Bir ülkede bulunan nüfus yapısı göz önünde bulundurulmadan hayata geçirilen politikalar, ülkenin geleceğini, istikrarını ve güvenliğini etkileyen faktörler arasında yer almaktadır. Kazakistan, 100’ün üzerinde farklı etnik grubun bir arada yaşadığı ülkedir. Etnik dağılıma bakıldığında; nüfusun % 63,07’si Kazak, % 23,7’si Rus, % 2,85’i Özbek, % 2’si Ukraynalı, % 1,11’i Alman, % 1,4’ü Uygur, % 1,28’i Tatar, % 4,51’ini de diğer etnik gruplar oluşturmaktadır.[1] Kurucu Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, Kazakistan’daki farklı etnik gruplar arasındaki barışın ve ülke istikrarının garantörü olarak görülmektedir.[2]
Nazarbayev, etnik grupların devlete bağlılığına önem vermektedir. Bu yüzden, onların özgürlüğünü kısıtlayan veya onları rencide eden uygulamalardan uzak durulmasının altını çizmektedir. Kazakistan Halklar Asamblesi başta olmak üzere kültürel örgütlenmeler teşvik edilmektedir. Devlet radyosunda farklı dillerde yayın yapılmakta, etnik grupların kendi dillerinde konuşabilecekleri ortamlar sağlanmakta, 13 farklı dilin eğitim kurumlarında okutulması sağlanmaktadır. Bu uygulamalar, Sovyetlerin yıkılmasıyla meydana gelen etnik çatışma ve sosyal düzensizliklerin çok etnik yapılı Kazakistan’da yaşanmasını engelleyici rol oynamaktadır. Etnik tartışmalardan dolayı uluslararası toplumdan devletin egemenliğine gelebilecek herhangi bir sorgulamayı önlemek ve etnik grupların devlete bağımlılığını sağlamak amacıyla baskılar yoluyla değil gönüllü olarak ‘etnik gruplar arası uyum politikası’ oluşturulmuştur.[3]
Kazakistan nüfusunun yaklaşık olarak çeyreğini oluşturan etnik Rusların aitlik duygusunun gelişmesi adına, Kazakistan hükümeti, Kazakça’yı devlet dili, Rusça’yı resmi dil olarak kabul etmekte ve kanun önünde tüm etnik gruba eşit davranılmasını öngörmektedir. Nazarbayev yönetimi, ayrıca Kazakistan Halklar Asamblesi olarak bilinen bir kuruluş kurmuştur. Bu kuruluş, mecliste görev alacak birkaç milletvekilini seçmekte ve politikaların düzenlenmesinde hükümete yardım etmektedir. Bu meclisin kurulmasının amacı, Kazakistan’ın barışçıl temelde çoklu etnik yapısının pekişmesini sağlamaktır.[4]
Nazarbayev’in görüşleri çerçevesinde şekillendirilen Kazakistan’daki ulus inşa sürecinde Kazak olmayan toplulukların hassasiyetleri ulus inşa politikaları gerçekleştirilirken dikkate alınmaktadır. Devlet tarafından desteklenen Kazak kültür, dil ve tarihine dair uygulamalar ön plana çıkarılırken, ülkede yaşayan diğer etnik grupların dışlanmamasına büyük önem verilmiştir. 1995 yılında kabul edilen Kazakistan Anayasası’nın özellikle 14.[5] ve 19.[6] maddeleri Kazak olmayan etnik gruplara anayasal güvence sağlamaktadır.[7]
Kazakistan, dış politikasını şekillendirmeye ve dönüştürmeye katkıda bulunan Kazakistanlılık kimliği üzerinden bir inşa sürecini başlatarak, ortak etnik, dini ve tarihi değerlere sahip diğer ülkelerle işbirliği içinde olmayı başarmıştır. Kazakistan’da yaşayan milletlerin çok farklı etnik kökenlere sahip olduğu göz önünde bulundurularak, Kazak etnik kimliğinden ziyade Kazakistanlı kimliğine vurgu yapılmıştır. Nazarbayev, Kazakistan’ın ulusal inşa politikasını daha vatandaş odaklı bir politikaya dönüştürmüştür.[8]
Kazakistan, zaman zaman farklı sebeplerden meydana gelen şiddet olayları ile karşılaşmaktadır. Bu şiddet olaylarının kaynağını zaman zaman etnik unsurların oluşturduğu gözlemlenmektedir. 2007’de Almatı’da Çeçenlerin gösterileri, 2015’te Güney Kazakistan’da Tacikler ve Kazaklar arasındaki olaylar bu duruma örnek gösterilebilir.[9] Bir diğer örnek ise, Şubat 2020’de Çin kökenli Dunganlar ve Kazaklar arasında yaşanan çatışmadır. Ancak bu çatışmalar büyük çaplı değildir ve tüm ülkeyi etkilemediği görülmektedir. Bahsedilen çatışmalar kısa sürede kontrol altına alınmıştır. Bu tür çatışmalar, Serdar Yılmaz’ın da belirttiği gibi çok etnik yapılı ülkede normal olmasa da anlaşılabilir niteliktedir.[10]
