Giriş
Türkiye’nin Karadeniz yoluyla Balkanlar coğrafyasındaki önemli bir komşusu olan Romanya, 2024 yılını adeta “seçimler yılı” olarak geçirmektedir. Öyle ki, 9 Haziran’da yerel seçimlere sahne olan Romanya, 24 Kasım ve ihtiyaç olursa 8 Aralık’ta Devlet Başkanlığı seçimi ve 1 Aralık’ta parlamento seçimlerini düzenleyecektir. Bu yazıda, 2024 Romanya Devlet Başkanlığı ve parlamento seçimleri analiz edilecektir. Bunun için, öncelikle Romanya hakkında bazı temel bilgiler ve ülkenin siyasal sistemi anlatılacaktır.
Romanya Hakkında Genel Bilgiler
Güneydoğu Avrupa’da 238.391 kilometrekarelik[1] orta büyüklükte bir devlet olan Romanya, 18 milyonu aşkın nüfusu (güncel bazı verilere göre 19 milyon)[2] (dünyada 65.) ve 380 milyon dolarlık ekonomisiyle[3] (dünyada 41.) önemli ve etkili bir devlettir. Kişi başına düşen yıllık ortalama gelirini Avrupa Birliği (AB) üyesi olmasının ardından günümüzde 20.000 doların üzerine çıkarmayı başaran[4] Romanya, artık ortak gelir düzeyini aşmış gelişmiş de bir ülke durumundadır. Başkenti 1,7 milyonluk Bükreş şehri olan Romanya’nın sınır komşuları güneyinde Sırbistan ve Bulgaristan, batısında Macaristan, kuzeyinde Ukrayna ve doğusunda Moldova’dır. Bu anlamda, Romanya, haritada da görülebileceği üzere, günümüzde Avrupa Birliği (AB) ile Rusya Federasyonu (Rusya) arasındaki jeopolitik mücadelenin tam ortasında, Ukrayna, Moldova, Macaristan ve Sırbistan gibi kritik ülkelerin arasında konumlanmaktadır.
Romanya haritası
Romanya nüfusunun yüzde 89,3’ü Rumenlerden, yüzde 6’sı Macarlardan ve yüzde 3,4’ü Romaniler veya Çingenelerden oluşmaktadır.[5] Dini açıdan bakıldığında ise, ülkenin yüzde 85’lik büyük bölümü Ortodoks Hıristiyanlardan ve yüzde 4,5’i Katolik Hıristiyanlardan oluşmaktadır.[6] Linguistik dilimlere bakıldığında ise, yüzde 91,6’lık çok büyük bölümünün anadili Rumence olan Romanya’da ayrıca Macarca (yüzde 6,3) ve Roman dili (yüzde 1,2) gibi farklı diller de konuşulmaktadır.[7] Bu bağlamda, Romanya, Rumenlik, Ortodoksluk ve Rumence gibi üç temel değer üzerinden yükselen oturmuş bir ulus devlet görünümü sergilemektedir.
Geçmişi 1878’e kadar uzanan görece uzun bir diplomatik temsili de olan Romanya, bu anlamda diplomaside aktif bir devlet olarak birçok uluslararası kuruluşa üyedir. Bunlar arasında en önemli olanları listelemek gerekirse; Romanya, 1955’ten beri Birleşmiş Milletler (BM), 2004’ten beri NATO ve 2007’den beri AB üyesidir. Bunların yanı sıra, Romanya, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (KEİ), Uluslararası Para Fonu (İMF), Avrupa Yatırım ve İmar Bankası (EBRD) ve Uluslararası Frankofoni Örgütü üyesidir.[8] Ayrıca 1995’te Dünya Ticaret Örgütü’ne (WTO) üye olmuş ve 2022’den beri de OECD (Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı) üye adayıdır. Ek olarak, 1860’larda beri resmi para birimi ley (RON) olan Romanya’nın yakında avroya (euro) geçmesi beklenmektedir. Romanya, 2024 yılı itibariyle Schengen bölgesine de dahil olmuştur. Bu anlamda, Romanya, komünist geçmişine ve halkının yaygın Ortodoks dini aidiyetine karşın, iyi bir ABD ve AB müttefiki ve geleceğini Batı dünyası içerisinde kurgulayan bir devlet görünümü arz etmektedir.
