFTA, yeni adıyla USMCA), Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği (APEC), G20, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), Pasifik İttifakı, Paris Kulübü (ortak), SICA (gözlemci), APEC, Avustralya Grubu, CARICOM (gözlemci), CSN (gözlemci), UNASUR (gözlemci), Union Latina (gözlemci) ve Trans-Pasifik Ortaklığı için Kapsamlı ve İlerici Anlaşma (CPTPP) gibi önemli uluslararası platformlarda taraf olmuş ve buralarda boy göstermektedir.[20] Meksika’nın Avrupa Birliği, İsrail ve Japonya da dahil olmak üzere 50 kadar ülkeyle serbest ticaret anlaşmasının olması da, bu ülkenin küresel ekonomik sistemdeki merkezi rolünü göstermektedir.[21] Ayrıca, neredeyse tüm dünya (190) ülkeleriyle diplomatik ilişkileri olan Meksika, Filistin Otoritesi ve Tayvan’la da ilişkilerini temsil ofisleri aracılığıyla yürüten ve diplomatik etkinliği çok yüksek düzeyde olan bir devlettir.
Meksika bayrağı
Meksika’nın bayrağı ise, umudu, neşeyi ve sevgiyi simgeleyen yeşil, barışı ve dürüstlüğü simgeleyen beyaz ve çalışkanlık, cesaret ve gücü temsil eden kırmızıdan oluşan üç renkli ilginç bir flamadır. Bayrağın ortasında Meksika’nın arması yer alır ki, bunda da bir kayanın üstünde bitmiş Hintinciri bitkisine konmuş, ağzında yılan olan kartal bulunur.[22] 9.330 kilometre kıyı şeridi olan ülke, yüzde 33’ü ormanlarla kaplı doğayla iç içe bir devlettir.[23]
Siyasal Sistem[24]
Halen 1917 anayasasının halen geçerli olduğu Meksika’da, Başkanlık sistemi uygulanmaktadır. Ancak bu sistemin ABD’nin Başkanlık sisteminden temel farkı, Meksika Cumhurbaşkanı’nın ABD Başkanı’nın aksine hiçbir şekilde kontrol edilememesi, gücünün dengelenmemesi ve bu nedenle adeta bir diktatör yetkilerine sahip olmasıdır. Kâğıt üzerinde kuvvetler ayrılığı bulunsa da, PRI’nın uzun yıllar hem yasama, hem de yürütmedeki ağırlığı nedeniyle ülke uzun yıllar fiiliyatta tek parti rejimi gibi yönetilmiş, bunun sonucu olarak bugün de çok partili demokrasi tam anlamıyla kurumsallaşamamıştır. Bu dönemde yapılan seçimlerde Cumhurbaşkanlarının bile tam anlamıyla seçildiği söylenemez, zira bir önceki Cumhurbaşkanı bir sonrakinin önünü açıyor ve hatta bir nevi onu tayin ediyordu. Ancak 1993 yılında, PRI’nın yaptığı bazı değişikliklerle (örneğin seçim sisteminin çoğunluk sisteminden nisbi temsile dönmesi yönünde atılan adımlar) ülkede çok partili demokratik bir düzenin önü açılmıştır. PRI’nın 2000 yılındaki tarihi yenilgisinden önceki son Cumhurbaşkanı Ernesto Zedillo döneminde yapılan ve yargıya yönelik atamaları meclis denetimine tabi tutan yasa da, ülkenin demokratikleşmesinde kilit bir rol oynamıştır.
