Giriş
Hatırlanacağı üzere, Arap Baharı sürecinde gerçekleştirdiği “Yasemin Devrimi” ile Müslüman dünyasındaki monarşik ve despotik yönetimlere rağmen gençlerin ve kadınların desteğiyle demokratik bir rejim kurma gayretleri sayesinde bir anda dünyada ilgiyle takip edilen ve sevilen bir ülke haline gelen ve hatta 2015 yılında Tunus Ulusal Diyalog Dörtlüsü ile Nobel Barış Ödülü’nü kazanmayı başaran Tunus, ne yazık ki radikal İslamcılık temelli hareketlerin yarattığı risklere dayalı konjonktürel gelişmeler ve bölgedeki statükonun bozulmasından endişe eden Batılı ve Doğulu büyük güçlerin demokratik rejimlere öncelik vermemesi nedeniyle zamanla daha otoriter bir sisteme doğru evrimleşmiştir. Bu yazıda, mevcut Cumhurbaşkanı Kays Said’in (Kais Saied) rekor oyla yeniden seçildiği 2024 Tunus Cumhurbaşkanlığı seçimi analiz edilecektir.
Tunus’un Otoriter Siyasi Evrimi
Tunus’un ekonomik sorunların pençesinde Arap Baharı sürecinde oluşturduğu demokratik rejimi bölgede demokrasinin yayılmasından korkan monarşik ve despotik yönetimlerin de baskılarıyla giderek zayıflattığı bir dönemde yapılan 2019 Cumhurbaşkanlığı seçimini, Nabil Karou karşısında birçokları için beklenmedik bir şekilde kazanan ve İslamcı Ennahda hareketi tarafından da desteklenen bir Hukuk Profesörü olan bağımsız aday Kays Said, 2021 yılında ise ülkedeki yönetim krizini gerekçe göstererek meclisi feshetmiş ve ülkesinde önce yarı-Başkanlık, daha sonra da Başkanlık sistemine dayalı yeni bir rejim inşa etmiştir. Bazı konularda muhafazakâr ve otoriter köşeli tavırlar ve söylemler benimseyen Said, buna karşın Tunuslu kadın akademisyen Necla Buden’i yeni hükümeti kurması için görevlendirmiş ve Tunus’un ve Arap dünyasının ilk kadın Başbakanını atayarak dikkat çekmiş ve övgü almıştır.[1]
Cumhurbaşkanı Said, 2022 yılı Haziran ayında da ülkesini Başkanlık sistemine geçirmek için bir referandum düzenlemiş ve yalnızca yüzde 30,5 katılımın olduğu referandumundan yüzde 94,6 oyla aradığı desteği sağlamayı başarmıştır. Bu anayasa değişikliği sonucunda ülkede Başkanlık sistemine dayalı yeni bir sistem oluşturulurken, önceden anayasada yer alan “Tunus’un resmi dini İslam’dır” maddesi anayasadan çıkarılarak, yerine laikliğe daha yakın olarak algılanabilecek “Tunus, İslam ulusunun bir parçasıdır” ifadesi[2] eklenmiştir. Ülkede 2022 yılı sonu ve 2023 yılı başlarında parlamento seçimleri de yapılırken, seçimlere katılımın düşük kalması ve birçok önemli siyasi partinin seçimi boykot etmesi[3], Said’in kurduğu yeni rejimin meşruiyetinin azalmasına neden olmuştur.
Buna karşın, Said’in ülkede kurduğu yeni rejim güçlü bir şekilde ayakta kalmaya devam etmiştir. Öyle ki, Said, ülkede yönetim krizi ve ekonomik sorunları çözmek adına güçlü merkezi liderliğine destek isterken, siyasal muhaliflerini de cezalandırmak ve engellemek gibi bir yöntem tercih etmiştir. Bu bağlamda, 17 potansiyel Cumhurbaşkanı adayından birçokları elenirken, Zuheyr el-Mağzavi ve Ayaşi Zamal’ın adaylıkları onaylanmıştır.[4] Ülkedeki tanınmış siyasetçilerden İslamcı Ennahda lideri Raşid Gannuşi ile İslamcılık karşıtı bir sağcı olan Abir Musa’nın hapiste tutulmaları ise, seçim öncesinde Said’in herhangi bir sürprize izin vermemek istemesi olarak yorumlanmıştı.
2024 Tunus Cumhurbaşkanlığı Seçimi
6 Ekim 2024 tarihinde yapılan Tunus Cumhurbaşkanlığı seçiminde, mevcut Cumhurbaşkanı Kays Said, eski Tunus Temsilciler Meclisi üyesi Ayachi Zammel karşısında rahat bir zafer kazanmış ve toplam oyların 90,69’unu alarak yeniden seçilmiştir. Zammel’in oy oranı yüzde 7,3 düzeyinde kalırken, seçime katılım oranının yalnızca yüzde 28,8’de kalması[5], halkın seçimlere duyduğu ilgisizliği ve yeni rejime yönelik tepkiyi göstermesi açısından önemlidir.[6] Ayrıca üçüncü aday Zuheyr el-Mağzavi’nin oy oranı yüzde 1,9 olarak ilan edilmiştir. Seçimlere özellikle gençlerin katılmadığı Fransız basınında ifade edilirken, Said’in tek ciddi rakibi olan Ayachi Zammel’in seçim öncesinde tutuklanması ve seçim sonrasında cezasının kesinleşerek hapse atılması, ülkedeki siyasi baskının boyutunu göstermektedir.[7]
Nitekim New York merkezli İnsan Hakları İzleme Örgütü-HRW’ye göre, ülkede 170 kadar siyasi muhalif tutuklu durumdadır.[8] Diğer İslam ve Arap devletleriyle kıyaslandığında bu çok kötü bir gösterge değilse de, gidişatın negatif olduğu ortadadır. Freedom House’a göre de, Tunus, geçmişte daha iyi performanslarına karşın, günümüzde 51/100 puanla “kısmen özgür” (partly free) bir devlet durumundadır.[9] Ülkede özellikle siyasi özgürlükler kısıtlanmış olup, diğer haklarda ise daha iyi bir durum söz konusudur. Bu, eleştirilecek bir durum olmakla birlikte, İslam dünyasının lider ülkesi Türkiye’nin dahi 33/100 puanla[10] Tunus’un çok gerisinde kaldığı ve Tunus’un Magrep bölgesindeki komşularının da bu ülkeden çok daha sert (otoriter) rejimlere sahip oldukları düşünüldüğünde, bunun dönemin ruhuna dair de bizlere bir şeyler anlatıyor olması gerekir.
