Giriş
2020 yılının ilk aylarından beri Çin’den başlayarak tüm dünyayı etkisi altına alan ve aradan geçen 1,5 yıla karşın etkileri henüz tam olarak atlatılamayan Covid-19 veya koronavirüs pandemisi ile mücadele, kuşkusuz, günümüzde uluslararası siyasetin en önemli gündem maddesi olmaya devam ediyor. Öyle ki, yakın zamana kadar savaşlar ve askeri teknolojiler için büyük paralar harcayan devletler, şimdilerde, -koşulların zorlamasıyla- sağlık harcamalarında da ciddi bir artış içerisine girmiş durumdalar. Daha da önemlisi, -Covid-19’un hava yoluyla bulaşabilen sınır-aşan bir hastalık olması sebebiyle- bu konuda ulusal ve bölgesel tedbirler bile yeterli olmayacağı için, hayatın tam anlamıyla normale dönebilmesi için dünyadaki tüm ülkelerin hastalıkla mücadele konusunda atılım yapmaları ve iyi bir seviyeye gelmeleri gerekiyor. Ancak Afrika kıtası başta olmak üzere dünyadaki birçok bölgede çok sayıda ülkenin ekonomik koşulları iyi olmadığı için, bu konuda sorumluluk kuşkusuz ekonomisi iyi durumda olan zengin (gelişmiş) ülkelere düşüyor. Bu yazıda, Covid-19’la mücadelede gelinen aşamayı ve gelişmiş ülkelerin bu konudaki yardım politikalarını analiz edeceğim.
Ülkeler ve Aşılanma Oranları
Oxford Üniversitesi’ne bağlı Oxford Martin School’un oluşturduğu “Our World in Data” web sitesinin güncel verilerine göre[1]; yaklaşık 7,9 milyarlık dünya nüfusunun henüz yalnızca yüzde 30,4’ü bir doz aşıya erişim sağlamış durumda. Tamamen aşılanan nüfusun oranı ise sadece yüzde 15,8. Ancak gelir seviyesi düşük ülkelerde bir doz aşılanma oranı bile henüz yüzde 1,2 seviyesinde. Dolayısıyla, Covid-19’la mücadelenin dünya genelinde 2021 yılı boyunca, gelişmekte olan ülkelerde ise 2022 yılı ortaları ve belki de 2023 yılına kadar bile süreceğini öngörebiliriz.
Ülkeler bazında bakıldığında ise; nüfusunun yüzde 62,49’u tamamen, yüzde 9,73’ü de kısmen aşılanan Kanada’nın yüzde 72,2 ve nüfusunun yüzde 61,53’ü tamamen, yüzde 10,28’i de kısmen aşılanan İspanya’nın da yüzde 71,81 oranı ile dünyanın zirvesinde oldukları görülmektedir. Bu alanda Birleşik Krallık, Fransa, İtalya, Almanya ve Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) de dünyada çok iyi durumda oldukları anlaşılmaktadır. Türkiye de, yüzde 35,62 tam aşılanma ve toplamda yüzde 50,19 aşılanma oranı ile dünyada oldukça iyi bir konumdadır. Bu anlamda, sosyal medyada ve muhalif basın-yayın organlarında yazılanın aksine, Türkiye’nin dünyada aşılanma oranı konusunda en üst sıraların hemen altında 11. durumda olduğunu belirtmek gerekir. Bu konuda, kuşkusuz, T.C. Sağlık Bakanlığı’nı ve tüm sağlık sektörü çalışanlarımızı fedakarlıkları ve çalışkanlıkları nedeniyle kutlamak gerekir. Böyle zor zamanlarda eleştirel duruşu korumak adına fedakârca görev yapan insanların morallerini bozmaya çalışmak da, bana kalırsa, sorumlu ve yurtsever bir siyasi tavır değildir.
Ülkeler ve aşılanma oranları
Aşı Yardımları
Verilerin de gösterdiği üzere, tüm dünyanın normale dönmesi için daha epey bir süreye (en az 1 yıl) ihtiyaç var. Bu noktada, kuşkusuz, gelişmekte olan ülkelerin ekonomik zorlukları nedeniyle yaşadıkları aşıya erişim zorlukları en büyük sorun olarak karşımıza çıkıyor. Bu sorunu aşmak konusunda ise, hiç şüphesiz, gelişmiş ülkelere sorumluluk düşüyor. İşte bu bağlamda, son dönemde ABD, Çin Halk Cumhuriyeti (Çin), Avrupa Birliği ve Birleşik Krallık gibi ülkelerin yaptıkları ve yapacaklarını ilan ettikleri aşı yardımlarını sıralamakta fayda var.
Öncelikle, küresel ekonominin lideri olan ABD’nin, Demokrat Joe Biden Başkanlığında Haziran ayında 500 milyon aşı bağışlayacağını ilan ettiğini belirtelim.[2] Bu bağışlar ise, Nisan 2020’de Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve CEPI ve Gavi adlı iki aşı savunma grubu tarafından oluşturulan ve UNICEF’in de paydaşı olduğu Covax[3] üzerinden yapılıyor.[4] ABD’nin Donald Trump döneminde dahil olmadığı Covax’a Biden Başkanlığında destek olmaya başlaması önemli. Zira Biden yönetimi, sözlerinin lafta kalmaması için aşı yardımlarını hızlı bir şekilde hayata geçiriyor.[5] Kuşkusuz, ABD gibi küresel lider ve süpergüç statüsünde olan bir ülkeden, ilerleyen aylarda daha fazla yardım beklemek de akla yatkın.
