7 Eylül 2017’de, ABD’deki önemli düşünce kuruluşlarından Washington Institute, İsrail Genelkurmay Başkan Yardımcısı Yair Golan’ı ağırladı. Soru-cevap bölümünde, General Golan’ın PKK terörü ve Barzani bağımsızlığı hakkında söyledikleri gerçekten inanılmazdı. Türk medyasına da düşen beyanlarında, Golan, İsrail devletini bağlamadığını ifade ettiği sözlerinde, PKK’yı terör örgütü olarak görmediğini dile getirdi (http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/other/GolanTranscript20170907-3.pdf).
Aslında İsrail’in Kürt politikasında, Golan’ın da işaret ettiği üzere, 1950’lerin sonundan beri Irak Kürtleri ağırlıklı bir bakış açısı ve gelecek stratejisi mevcuttur. Irak’ta 1958’de General Kasım’ın gerçekleştirdiği askeri darbeden sonra, Molla Mustafa Barzani, SSCB’den dönerek kendi deyimiyle devrime destek vermişti. SSCB’ye ise, İran’ın SSCB tarafından geçici olarak Britanya ile eşzamanlı işgal edildiğinde, SSCB destekli kukla Mahabad Kürt devletinin bileşenlerinden biri olmak için geldiği ve İran merkezi kuvvetlerinden kaçmak zorunda kaldığı İran’dan gelmişti. 12 senelik sürgünden sonra, Irak’a geçtiğinde, beklentisi “özerklik” idi. Kasım’dan beklediği vaatlerin yerine gelmemesi üzerine, 1962-1975 arasında Irak’ta bir Kürt ayaklanması başlattı. Bu ayaklanmaya, 1958 darbesinden sonra SSCB’ye yaklaşan Kasım’ı destabilize etmek için bölgedeki ABD müttefikleri, “Şah’ın İran’ı” ve İsrail destek verdi. Türkiye, kendi iç ahengini bozmamak adına, ayaklanmaya sempatik bakmadığı gibi, tedirginlik yaşadı. ABD müttefikleri arasındaki çelişkiler bir yana, İsrail, “Arap olmayan bir bölgesel müttefik” kazanma uğruna Irak’ta özel bir Kürt politikası izledi. 1975’te Irak’ın ABD ile ilişkileri düzelmeye başlayınca, İran Kürt hareketine verdiği desteği kesti ve iki ülke arasında Cezayir Antlaşması imzalandı. Irak merkezi kuvvetleri Barzani liderliğindeki Kürt aşiretlerine saldırınca, İran sınırı kapadı ve yeni katliamlar gerçekleşti.
İsrail, doğrudan olmasa da dolaylı destek politikasına devam etti. Kültürel ve antropolojik çalışmalar, akademik faaliyetler, bu alanda kesifleşti. Zaman zaman psikolojik harp teknikleriyle, Barzani’nin Yahudi olduğu efsaneleri üretildi. Bu yakınlaşma için çıkarılan tevatürler, ne kadar devlet kaynaklıydı elbette bilinemez. Ve İsrail’in “Kürt politikası” başlığından ziyade “Barzani politikası” demek, belki belli bir süreç için daha isabetli olurdu.
İran-Irak Savaşı arasında, göreli anlamda hareket serbestisi kazanan Barzani ve Talabani çizgisi, savaş sonrası Halepçe Katliamı’nın darbesini alsa da, ne zaman ki Birinci Körfez Savaşı sonrası, 36. Paralel’in kuzeyi, BMGK kararıyla “uçuşa yasak bölge” ilan edildi, güvenliği İncirlik’te konuşlanan uluslararası Çekiç Güç tarafından sağlandı, işte o zaman bölgenin yazgısı, Kürtler’in kaderi değişti.
Seymour Hersh’in 2004 yazında The New Yorker’da kaleme aldığı “Plan B” makalesinde de görüldüğü üzere, gerek iki Körfez Savaşı, gerekse de İkinci Körfez Savaşı (Irak Savaşı) sonrasında, Barzani’nin “Peşmergeleri”, İsrail Ordusu’ndan emekli olduğu ya da istifa ettiği rivayet edilen seçkin subayların oluşturduğu Mistaravim tarafından eğitildi (https://www.newyorker.com/magazine/2004/06/28/plan-b-2). Barzani, 2005’te ABD’nin hazırlattığı ve oylattığı “yeni Irak federal anayasasıyla” özerkliğe kavuşurken, artık Peşmergeleri de ordulaşmıştı. Gün geçtikçe gerek iktisadi, gerekse de askeri açıdan, Irak devletinden fiilen uzaklaşmaya başladı.