Sonuç
Sonuç olarak, Kuzey Afrika’nın önemli devletlerinden olan Tunus, 2024 Cumhurbaşkanlığı seçimini sorunsuz atlatmış olsa da, ülkedeki demokratik gerileme devam etmektedir. Bunun temel sebepleri kuşkusuz bölgede demokrasinin yeşermesi ve gelişmesi için uygun koşulların; yani ekonomik refah, laiklik, kadın hakları ve güvenlik vs. gibi kritik unsurların sağlanmasında ciddi sorunlar yaşanmasıdır. Bunlar için ise kuşkusuz bölgedeki devletlerden Libya’nın bir an önce istikrara kavuşması ve dindar Müslüman grupları radikalleştiren Filistin Sorunu’nun çözümlenmesi gerekmektedir.
Kapak fotoğrafı: https://www.lemonde.fr/en/le-monde-africa/article/2024/10/07/tunisian-president-kais-saied-wins-second-term-in-landslide-victory_6728532_124.html
Prof. Dr. Ozan ÖRMECİ
DİPNOTLAR
[1] Sürecin detayları için bakınız; Ozan Örmeci (2023), “Arap Baharı Süreci ve Sonrasında Tunus”, Uluslararası Politika Akademisi, 17.06.2023, Erişim Tarihi: 15.10.2024, Erişim Adresi: https://politikaakademisi.org/2023/06/17/arap-bahari-sureci-ve-sonrasinda-tunus/.
[2] Bakınız; “La Tunisie constitue une partie de la nation islamique”. Constitution de la République Tunisienne 2022 (2022), “Chapitre premier- Disposition générales”, Erişim Tarihi: 15.10.2024, Erişim Adresi: https://www.jurisitetunisie.com/tunisie/codes/Constitution_2022/const1005p.htm.
[3] Ozan Örmeci (2022), “2022-2023 Tunus Parlamento Seçimleri”, Uluslararası Politika Akademisi, 26.12.2022, Erişim Tarihi: 15.10.2024, Erişim Adresi: https://politikaakademisi.org/2022/12/26/2022-2023-tunus-parlamento-secimleri/.
[4] Euronews (2024), “Tunus Cumhurbaşkanı Kays Said’in yeniden seçilmesi mümkün mü?”, 06.10.2024, Erişim Tarihi: 15.10.2024, Erişim Adresi: https://tr.euronews.com/2024/10/06/tunus-cumhurbaskani-kays-saidin-yeniden-secilmesi-mumkun-mu.
[5] Mehmet Akif Turan (2024), “Tunus Cumhurbaşkanı Kays Said, yüzde 90,69 oyla tekrar seçildi”, Anadolu Ajansı, 07.10.2024, Erişim Tarihi: 15.10.2024, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/tunus-cumhurbaskani-kays-said-yuzde-90-69-oyla-tekrar-secildi/3354580.
[6] Le Monde (2024), “Tunisian President Kais Saied wins second term in landslide victory”, 07.10.2024, Erişim Tarihi: 15.10.2024, Erişim Adresi: https://www.lemonde.fr/en/le-monde-africa/article/2024/10/07/tunisian-president-kais-saied-wins-second-term-in-landslide-victory_6728532_124.html.
[7] Gazete Duvar (2024), “Tunus cumhurbaşkanı adayı Ayachi Zammel’e 6 yıl 8 ay hapis cezası”, 11.10.2024, Erişim Tarihi: 15.10.2024, Erişim Adresi: https://www.gazeteduvar.com.tr/tunus-cumhurbaskani-adayi-ayachi-zammele-6-yil-8-ay-hapis-cezasi-haber-1727027.
[8] Le Monde (2024), “Tunisian President Kais Saied wins second term in landslide victory”, 07.10.2024, Erişim Tarihi: 15.10.2024, Erişim Adresi: https://www.lemonde.fr/en/le-monde-africa/article/2024/10/07/tunisian-president-kais-saied-wins-second-term-in-landslide-victory_6728532_124.html.
[9] Bakınız; Freedom House (2024), “Tunisia”, Erişim Tarihi: 15.10.2024, Erişim Adresi: https://freedomhouse.org/country/tunisia/freedom-world/2024.
[10] Bakınız; Freedom House (2024), “Türkiye, Erişim Tarihi: 15.10.2024, Erişim Adresi: https://freedomhouse.org/country/turkey/freedom-world/2024.