Romanya’nın 380 milyon dolarlık gelişmiş ekonomisinin en önemli bileşenlerini ihracat bağlamında karayolu taşıtları için aksam ve parçalar, otomobiller, izole edilmiş teller, kablolar ve diğer elektrik iletkenler, tek tek kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar, elektrik kontrol, dağıtım tabloları, panolar, konsollar, kabinler, diğer mesnetler ve sayısal kontrol cihazları ve mısır oluşturmaktadır.[9] Romanya’nın başlıca ithalat mamulleri ise; karayolu taşıtları için aksam ve parçalar, tedavide veya korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar (dozlandırılmış), ham petrol (petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar), otomobiller ve petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlardır.[10] Romanya’nın başlıca ticaret partnerleri Almanya, İtalya, Fransa, Macaristan, Türkiye, Polonya ve Rusya’dır.[11]
Romanya Tarihi ve Siyasal Sistemi
Romanya’nın yakın tarihini kısaca özetlemek gerekirse; 1877 yılında Osmanlı Devleti’nden ayrılarak bağımsız bir devlet haline gelen Romanya, önce 1881-1947 yılları arasında bir Krallık olarak monarşi ile yönetilmiş, daha sonra ise İkinci Dünya Savaşı sonrasında Sovyetler Birliği (SSCB) etkisiyle ülkede komünist Cumhuriyet rejimi kurulmuştur.[12] Komünist dönemde özellikle 1965-1989 yılları arasında ülkeyi yöneten Nikolay Çavuşesku ülke tarihinde önemli bir siyasi figür olarak öne çıkmaktadır. Ancak Çavuşesku’nun devrilmesi sonrasında eşiyle birlikte sonra yargılanarak idam edilmesi bu ülke siyasetinde derin yaralar açmıştır.[13] Çavuşesku sonrası yeni dönemde demokrasiye geçen Romanya, 2004 yılında NATO’ya, 2007 yılında da AB’ye dahil olmuştur.
Nikolay Çavuşesku
Romanya’nın mevcut siyasal sistemi daha ziyade yarı-Başkanlık kapsamında değerlendirilmektedir. Bu sistemde hükümetin başı olan Başbakan yürütmeden sorumlu asıl yetkiliyken, yetkileri daha sembolik düzeyde kalan ve doğrudan halk oyuyla seçilen Devlet Başkanı da dış politika ve Başbakan’ı atama gibi önemli yetkilere sahiptir. Devlet Başkanı 5 yılda bir gerçekleştirilen seçimlerle belirlenmekte ve iki dönem görev yapabilmektedir. Başbakan ise iki kamaralı parlamento seçimleri sonrasında belirlenmektedir. Romanya’da yasama organı 329 sandalyeli Temsilciler Meclisi ve 136 sandalyeli Senato’dan oluşan iki kanatlı parlamentodur.[14] Üyeleri 4 yılda bir gerçekleştirilen seçimlerle orantılı temsil yöntemi ile belirlenmektedir.
Ülkenin komünist rejim sonrasında ilk Devlet Başkanı Ion Iliescu (1990-1996) olurken, daha sonra Emil Constantinescu (1996-2000), daha sonra yeniden Ion Iliescu (2000-2004), ilerleyen yıllarda Traian Băsescu (2004-2014) ve son olarak da Alman asıllı Klaus Iohannis (2014-2024) ülkenin Devlet Başkanı olarak görev yapmışlardır. Ülkedeki son Devlet Başkanlığı seçimi 2019 yılında yapılmış ve merkez sağ eğilimli Milli Liberal Parti veya Ulusal Liberal Parti (PNL) adayı Iohannis, bir kez daha Devlet Başkanı seçilmiştir. PNL, merkez sol eğilimli Sosyal Demokrat Parti (PSD) ile birlikte ülkedeki en güçlü iki partiden birisidir. Nitekim 2020 yılında yapılan son parlamento seçimlerinde Marcel Ciolacu liderliğindeki Sosyal Demokrat Parti (PSD) yüzde 30’a yakın oy oranıyla birinci, Ludovic Orban liderliğindeki Ulusal Liberal Parti (PNL) yüzde 25 oy oranıyla ikinci ve Dan Barna ile Dacian Cioloș liderliğindeki Romanya’nın Kurtuluşu İçin Birlik (USR-PLUS) yüzde 16 oy oranıyla üçüncü olmuştur.[15] Seçimin ardından PNL ile USR-PLUS, Macar azınlığın desteklediği Hunor Kelemen liderliğindeki Romanya Macarlarının Demokratik Birliği (UDMR) ile bir koalisyon hükümeti kurmuş ve Florin Cîțu Başbakan olmuştur. 2021 yılında ise koalisyon hükümeti güvensizlik oyu alarak düşmüş ve PNL, UDMR ve bu defa PSD ile Nicolae Ciucă Başbakanlığında yeni bir koalisyon hükümeti oluşturmuştur. 2023 yılı ortalarından beri ise, Marcel Ciolacu Başbakanlığında PSD-PNL koalisyonu iktidardadır.