Demokratik ve Federal bir hükümet yapısına sahip olan Meksika, Başkanlık sistemiyle idare edilmektedir. 6 yılda bir yenilenen seçimler ve halkın oyuyla bir dönemle sınırlı olmak üzere seçilen Cumhurbaşkanı (ya da Başkan), kabine üyelerini kendisi belirlemektedir. Cumhurbaşkanı adayı en az 35 yaşında ve yerli olmalı, ayrıca asker ya da dini görevli kariyerinden gelmemelidir. Kâğıt üzerinde yürütmede, fiiliyatta ise hem yasama, hem de yürütmede tekel gücüne sahip olan Meksika Başkanı, ülkenin esas yöneticisi konumundadır. Meksika’daki son Cumhurbaşkanlığı seçimi 1 Temmuz 2018 tarihinde gerçekleşmiştir. Bu tarihte yapılan seçimleri, Morena (Ulusal Yenilenme Hareketi) adayı Andrés Manuel López Obrador (AMLO), oyların yüzde 54,71’ini alarak kazanmıştır. En güçlü rakibi olan PAN adayı Ricardo Anaya ise yüzde 22,91 oyda kalmıştır.
Meksika’da Cumhurbaşkanı’nın gücü neredeyse sınırsızdır. Bu nedenle kendilerine “seçilmiş monark” gözüyle bakılır. Meksika Cumhurbaşkanları, yasama ve yürütme yetkilerini ellerinde bulundururlar. Normalde yasama yetkisi Parlamento’nun elinde olsa da, Meksika Cumhurbaşkanları kanun hükmünde kararnamelerle (decree) çoğu zaman yasaları da kendileri yaparlar. Başkanların Parlamento kararlarını veto etme hakları da bulunduğu için, kendileri hem yasama, hem de yürütme açısından hakim durumdadırlar. Yargıç atama ve görevden alma konusunda da Başkanların önceden sınırsız yetkileri vardı, ama sonradan bu güç kısıtlandı. Meksika Cumhurbaşkanlarının en önemli sorunu ise, iktidarlarının sadece bir dönemle (6 yıl) sınırlı kalmaya mahkûm olmasıdır.
128 üyeli Senato ve 500 üyeli Temsilciler Meclisi’nden oluşan Meksika Parlamentosu’na, milletvekilleri 3 yıllık, Senatörler ise 6 yıllık dönemler için seçilmektedirler. Kâğıt üzerinde Amerikan sistemine benzese de, Meksika yasa yapıcılarının üst üste iki defa seçilmelerinin imkânsız oluşu nedeniyle genelde Parlamento’ya tecrübesiz kişiler girmekte ve siyasi sistemde etkili hale gelmeleri bu sayede imkansız hale gelmektedir. Senato’nun (ABD’ye benzer şekilde), Supreme Court (Anayasa Mahkemesi) üyesi 11 yargıcın Başkan tarafından atanması sürecinde onayı (2/3 çoğunlukla) gerektiğinden, üst meclisin Senato olduğu söylenebilir.
31 eyalet ve özerkliğe sahip başkent Meksiko’dan oluşan federal bir devlet hüviyeti gösteren Meksika[25], Freedom House kuruluşuna göre 60/100 puanla “kısmen özgür” bir devlet, yani kusurlu bir demokrasidir.[26] Buna karşın, Meksika’nın sorunlarını çözerek tam bir demokrasiye dönüşme ihtimali gayet yüksektir.