ABD dışında, geçtiğimiz günlerde Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in açıkladığı 2 milyar dozluk devasa aşı yardımı paketi ve Covax’a 100 milyon dolarlık yardım sözünü de bu noktada hatırlatmak gerekiyor.[6] Çin, bu tavrıyla küresel siyasetteki etki ve sorumluluk bilincini fazlasıyla gösteriyor. Nitekim Pekin, bugüne kadar da 300 milyon doz aşı yardımını gerçekleştirmiş[7] bir ülke olarak, pandeminin kısa sürede aşılarak, küresel ticaretin ve hareketliliğin yeniden canlanmasını arzu ediyor.
Bir diğer önemli uluslararası aktör olan AB ise, Avrupa Sivil Koruma Mekanizması (European Civil Protection Mechanism) kapsamında, Arnavutluk, Bhutan, Bosna Hersek, Kosova, Kuzey Makedonya, Tayvan, Tunus ve Ukrayna gibi ülkelere yaklaşık 2 milyon dozluk bir aşı yardımı paketini hayata geçiriyor.[8] Daha önce yapılan yardımlarla birlikte, AB’nin toplam yardımlarının 3 milyonu bulacağı ifade ediliyor. Çin ve ABD ile kıyaslandığında bu rakamlar oldukça komik kalsa da, AB’nin bu yönde girişimlerinin artması muhtemel gözüküyor.
Brexit süreci ile AB’den ayrılan Birleşik Krallık da, Covax’a 9 milyon dozluk aşı yardımı ile bu konudaki duyarlılığını gösteren bir ülke olarak dikkat çekiyor.[9] Daha önce, Londra’nın bu konudaki toplam yardımlarının 100 milyon dozu bulacağı açıklanmıştı.
İnsani yardımlar konusunda son yıllarda hep ön sıralarda yer alan bir ülke olan Türkiye ise, Covid-19 sürecindeki sağlık malzemeleri yardımlarının yanı sıra, ülke içerisinde geliştirdiği Covid-19 aşısını tamamladıktan sonra bu aşıyı tüm dünya ülkeleri ile paylaşmayı planladığını ülkedeki en yetkili kişi olan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından dünyaya ilan ederek, bu konudaki insani duruşunu ispatlıyor.[10] Türkiye’de Erciyes Üniversitesi tarafından geliştirilen aşının 3. faza geçtiğini ve sonuç almaya yakın olduğunu da belirtmek gerekiyor.
Sonuç
Sonuç olarak, Covid-19 veya koronavirüs illeti ile mücadele konusunda çaba gösteren ve diğer ülkelere yardım yapan devletleri bu bağlamda tebrik ve teşvik etmenin toplum sağlığı açısından önemli olduğunu belirtmek gerekiyor. Bir diğer önemli husus ise, pandemi gibi küresel felaketler karşısında hamasi siyasi ideolojilere boyun eğmemek ve vatan sevgisi ile dünya sevgisini birleştirerek, küresel bir vizyon geliştirmek olmalıdır. Zira bu çağda ihtiyacımız olan siyasi perspektif budur…
Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
[1] “Statistics and Research Coronavirus (COVID-19) Vaccinations”, Our World in Data, Erişim Tarihi: 12.08.2021, Erişim Adresi: https://ourworldindata.org/covid-vaccinations.
[2] BBC News (2021), “Covax: How many Covid vaccines have the US and the other G7 countries pledged?”, 11 Haziran 2021, Erişim Tarihi: 12.08.2021, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/news/world-55795297.
[3] Bakınız; https://www.who.int/initiatives/act-accelerator/covax.
[4] BBC Türkçe (2021), “Covax: Covid-19 aşılarının adil paylaşımı için küresel plan”, 26 Ocak 2021, Erişim Tarihi: 12.08.2021, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-55794720.
[5] Bakınız; https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2021/06/03/fact-sheet-biden-harris-administration-unveils-strategy-for-global-vaccine-sharing-announcing-allocation-plan-for-the-first-25-million-doses-to-be-shared-globally/; https://www.washingtonpost.com/politics/us-to-share-up-to-60-million-doses-of-astrazeneca-coronavirus-vaccine-with-other-countries-official-says/2021/04/26/b2dab8a0-a694-11eb-bca5-048b2759a489_story.html.
[6] Liu Zhen (2021), “Xi Jinping says China promises 2 billion Covid-19 vaccine doses to other countries in 2021”, South China Morning Post, 6 Ağustos 2021, Erişim Tarihi: 12.08.2021, Erişim Adresi: https://www.scmp.com/news/china/article/3144017/xi-jinping-says-china-promises-2-billion-covid-19-vaccine-doses-other.
[7] Riyaz ul Khaliq (2021), “China announces $3B in aid to boost global COVID-19 response”, 21 Mayıs 2021, Erişim Tarihi: 12.08.2021, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/china-announces-3b-in-aid-to-boost-global-covid-19-response/2250277.
[8] European Commission (2021), “Coronavirus: Over 3 million vaccines doses shared via the EU Civil Protection Mechanism”, 15 Haziran 2021, Erişim Tarihi: 12.08.2021, Erişim Adresi: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_21_3706.
[9] Reliefweb (2021), “UK begins donating millions of Covid-19 vaccines overseas”, 28 Haziran 2021, Erişim Tarihi: 12.08.2021, Erişim Adresi: https://reliefweb.int/report/world/uk-begins-donating-millions-covid-19-vaccines-overseas.
[10] Mehmet Tosun (2021), “Turkey plans to offer domestic vaccine to all humanity”, Anadolu Ajansı, 30 Mart 2021, Erişim Tarihi: 12.08.2021, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/en/health/turkey-plans-to-offer-domestic-vaccine-to-all-humanity/2192551.