Klaus Iohannis
2024 Devlet Başkanlığı ve Parlamento Seçimleri
2024 Romanya seçimleri, Avrupa’da aşırı sağın yükselişinin durumunu anlamak adına önemli bir süreçtir. Zira anket sonuçlarına göre, aşırı sağ ve aşırı milliyetçi çizgideki ve George Simion liderliğindeki Rumen Birliği İttifakı (AUR), parlamento seçimlerinde bu defa rekor düzeyde oy oranına ulaşarak mevcut iktidarın merkez sağ (PNL) ve merkez sol (PSD) unsurlarını hükümet kurabilecek oy oranının altında bırakabilir.[16]
Marcel Ciolacu
Devlet Başkanlığı seçimi konusunda ise durum demokratik açıdan biraz daha güvenli olup, merkez sol Sosyal Demokrat Parti (PSD) Başkan adayı ve mevcut Başbakan Marcel Ciolacu’nun yüzde 27-29 civarında destekle[17] açık farkla en güçlü aday olduğu gözükmektedir. Aşırı sağcı lider George Simion yüzde 18-20 destekle şimdilik favori aday olmasa da, Simion’un son dönemde oy oranında ciddi bir yükselme sağladığı anlaşılmaktadır. Liberal USR partisinin adayı Elena Lasconi de yüzde 14-17 destekle seçimde iddialı olabilecek bir diğer isimdir. NATO’da üst düzeyde görevlerde bulunmuş bağımsız aday Mircea Geoană da bu seçimde önemli destek görüp, yüzde 8-10 bandında oy alabilecek bir kişidir. Birkaç ay öncesine kadar anketlerde Ciolacu ile yarışan ve hatta önde gözüken[18] Geoană, anketlere göre son aylarda ise ciddi destek kaybına uğramıştır. 24 Kasım tarihinde yapılacak ilk turda hiçbir aday yüzde 50’nin üzerine oy toplayamazsa -ki böyle olacak gibi gözükmektedir- 8 Kasım tarihinde en yüksek oyu alan iki aday arasında ikinci tur yapılacaktır. Mevcut göstergeler Marcel Ciolacu’yu favori aday konumunda tutmaktadır.
George Simion
Parlamento seçimlerinde ise merkez sol PSD’nin seçimi birinci sırada tamamlamasına tüm anketlerde[19] kesin gözüyle bakılmasına karşın, AUR partisinin yüzde 20’nin üzerinde destek düzeyine ulaşması durumunda, PSD’nin merkez güçlerle (PNL ve/veya USR) koalisyon kurması ve istikrarlı bir yönetim oluşturabilmesi kolay olmayabilir. Merkez sağ PNL’nin bu seçimde yüzde 20’nin altında kalması beklenirken, liberal USR’nin de yine yüzde 10’larda kalması anketlerde beklenmektedir. Bu nedenle, seçim sonrasında nasıl bir koalisyon formülünün oluşturulacağı merak konusudur.
Sonuç
2024 Devlet Başkanlığı ve parlamento seçimleri, Romanya’nın gidişatı açısından önemlidir. Zira ABD’nin Karadeniz’in Köstence Limanı yakınlarında Avrupa’nın en büyük NATO üssünü kurmaya başladığı Romanya, Karadeniz güvenliği açısından kritik bir devlet durumuna gelmiştir. Bu durum, NATO üyesi ama Rusya ile yakın ekonomik ilişkileri olan Türkiye açısından da kritik ehemmiyettedir.