Yaklaşık 14 bin nüfuslu Masançi köyünde Çin kökenli Dunganlar, Kazaklar ve Kırgızlar yaşamaktadır. Köyün nüfusunun % 90’nını Dunganlar oluşturmaktadır. 7 Şubat 2020 tarihinde Cambıl eyaletinin Korday ilçesine bağlı Masançi köyünde Kazak ve Dunganlar arasında (Çin Müslümanları) yol verme nedeniyle çatışma yaşanmıştır.[11] İçişleri Bakanı Yerlan Turgımbayev, 7 Şubat 2020 tarihinde Cambıl eyaletinin Korday ilçesine bağlı Masançi köyünde Dungan ve Kazaklar arasında çatışma yaşandığını ve yaşanan çatışmada 10 kişinin vefat ettiğini ve 40’tan fazla kişinin yaralandığını belirtmiştir. 8 Şubat 2020 tarihinde ise, Masançi köyünde acil durum ilan edilmiştir. Yetkililere göre, çatışmaya yaklaşık 300 kişi katılmıştır. Olay sonucunda 47 kişi gözaltına alınmıştır. Çatışmaya katılan ve suçu olduğu kesinleşen kişilere adam öldürme ve düzeni bozma kanunları çerçevesinde ceza uygulanmasına karar verilmiştir. Çatışma esnasında 30’dan fazla ev yanmış, 23 araba hasar görmüş ve 15 dükkân yıkılmıştır. Masançi köyündeki çatışma sonrasında yaklaşık 4500 kişi Kırgızistan sınırına geçmiştir.[12]
Kasım Cömert Tokayev, Masançi köyünde yaşanan toplu kavga sonucunda emniyet güçlerinin durumu kontrol altına aldığını ve provokatörlerin bu olayı kendi çıkarları için kullandığını ifade etmiştir. Ayrıca kamu düzenini bozanların ve etnik çekişme çağrısında bulunanların cezalandırılacağını belirtmiştir. Tokayev, Bakanların ve Emniyet yetkililerinin katıldığı bir toplantı düzenlemiştir. Aynı zamanda çatışmanın ana nedeninin araştırılması için komisyon kurulması talimatını vermiştir.[13]
Kazakistan’ın çok etnik yapı nüfusu göz önünde tutulduğunda, bu olayların yaygınlaşmadan çözüme kavuşturulması son derece önem taşımaktadır. Kazak yöneticiler, bu tür olayların büyümeden önünün kesilmesi, İslami radikal hareketlerin ve ayrılıkçı etnik oluşum ve eylemlerinin güçlenmesinin önlenmesi konularında başarılı bir performans ortaya koyduğu gözlemlenmektedir.[14] Serdar Yılmaz’ın da belirttiği gibi, son yaşanan gelişme, Kazakistan’ın içinde barındırdığı 100’ün üzerinde etnik grubun barış içinde yaşadığı gerçeğini değiştirmeyecektir. Olayların tüm ülkeye yayılacağı ve diğer etnik grupları olumsuz etkileyeceği yönündeki provakatif düşüncelere itibar edilmemelidir.[15] Kazakistan, çok fazla etnik grubun bir arada nasıl barış içinde yaşayabileceğinin somut bir örneğidir. Kazakistan, bu başarısıyla diğer çok etnik yapılı ülkelere örnek olmaya devam edecektir.
Melisa ARSLAN
[1] Serdar Yılmaz (2019), Asya Bozkırlarında Yüksekten Uçan Kartal Nazarbayev’in Kazakistan’ı, Ankara: Astana Yayınları, s. 23.
[2] Levent Duman (2019), “Kazakistan’da Değişim ve Dönüşüm: Yeni Bir Uluslaştırma Başarısı Mı?”, Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, Cilt X, Sayı: 17, s. 2014.
[3] Servet Çetin (2014), Kazakistan Ulus İnşa Sürecinde Türk Dilli Toplulukların Karşılaştırmalı Olarak Diaspora İlişkileri, Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi, Ankara 2014, ss. 39-53.
[4] Eriks Varpahovskis (2017), “A Dolphin In An Oil Sea: Application of The Korean Version of Middle Power State Concept to the Case of Kazakhstan”, International Journal of Foreign Studies, Cilt X, Sayı: 1, Güney Kore, ss. 75-77.
[5] “Herkes kanun ve mahkeme önünde eşittir. Köken, sosyal durum, görev ve mali durum, cinsiyet, ırk, milliyet, dini inanç, görüş, oturma yeri veya herhangi bir özellik nedeniyle kimseye ayrım yapılamaz.”
[6] “Herkes kendi ana dilinde konuşma, kendi kültürünü yaşama, iletişim, konuşma, eğitim ve yaratıcılık dilini özgürce seçme hakkına sahiptir.”
[7] Levent Duman, a.g.m., ss. 2003-2004.
[8] Serdar Yılmaz, a.g.e., ss. 50-55.
[9] Levent Duman, a.g.m., s. 2015.
[10] Serdar Yılmaz (2020), “Kazakistan’da Tehlikeli Gerginlik”, Akademik Araştırma Enstitüsü, 12 Şubat 2020, http://akademikarastirma.org/kazakistanda-tehlikeli-gerginlik/, Erişim Tarihi: 12.02.2020.
[11] Руслан Әбдіхалық, 07.02.2020, Полиция Қордайдағы оқиғаның себебін анықтап жатыр, KTK.KZ, https://www.ktk.kz/kz/news/video/2020/02/07/139334/, Erişim Tarihi: 11.02.2020.
[12] Азаттық Радиосы, 9 Şubat 2020, Қордайда жанжалдан қаза болғандардың саны онға жетті, https://www.azattyq.org/a/30424730.html, Erişim Tarihi: 11.02.2020.
[13] Хабар 24, 07.02.2020, Қасым-Жомарт Тоқаев Қордайдағы жағдайға байланысты пікір білдірді, https://24.kz/kz/zha-aly-tar/o-am/item/372885-asym-zhomart-to-aev-ordajda-y-zha-daj-a-bajlanysty-pikir-bildirdi, Erişim Tarihi: 11.02.2020.
[14] Levent Duman, a.g.m., s. 2015.
[15] Serdar Yılmaz, a.g.m.
