Birleşik Krallık’ta Temmuz ayının sonunda başlayan ve hızla ülkenin geneline yayılan göç karşıtı isyanlar sürerken, liderlerin ve siyasetçilerin bu isyanlara dair açıklamalarında İslamofobi ve Müslüman karşıtlığı gibi kavramları kullanmaktan kaçındığı dikkatlerden kaçmadı. Zira göç karşıtı isyanların arkasında İslamofobi ve yabancı düşmanlığı gibi faktörler olsa da, Britanyalıları sokaklara döken asıl faktörün ekonomik koşullar olduğu biliniyordu ve bu ekonomik koşullarda ülkelerine gelen göçmenleri işine, konutuna ve sosyal hizmetlerden faydalanmada kendilerine “rakip” gören Britanyalılar isyana kalkışmıştı. Bu isyanın arkasında yatan faktörlerden biri de “yoksulluk” idi; Statista[i] verilerine göre 2022 itibarıyla ülkede yaklaşık 11 milyon insan yoksuldur ve Birleşmiş Milletler uzmanına göre Britanya’daki yoksulluk “sistemik” ve “trajik” hale gelmiştir.[ii]
2023 yılında açıklanan dünyanın en zengin ülkeleri listelerinde ilk yirmide Birleşik Krallık yoktur; İrlanda, Luksemburg, Norveç, Danimarka, İşviçre gibi Avrupa ülkelerinin başı çektiği listelerde Birleşik Krallık çok gerilerden gelir. Çünkü Britanya ekonomisi, 2008 yılında başlayan küresel krizin etkisiyle yaşanan ekonomik daralmayı takiben 2010 yılında toparlanıyor izlenimi verse de, ülkede bir türlü ekonomik büyümede istikrar sağlanamamıştır. 2018 yılında negatif değerlere düşen ekonomik büyüme 2023 yılında % 0,1 olarak gerçekleşmiştir; bu oran, küresel krizin ertesinde 2010 yılında gerçekleşen ekonomik büyüme oranından bile düşüktür.
Buna rağmen cari fiyatlarla kişi başına düşen GSYİH’nın artış gösterdiği, işsizlik oranlarının 2011 yılında tecrübe edilen % 8 oranından günümüzde % 4’lere düştüğü, istihdam oranlarının % 70’lerden % 76’ya çıktığı, enflasyon oranlarının iki yıl içinde % 10’dan % 2’ye düşürülebildiği bir ülkede durum ne kadar kötü olabilir ki diye düşünebiliriz. Oysa Birleşik Krallık’ta “yaşam maliyeti krizi” yaşanmaktadır.
Yaşam maliyeti krizinin nedeni, günümüzde % 2’ye düşmüş olsa da, 2020 yılında % 0,2-0.,7 bandında seyreden enflasyon oranının Kasım 2022’ye gelindiğinde % 11’i aşmış olmasıdır. 1989 yılında kadar geri giden veriler incelendiğinde, bu enflasyon oranının Britanya için bir rekor olduğu anlaşılmaktadır. Britanya ekonomisi üzerinde çalışanlar, enflasyondan kaynaklanan yaşam maliyeti krizinin başlıca iki nedeni olduğuna işaret etmektedirler. Birincisi, Rusya-Ukrayna Savaşı gibi küresel olarak adlandırılan nedenler; ikincisi ise Muhafazakâr Parti iktidarının eleştirilmesine neden olan politika tercihleridir. Sonuçta, gıda ve tüketim malları fiyatlarında keskin artışlar olmuş ve enerji faturaları hızla yükselmiştir.
Bu koşullarda konut kiraları da hızla artmıştır; ülke genelinde % 9 olan kira artış oranı da Britanya için bir rekordur. Kira artışlarının en yüksek olduğu bölge İngiltere’dir; İskoçya, Kuzey İrlanda ve Galler’deki kiralar artmakta birlikte, İngiltere’de olduğu gibi bu artış şimdilik kriz boyutuna gelmemiştir. Ama ülke genelinde kiracıların kiraları ödeyemeyecek duruma geldiği konuşulmakta iken, konut edinme sorununun ne kadar büyük olduğuna dair en açık kanıt, “evsizliğin sembolü” sokakta uyuyanların artmış olmasıdır. Ülkede sokakta uyuyanların sayısı 2022 yılında 4.000’e yaklaşmıştır; bu rakam 2021 yılına göre % 27 artışı ifade etmektedir. Bazı yayınlar ise sokakta uyuyanların sayısının 4.000’i çok aştığını, bazıları ise sadece Londra’da bu sayının çok daha yükseklere ulaştığına işaret etmektedir. Açıklanan rakamlardaki farklılıklar sokakta uyuyanların sayısının tespit edilmesinde farklı yöntemler kullanılmasına bağlanmakla birlikte, sokakta uyuyanların sayısının geçmiş yıllara göre arttığı gerçeğini gölgeleyememektedir. Britanya basınında büyük şehirlerin içinde oluşan ve evsizlerin barınmaya çalıştığı çadır kentlere dair çıkan haber ve yorumlar ise Britanya’da artan yoksulluğa işaret etmektedir.
