İngiltere’de son günlerde suların durulmadığını ve siyasi bir krizin eşiğine gelindiğini görüyoruz. Muhafazakâr Parti’den 30’dan fazlası Bakan ve Bakan Yardımcısı olmak üzere 50’den fazla siyasi temsilcinin istifa etmesi, Maliye Bakanı Rishi Sunak ile Sağlık Bakanı Sajid Javid’in eşzamanlı olarak istifa mektupları ile kabinedeki görevlerinden ayrıldıklarını açıklaması, son ana kadar direnen Başbakanı Boris Johnson’ın da 48 saatlik siyasi krizin sonunda Muhafazakâr Parti liderliğinden istifa etmesine yol açtı ve İngiltere’deki krizin boyutunu giderek büyüttü. Sunak’ın istifa mektubunda, İngiltere halkının, hakkı olan şekilde düzgün, ciddi ve yetkin bir şekilde yönetilmesini beklediğine dikkat çekmesi, hükümetin ne kadar bozuk bir düzende işlediğini ve halkın güvenini kaybettiğini anlamaya yetti.
2019 yılında en yakın rakibi İşçi Partisi’ne 9 puan fark atarak gelen Muhafazakâr Parti’nin başkanı Johnson, Brexit sürecinde de önemli bir rol oynamış, 2016 yılında alınan referandum kararını hayata geçirerek İngiltere’nin Avrupa Birliği (AB) olmaksızın yola tek başına devam edeceğini resmi olarak ilan etmişti. Diğer taraftan Rusya-Ukrayna Savaşı’nda ön plana çıkmış, Ukrayna’ya silah ve askeri teçhizat yardımı yapmış, bizzat Ukrayna’ya gidip Kiev sokaklarında dolaşarak Zelensky’e destek vermiş ve İngiltere’nin dış politikadaki gücünü ortaya koymuştu. Johnson, dış politika ve Brexit konusunda iyi bir sınav vermiş gibi görünse de, iç politikada yaşanan krizler, ekonomik sorunlar ve İngiliz halkı nezdinde yaşanan güven sorunu Johnson’un artılarını eksiye dönüştürdü ve istifa sürecine doğru götürdü.
İstifa sürecinin tetikleyici dinamiklerine bakacak olursak; öncelikle Johnson COVID-19 sürecinde Birleşik Krallık içinde yeteri kadar önlem almadığı ve sürü bağışıklığı yoluna giderek İngiliz halkının sağlığını tehlikeye attığı gerekçesiyle eleştirildi; dolayısıyla pandemide başarısız bir sınav verdiği görüldü. Üstelik yine pandemi sürecinde Johnson’un Başbakanlık Ofisi 10 Numara’da COVID-19 salgını sırasında karantina kurallarını ihlal eden partiler düzenlenmesi, “Partygate” adıyla skandallar tarihine geçerek tarihte ilk kez bir Birleşik Krallık Başbakanı’na polis tarafından ceza kesildi. Bu skandal, İngiliz halkı nezdinde Johnson’a olan güveni yeterince sarstı. Ayrıca Johnson’un ilk başlarda bu partilere katılmadığını iddia etmesi, fakat fotoğraflar basına sızdırıldıktan sonra partide yer aldığını kabul etmek zorunda kalması daha büyük bir güven bunalımını ortaya çıkardı ve Johnson’a “halkına yalan söyleyen lider” yaftası vuruldu. Bu olay sonrası, muhalefet, Johnson’un istifasını istese de, Johnson güvensizlik oyu yaparak çoğunluğu sağladı ve partisinin başında görevine devam etti.
Bu istifaları tetikleyen bir başka gelişme ise Muhafazakâr Parti’nin Parlamento’daki Grup Yönetici yardımcısı Chris Pincher’ın, Muhafazakâr Parti’nin Londra’daki özel kulübü Carlton Club’da iki erkeği elle taciz etmekle suçlanması ve görevinden istifa etmesidir. Başbakan Johnson, istifadan saatler önce, Pincher hakkında üç sene önce böyle bir suçlamanın kendisine ulaştığını kabul ederek, kendisini görevine devam ettirme kararından büyük pişmanlık duyduğunu itiraf etti.[1] Johnson’un bu yaklaşımı, “Partygate” skandalından sonra kendisinin ahlaki değerlere olan bağlılığını bir kez daha sorgulattı. Muhafazakâr Parti içindeki bu durum domino etkisi yarattı, bir diğer Muhafazakâr Parti vekili Umran Ahmad Khan 15 yaşındaki bir çocuğa cinsel tacizde bulundu ve görevinden istifa etti. Bunun yanı sıra, İngiliz milletvekili Neil Parish Parlamento’da iki kez porno izlediğini kabul etti ve istifasını verdi. İngiliz siyasetinde yaşanan bu gayri ahlaki durumlar hem Johnson’a, hem de Muhafazakâr Parti’ye olan güveni kökünden sarstı.