2024 Seçimleri
2024 Meksika seçimlerini kazanması beklenen aday, 2018 yılında AMLO ile iktidarı elde eden görece yeni Morena (Ulusal Yenilenme Hareketi) partisinin kadın Cumhurbaşkanı adayı Claudia Sheinbaum’dur. 1962 doğumlu olan Sheinbaum, Enerji Mühendisliği alanında doktora yapmış Yahudi bir kadın siyasetçi, akademisyen ve eski Meksiko Belediye Başkanı’dır (2018-2023).[27] Sheinbaum, partisi adına 2018’de Başkan seçilen AMLO’nun tam desteğine sahiptir ve onun “protégé”si olarak değerlendirilmektedir. Ülkede tarihinin belki de en popüler Başkanı olan AMLO’nun desteği, seçimler öncesinde Sheinbaum’u çok iddialı hale getirmektedir.[28] Öyle ki, güncel anketler, Sheinbaum’un yüzde 53 ve üzerine bir oyla seçimi rahat kazanacağını göstermektedir.[29]
Claudia Sheinbaum
Anketler Sheimbaum’u biraz olsun zorlayabileceği gözüken tek aday ise, PRI’nin 70 yıllık iktidarını Vicente Fox döneminde yıkan sağcı PAN (Partido Acción Nacional) partisinin kadın Cumhurbaşkanı adayı Xóchitl Gálvez’dir. Ancak bu seçimlerde, PRI, PAN Partisi ve adayını desteklemektedir. Bu, Meksika siyaseti adına tarihi bir kırılmalıdır ve AMLO ve partisi Morena’nın etkisiyle Meksika siyasetinden bir yeniden hizalanma (realignment) olduğunu göstermektedir. Bu rekabette, geleneksel partiler (PRI ile PAN), yeni ve farklı bir parti olan Morena’ya karşı konumlanmaktadır. 1963 doğumlu ve yerli köklerden gelen bir iş kadını olan Gálvez, daha önce Hidalgo Belediye Başkanlığı (2015-2018) ve Senatörlük (2018-2023) yapmış deneyimli bir siyasetçidir. Güncel anketler, Gálvez’in oy oranının yüzde 36’yı bulabileceğini göstermektedir. Böylelikle, Meksika, iki kadın Cumhurbaşkanı adayının yarıştığı ilginç bir ülke olarak dikkat çekmektedir.
Xóchitl Gálvez
Seçimi etkileyebilecek bir faktör ise, 11 milyon civarındaki yurtdışı seçmendir.[30] Ayrıca üçüncü aday olan Yurttaş Hareketi Partisi (Movimiento Ciudadano) adayı Jorge Máynez’in sürpriz yapmaması beklenmemekte ve oy oranının yüzde 10’ları ancak biraz aşabileceği öngörülmektedir. Bu anlamda, Sheinbaum- Gálvez rekabetinin beklendiği seçimlerin açık favorisi Sheinbaum’dur.
Sonuç
Sonuç olarak, önemli bir devlet olan ve Türkiye ile de ilişkileri gelişen Meksika’daki Başkanlık seçimleri, Türkiye gibi demokratikleşmeye çalışan ve gelişmekte olan ülkelerin tipik sorunlarını yaşayan bir devlet olan Meksika’yı yakından takip etmemizi gerektirmektedir. Zira bu ülkedeki siyasi sistem, ekonomik yapı ve daha birçok şey, ülkemizin gelişmesi adına da irdelenmesi gereken önemli olgulardır.
Kapak fotoğrafı: Meksika’da Başkan adayları (soldan sağa): Xóchitl Gálvez, Claudia Sheinbaum ve Jorge (Álvarez) Máynez.
Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
DİPNOTLAR
[1] Britannica, “Mexico”, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://www.britannica.com/place/Mexico.
[2] İnsamer, “Meksika”, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-meksika/.
[3] İnsamer, “Meksika”, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-meksika/.
[4] Ozan Örmeci (2015), “Siyasal Sistemler: Meksika”, Uluslararası Politika Akademisi, 19.01.2015, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://politikaakademisi.org/2015/01/19/siyasal-sistemler-meksika/.
[5] İnsamer, “Meksika”, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-meksika/.
[6] Ozan Örmeci (2015), “Siyasal Sistemler: Meksika”, Uluslararası Politika Akademisi, 19.01.2015, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://politikaakademisi.org/2015/01/19/siyasal-sistemler-meksika/.
[7] Statista, “The 30 largest countries in the world by total area”, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://www.statista.com/statistics/262955/largest-countries-in-the-world/.
[8] Worldometer, “Countries in the world by population (2024)”, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://www.worldometers.info/world-population/population-by-country/.