Prof. Dr. Ozan ÖRMECİ
DİPNOTLAR
[1] The World Fact Book, “Geography”, Erişim Tarihi: 20.11.2024, Erişim Adresi: https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/romania/#geography.
[2] The World Fact Book, “People and Society”, Erişim Tarihi: 20.11.2024, Erişim Adresi: https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/romania/#people-and-society.
[3] IMF, “GDP, current prices”, Erişim Tarihi: 20.11.2024, Erişim Adresi: https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPD@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD.
[4] IMF, “GDP per capita, current prices”, Erişim Tarihi: 20.11.2024, Erişim Adresi: https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPDPC@WEO/ROU/HUN.
[5] The World Fact Book, “People and Society”, Erişim Tarihi: 20.11.2024, Erişim Adresi: https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/romania/#people-and-society.
[6] The World Fact Book, “People and Society”, Erişim Tarihi: 20.11.2024, Erişim Adresi: https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/romania/#people-and-society.
[7] The World Fact Book, “People and Society”, Erişim Tarihi: 20.11.2024, Erişim Adresi: https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/romania/#people-and-society.
[8] Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, “Romanya”, Erişim Tarihi: 20.11.2024, Erişim Adresi: https://www.mfa.gov.tr/romanya-kunyesi.tr.mfa.
[9] Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, “Romanya’nın Ekonomisi”, Erişim Tarihi: 20.11.2024, Erişim Adresi: https://www.mfa.gov.tr/romanya-ekonomisi.tr.mfa.
[10] A.g.e.
[11] A.g.e.
[12] İnsamer, “Romanya”, Erişim Tarihi: 20.11.2024, Erişim Adresi: https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-romanya/.
[13] “Diktatör Çavuşesku ve Eşinin Kurşuna Dizilme Sahnesi”, Erişim Tarihi: 20.11.2024, Erişim Adresi: https://www.youtube.com/watch?v=_xsctY4IFxQ.
[14] İnsamer, “Romanya”, Erişim Tarihi: 20.11.2024, Erişim Adresi: https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-romanya/.
[15] Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, “Romanya’nın Siyasi Görünümü”, Erişim Tarihi: 20.11.2024, Erişim Adresi: https://www.mfa.gov.tr/romanya-siyasi-gorunumu.tr.mfa.
[16] Euronews (2023), “Romania is facing crucial elections in 2024 – will the country put the rising far-right in power”, 28.11.2023, Erişim Tarihi: 20.11.2024, Erişim Adresi: https://www.euronews.com/2023/11/28/romania-is-facing-crucial-elections-in-2024-will-the-country-put-the-rising-far-right-in-p.
[17] Bakınız;
- https://hotnews.ro/nou-sondaj-privind-alegerile-prezidentiale-ciolacu-conduce-detasat-la-intentiile-de-vot-cu-ce-procente-sunt-creditati-ciuca-simion-si-lasconi-1832920
- https://www.romaniatv.net/exclusiv-sondaj-sociopol-finala-marcel-ciolacu-29-george-simion-21-nicolae-ciuca-are-abia-15_8605681.html
- https://bcs.com.ro/sondaj/barometru-politic-national-7-10-noiembrie-2024/
[18] Bakınız;
- https://www.digi24.ro/stiri/actualitate/politica/sondaj-inscop-pentru-prezidentiale-geoana-ocupa-primul-loc-urmat-de-ciolacu-lasconi-si-sosoaca-cum-arata-scenariile-pentru-turul-ii-2848701
- https://60m.ro/sondaj-csps-aur-ocupa-primul-loc-in-intentia-de-vot-la-alegerile-europarlamentare-george-simion-favorit-la-prezidentiale/
[19] Bakınız;
- https://www.digi24.ro/alegeri-prezidentiale-2024/marcel-ciolacu-si-george-simion-in-turul-doi-la-prezidentiale-sondaj-comandat-de-usr-2968707
- https://www.b1tv.ro/politica/sondaj-marcel-ciolacu-si-nicolae-ciuca-intra-in-turul-2-la-alegerile-prezidentiale-psd-si-pnl-pe-primele-pozitii-la-parlamentare-1503970.html
- https://www.inscop.ro/wp-content/uploads/2024/10/23.10.24-Sondaj-INSCOP-LIBERTATEA.-Partea-a-III-a-Alegeri-Parlamentare.pdf
