Giriş
3 Ekim 1990’da Doğu ve Batı Almanya’nın birleşmesi, Soğuk Savaş’ın sonunu simgeleyen bir dönüm noktası olarak tarihe geçti. Berlin Duvarı’nın 1989’daki yıkılışından sonra gerçekleşen bu süreç, özgürlük ve bütünleşme vaatleriyle dolu bir anlatı sundu; ancak bu zafer, 40 yılı aşkın süren bölünmenin yarattığı derin izleri silmekte yetersiz kaldı. 3 Ekim 2025’te, Saarbrücken’de düzenlenen görkemli törenlerle kutlanan 35. yıldönümü, bu mirası yeniden gündeme getirirken, Avrupa basını ve düşünce kuruluşları, birleşmenin hâlâ tamamlanmamış bir proje olduğunu vurguluyor.
Zira, Alman Ekonomi Enstitüsü (IW) gibi kurumlar, ekonomik durgunluğun Doğu-Batı ayrımını derinleştirdiğini belirtirken, DW gibi Avrupa medyası, kutlamaların altında yatan toplumsal gerilimleri sıkça dile getiriyor.
Bu bağlamda, 35 yıl sonra birleşmenin ekonomik, sosyal ve siyasi mirası, kalıcı eşitsizlikler ve toplumsal gerilimler üzerinden yeniden değerlendirilmelidir. Bu analiz, birleşme’nin etkilerini verilere dayalı bir inceleme sunar; burada, düşünce kuruluşlarının raporları ile Avrupa basınındaki görüşler, ekonomik eşitsizlikleri aydınlatmak üzere temel alınır. Örneğin, 2024 verilerine göre, Batı eyaletlerindeki işsizlik oranı yüzde 5,7 iken Doğu Almanya’da yüzde 7,5’e ulaşmış; yoksulluk riski ise Doğu’da hâlâ Batı’dan belirgin şekilde yüksektir. Alman Sanayiciler Birliği (BDI) gibi kuruluşlar, 2025’te EURO Bölgesi’nin yüzde 1,1 büyüyeceği öngörüsüne rağmen Almanya’nın durgunlukta kalacağını ve bu durumun Doğu’yu daha da geride bırakacağını savunuyor.
Siyaset bilimciler, aşırı sağın yükselişi de bu eşitsizliklerin bir yansıması olarak incelemektedir. 2025 federal seçimlerinde AfD’nin Doğu eyaletlerinde yüzde 27’ye varan oy oranlarıyla birinci parti çıkması, BBC ve Anadolu Ajansı gibi kaynaklarda “önlenemeyen radikalleşme” olarak nitelendiriliyor. Kültürel bölünmeler, anketlere göre hâlâ belirgin: Katılımcıların yalnızca yüzde 35’i Doğu ve Batı’nın “derin bir şekilde birlikte geliştiğini” düşünüyor ki, bu oran Avrupa basınında birleşme sonrası entegrasyonun başarısızlığını simgeliyor.
Jeopolitik yansımalar ise, SETA gibi düşünce kuruluşlarının analizlerinde, birleşmenin Avrupa Birliği’ndeki güç dengelerini şekillendirdiğini, ancak AfD’nin yükselişiyle NATO ve AB içindeki istikrarsızlığı artırdığını gösteriyor. (SETA. 2025).