Daha geçen ay İsrail Başbakanı Netanyahu’nun –Jerusalem Post’un haberine göre- ülkesini ziyaret eden ABD Kongresi’nden 33 Cumhuriyetçi milletvekiline “Kürtler bağımsız devlet sahibi olmalı” dediğini bir yere kaydedelim (http://www.jpost.com/Middle-East/Netanyahu-to-Congressmen-Kurds-should-have-a-state-502336).
Barzani ise, Türkiye’nin kurucu antlaşması Lozan’a atıfta bulunarak, “Lozan Antlaşması’ndan bu yana bağımsızlığı hayal ediyoruz. Bölgedeki yeni gerçekler Ortadoğu haritasını yeniden çiziyor. Söz konusu antlaşmada Osmanlı İmparatorluğu’ndan geri kalanlardan Kürtlere bir devlet sağlanması taahhüdüne uyulmadı” dedi (http://www.aljazeera.com.tr/haber/barzani-lozandan-beri-bagimsizligi-hayal-ediyoruz).
1991’den sonra, 1916 Sykes Picot ve 1920 San Remo düzeni anımsatılırken, bölgedeki işgaller ve iç çatışmaların nasıl sonuçlar yarattığı görülmektedir. 2011 sonrası, Suriye’deki kaosta Türkiye üzerinden bölgesel vesayet hesapları yapılırken, Suriye’nin kuzeyinde PKK terör örgütünün ikiz yapılanması PYD, kantonal yapı egzersizlerinde, ABD ve Rusya’nın desteğini aldı. Hatta Ruslar’ın hazırladığı yeni anayasa taslağında, “PYD bölgesine özerklik” bile tanımlandı (https://www.memri.org/reports/russian-draft-proposal-new-syrian-constitution). Barzani ve PYD arasında ne kadar uzlaşmaz çelişkiler olduğu savlansa da, ikiz bir özerkliğin, Akdeniz’den İran sınırına bir “büyük Kürdistan” hayalini, Araplar devletsizleşirken, Kürtler için mümkün kılan bir altyapıyı hazırladığı gözüküyor.
İsrail’in Barzani politikasının yanısıra, PKK-PYD hattında, her ne kadar General Golan görüşlerinin kendi devletini bağlamadığını iddia etse de, Hizbullah-İran-Esad tehdidine karşı Suriye’de PYD’yi, Irak’taki İran vesayetindeki merkezi yönetimine karşı Barzani’yi desteklemesi sadece İran karşıtlığıyla açıklanabilir mi?
Türkiye açısından bakılacak olursa, iktidar partisinin büyük kongresinde “Türkiye seninle gurur duyuyor” diye karşılanan Barzani, Nakşilik ve ABD müttefikliği zemininde, 2007 Beyaz Saray zirvesi sonrası Türkiye’nin resmi ilişki kurduğu bir antitenin başıdır. 1991-2003 arası, Türkiye’nin de katkılarıyla, ekonomik bir temel kazanmıştır. Her ne kadar siyasal iktidar Barzani referandumuna resmi söylemde karşı çıksa da, asıl kaygıyı, domino etkisi ve Suriye’deki PKK-PYD terörü çerçevesinde hissetmektedir.
Parçalanan Ortadoğu’da Kürt devlet/devletçikleri, İsrail açısından nefes alma kanalları mıdır? İsrail’in görev süresi bitmekte olan ve Türkiye’de veda ziyaretlerini gerçekleştiren İstanbul Başkonsolosu Shai Cohen, Hürriyet’e verdiği mülakatta “Kürt devleti konusunda İsrail bir taraf değil” demiştir (http://www.hurriyet.com.tr/kurt-devleti-konusunda-israil-bir-taraf-degil-40574911). Bununla birlikte, ortaya konulan politika, “Kürt bağımsızlığı”nın İsrail’in bölgede 1950’lerden beri geliştirdiği siyasalarda politikasının bir unsuru haline getirildiğini net biçimde göstermektedir.
Türkiye-İsrail ilişkileri normalleşirken, Barzani yaklaşımındaki koşutluklar, PKK-PYD teröründe siyasi açmaza dönüşmektedir. Barzani referandumu öncesi, İsrail, Kürt politikasında artık daha açık konuşmaktadır. Yaşanan gelişmeler, ABD-Rusya dahil, küresel ve bölgesel aktörlerin hesaplarını bir kez daha bozacak bir içeriktedir. Türkiye ise bu parantezde ne yazık ki daha yapısal sorunlara gebedir…
Yrd. Doç. Dr. Deniz TANSİ