Sokakta uyuyanlar sorununun çözümü için gözler İşçi Partisi iktidarına çevrilmiştir; 4 Temmuz seçimlerini kazanarak iktidarı Muhafazakâr Parti’den devralan İşçi Partisi’ne seçimi kazandıran ana faktörlerden biri, sokakta uyuyanların sayısının artmasına da sebep olan yoksulluk, işsizlik ve konut kiralarında artış gibi ekonomik problemleri çözme açısından Muhafazakâr Parti iktidarına olan güvenin azalmasıdır. Seçimlerden hemen önce gerçekleştirilen anket çalışmaları da[iii] Britanyalıların ekonomik sorunları çözme konusunda İşçi Partisi’ne Muhafazakâr Parti’den çok daha fazla güven duyduğunu göstermiştir. Üstelik 1997-2010 yılları arasında iktidarda olan İşçi Partisi’nin sokakta uyuyanlar meselesinde deyim yerindeyse sicili de iyidir. İşçi Partisi, 1997 yılında iktidara geldiğinde, sokakta uyuyanları Muhafazakâr Parti’nin bir “ihmali” olarak göstererek, sorunla mücadele etmek için somut adımlar atmıştı. Başbakan Blair iktidara gelir gelmez Social Exclusion Unit ve Rough Sleepers’ Unit (RSU) adı altında birimler kurmuştu. İşçi Partisi hükümeti, 1999 yılında Nisan 2022 tarihine kadar sokakta uyuyanların sayısını üçte iki oranında azaltma hedefi belirlemişti ve bu hedef planlanan tarihten önce 2001 yılında gerçekleşmişti. Britanya ekonomisi üzerinde çalışanların ifade ettiği gibi, İşçi Partisi iktidarı ile sokakta uyuyanlar sorunu tamamen çözülmüş olmasa bile görünür bir sorun olmaktan çıkmıştı; ancak 2010 yılında iktidara gelen Muhafazakâr Parti döneminde sokakta uyuyanlar sorunu tekrar büyüdü, hatta Londra’da sokakta uyuyanların sayısı üçe katlandı.[iv]
Şimdi ise muhalefette iken Muhafazakâr Parti’yi evsizlik sorununa çözüm üretememek ve sokakta uyuyanları göz ardı etmekle hep eleştiren İşçi Partisi’nin soruna çözüm getirip getiremeyeceği merak konusu. İşçi Partisi’nin tek yapması gerekenin bir önceki İşçi Partisi iktidarını örnek almak olduğunu belirtenler açısından İşçi Partisi hükümeti sokakta uyuyanlar sorununu çözmekte zorlanmayacaktır. Ancak bu noktada bir sorun var: 1997-2010 yıllarında iktidarda olan İşçi Partisi sokakta uyuyanlar için net ve iddialı hedefler belirlemişti, gerekli mali kaynakları ayırmak suretiyle bu meseleyi öncelikleri arasına yerleştirmişti. Oysa Keir Starmer Başbakanlığında İşçi Partisi hükümetinin sokakta uyuyanlar sorununu çözmek için belirlediği net hedefleri yok; hükümetin bu sorun için ne kadar kaynak aktarabileceği konusunda kimsenin bilgisi yok.
Bu noktada şu soru zamanla yanıt bulacak gibi: sokakta uyuyanlar sorununu çözme konusunda Başbakan Keir Starmer İşçi Partili eski Başbakanlar Blair ve Brown’un izinden gidebilecek midir?
Doç. Dr. Dilek YİĞİT
Kapak fotoğrafı: BBC
DİPNOTLAR
[i] https://www.statista.com/topics/3809/poverty-in-the-uk/.
[ii] https://www.bbc.com/news/uk-48354692.
[iii] https://www.statista.com/statistics/1441204/uk-best-party-for-economy-poll/.
[iv] https://intranet.birmingham.ac.uk/it/teams/infrastructure/research/bear/documents/public/bear-pgr-2020/labour-and-homelessness-for-digital-conference-david-christie.pdf; https://www.independent.co.uk/voices/rough-sleeping-homelessness-blair-government-labour-record-a8490436.html.