İstifa sürecine götüren bir diğer önemli gelişme ise İngiltere’de her geçen gün kötüye giden ekonomi olarak düşünülebilir. Sterlin dolar karşısında 2020 Mart’tan bu yana en düşük düzeylere geriledi. Temmuz 2021’de 1,41 zirvelerinde olan sterlin/dolar, Mart 2020’de 1,14 ile tarihinin en düşük düzeyini gördü. Temmuz 2022’nin ilk haftasında ise İngiliz sterlini dolar karşısında 1,20’nin de altına inmiş durumdadır.[2] Ayrıca İngiltere’de yıllık enflasyon ise yüzde 9,1’le son 40 yılın en yüksek düzeyine yükseldi. İngiltere Merkez Bankası enflasyonun bu yıl yüzde 11’i aşacağını öngörmektedir. İngiltere Ulusal İstatistik Kurumu (ONS), ülkede Mayıs ayında en çok ekmek, yulaf ezmesi ve et fiyatlarının arttığını açıkladı.[3] Tüm bu gelişmeler, Brexit sonrası Birleşik Krallık’ın pek de kendi kendine yetebilen bir ekonomisi olmadığını göstermekte, AB yanlılarının seslerinin daha gür çıkmasına zemin hazırlamaktadır.
Bundan sonraki süreçte Johnson, Muhafazakâr Parti’de kongrenin yapılacağı 2022 Ekim ayına kadar Muhafazakâr Parti liderliğine devam etmeyi istemekte, fakat bazı parlamenterler Johnson’un bir an önce görevi bırakması ve yeni birisinin görevi devralması gerektiğini güçlü bir şekilde dile getirmektedirler. Bir Başbakan istifa açıklaması yaptığında bu otomatik olarak bir genel seçim anlamına gelmemektedir, zira İngiltere’de bir genel seçim en geç Ocak 2025 tarihine kadar yapılacaktır. Parti liderliği ve başbakanlık adayları arasında en güçlü olarak görülen isimler ise; son ana kadar Johnson’u destekleyen fakat yön değiştirip istifa eden Maliye Bakanı Rishi Sunak, Brexit sürecinde Johnson’un elini güçlendiren Dışişleri Bakanı Liz Truss ve Sağlık Bakanı Sajid Javid’dir. Unutulmamalıdır ki; Johnson’un ve Muhafazakâr Parti’nin ülkeye bu kadar zarar vermesinden sonra, her kim Genel Başkanlığı ve Başbakanlığı devralırsa alsın, Muhafazakâr Parti’ye olan güvenin yeniden kazanılması için çok fazla uğraş vermesi gerekecektir.
Dr. Eren Alper YILMAZ
[1] CNN Türk (2022). “48 saatlik krize direnemedi: Boris Johnson neden istifa etti?”, https://www.cnnturk.com/dunya/48-saatlik-krize-direnemedi-boris-johnson-neden-istifa-ediyor?page=6
[2] Dünya (2022). “Sterlin, dolar karşısında 1,5 yılın dibini gördü”, https://www.dunya.com/dunya/dunya-nufusunun-yuzde-10u-aclik-sorunu-yasiyor-haberi-663160.
[3] BBC (2022). “İngiltere’de enflasyon 40 yılın zirvesinde”, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-61893862#:~:text=%C4%B0ngiltere’de%20y%C4%B1ll%C4%B1k%20enflasyon%20y%C3%BCzde,ve%20et%20fiyatlar%C4%B1n%C4%B1n%20artt%C4%B1%C4%9F%C4%B1n%C4%B1%20a%C3%A7%C4%B1klad%C4%B1.