[9] MacroTrends, “Mexico City, Mexico Metro Area Population 1950-2024”, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://www.macrotrends.net/global-metrics/cities/21853/mexico-city/population.
[10] World Factbook, “Mexico”, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/mexico/#people-and-society.
[11] World Factbook, “Mexico”, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/mexico/#people-and-society.
[12] World Factbook, “Mexico”, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/mexico/#people-and-society.
[13] Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, “Ülke Künyesi: Birleşik Meksika Devletleri”, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://www.mfa.gov.tr/meksika-kunyesi.tr.mfa.
[14] Infoplease, “Mexico Map: Regions, Geography, Facts & Figures”, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://www.infoplease.com/atlas/north-america/mexico-map.
[15] Forbes India (2024), “The top 10 largest economies in the world in 2024”, 30.04.2024, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://www.forbesindia.com/article/explainers/top-10-largest-economies-in-the-world/86159/1.
[16] IMF (2024), “GDP per capita, current prices – U.S. dollars per capita”, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPDPC@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD.
[17] The World Bank, “GDP growth (annual %) – Mexico”, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG?locations=MX.
[18] Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, “Meksika’nın Ekonomisi”, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://www.mfa.gov.tr/meksika-ekonomisi.tr.mfa.
[19] Santander Trade Markets, “Mexican foreign trade in figures”, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://santandertrade.com/en/portal/analyse-markets/mexico/foreign-trade-in-figures#:~:text=Mexico%20is%20heavily%20dependent%20on,Japan%20(0.9%25%20each).
[20] International Trade Administration, “Mexico – Country Commercial Guide: Trade Agreements”, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://www.trade.gov/country-commercial-guides/mexico-trade-agreements; Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, “Ülke Künyesi: Birleşik Meksika Devletleri”, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://www.mfa.gov.tr/meksika-kunyesi.tr.mfa.
[21] International Trade Administration, “Mexico – Country Commercial Guide: Trade Agreements”, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://www.trade.gov/country-commercial-guides/mexico-trade-agreements.
[22] Kumbara Dergisi, “Aşırılıklar Ülkesi Meksika”, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://kumbaradergisi.com/icerikler/meksika/.
[23] Kumbara Dergisi, “Aşırılıklar Ülkesi Meksika”, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://kumbaradergisi.com/icerikler/meksika/.
[24] Kaynakça için bakınız; Patrick H. O’Neil & Karl Field & Don Share (2010), Cases in Comparative Politics (third edition), W. W. Norton & Company, ss. 407-449.
[25] Britannica, “Mexico”, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://www.britannica.com/place/Mexico.
[26] Freedom House (2024), “Mexico”, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://freedomhouse.org/country/mexico/freedom-world/2024.
[27] Oksijen (2024), “WSJ Meksika’nın seçilmek üzere olan ilk kadın liderini yazdı: Görevi ülkeyi kurtarma”, 30.05.2024, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://gazeteoksijen.com/dunya/wsj-meksikanin-secilmek-uzere-olan-ilk-kadin-liderini-yazdi-gorevi-ulkeyi-kurtarmak-212781.
[28] Brian Osgood (2024), “What to know about Mexico’s 2024 presidential election”, AlJazeera, 27.05.2024, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://www.aljazeera.com/news/2024/5/27/what-to-know-about-the-mexicos-2024-presidential-election.
[29] Carin Zissis (2024), “Poll Tracker: Mexico’s 2024 Presidential Vote”, AS/COA, 29.05.2024, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://www.as-coa.org/articles/poll-tracker-mexicos-2024-presidential-vote.
[30] Brian Osgood (2024), “What to know about Mexico’s 2024 presidential election”, AlJazeera, 27.05.2024, Erişim Tarihi: 30.05.2024, Erişim Adresi: https://www.aljazeera.com/news/2024/5/27/what-to-know-about-the-mexicos-2024-presidential-election.