Ekonomik Eşitsizlikler
Birleşme sonrası Doğu Almanya’da uygulanan hızlı özelleştirme politikaları, ekonomik yapıyı kökten dönüştürdü. Treuhandanstalt’ın öncülüğünde gerçekleştirilen özelleştirmeler, Doğu sanayisini Batı yatırımcılara açtı ve kitlesel işsizliğe yol açtı. Yaklaşık 4 milyon Doğu Alman işsiz kaldı; sanayi üretimi %70 oranında düştü (Britannica, 2024). Doğu’nun gayrisafi yurtiçi hasılası (GSYİH), Batı’nın yalnızca %66’sına ulaşabildi – bu oran, 35 yıl sonra hâlâ değişmedi (Economics Observatory, 2025). Batı’dan Doğu’ya aktarılan 2 trilyon euroluk transferler, altyapıyı modernleştirdi: yeni otobanlar ve tren hatları inşa edildi. Ne var ki, yatırım seviyeleri Doğu’da Batı’nın %70’i düzeyinde kaldı ve ekonomik yakınsama duraksadı (DW, 2025a). 1989-2006 yılları arasında 1.8 milyon nitelikli işçi Batı’ya göç etti (OECD, 2025). Doğu’da nüfus %16 azaldı; kırsal bölgelerde yaşlılık oranı ulusal ortalamayı aştı (IAB, 2025). 2025’te Avrupa Komisyonu, Almanya için sıfır büyüme öngörüyor; Doğu’da işsizlik %7.8’e yükseldi (DW, 2025b). Miras uçurumu da belirgindir: Doğu’da 7 milyar euro’ya karşı Batı’da 106 milyar euro (DW, 2025a). Bu, “gizli bir vergi duvarı” oluşturdu; Doğu maaşları %20 daha düşük kaldı (IW Köln, 2025).
OECD verilerine göre, bölgesel eşitsizlikler II. Dünya Savaşı’ndan beri artmakta; kırsalda sermaye birikimi yetersizdir (OECD, 2025). Yenilenebilir enerji gibi parlak noktalar – örneğin Saksonya’da rüzgâr enerjisi liderliği – umut verse de, demografik baskılar büyüme potansiyelini sınırlamaktadır (IW Köln, 2025). Transferler bağımlılık yarattı; bazı eyalet bütçelerinin %30’u bu fonlara bağımlıdır (Economics Observatory, 2025). Politika hatası, 1:1 para birimi dönüşümünde yatmaktadır; verimsizlik rekabet gücünü yok etti ve gelir uçurumları her 35 yılda yalnızca yarıya indi (Economics Observatory, 2025). Bu dinamik, birleşme’nin ekonomik entegrasyonunun nesiller sürecek bir süreç olduğunu vurgular. Doğu eyaletlerindeki doğum oranlarının düşmesi ve yalnız yaşayanların oranının %21’e çıkması (%14’ten, 1991’e göre), sosyal maliyetleri arttırır (DW, 2025a). Elisabeth Kaiser gibi yetkililerin “Herkese miras” önerisi, bu yapısal sorunlara yönelik bir adım olsa da, muhafazakâr dirençle karşılaşmaktadır (DW, 2025a). Sonuç olarak, ekonomik eşitsizlikler, birleşmenin vaat ettiği bütünleşmeyi geciktiren temel bir engel olarak kalıcılaşmıştır.
Aşırı Sağın Yükselişi – Travmatik Milliyetçiliğin Kökenleri
Ekonomik çöküşün yarattığı sosyal boşluk, Doğu Almanya’da aşırı sağın yükselişini önemli ölçüde tetiklemiştir. 1990’ların kitlesel işsizlik dalgası, “Batı kolonizasyonu” olarak algılanan bir süreci doğurmuş; fabrikalar yabancı yatırımcılara devredilirken, Doğu eyaletleri “ikinci sınıf” bir konuma indirgenmiştir (Inkstick Media, 2024). Bu dinamik, 2025 federal seçimlerinde Alternative für Deutschland (AfD) partisinin oy oranlarını ikiye katlamasıyla somutlaşmıştır; parti, Doğu eyaletlerinde %29-33 arasında destek toplamış, Thuringia’da ise bu oran %33’e ulaşmıştır (NYT, 2025). Alman istihbarat teşkilatı, AfD’yi “aşırı sağ” olarak sınıflandırmış ve doğu şubelerini “tehlikeli” nitelikte izlemeye almıştır (BBC, 2025). Reuters raporlarına göre, partinin iç yapısındaki radikal unsurlar giderek artmaktadır (Reuters, 2025). Deutsche Welle‘nin (DW) analizinde vurgulandığı üzere, Saksonya-Anhalt eyaletinde gençler arasında milliyetçilik eğilimleri %30 oranında yükselmiş; Dessau gibi şehirlerde swastika grafitileri ve Hitler selamları, toplumsal normların aşınmasını simgeleyen bir normalleşmeye işaret etmektedir (DW, 2025c). Bu bağlamda, Neo-Nazi geçmişiyle bilinen AfD’li Laurens Nothdurft’un %37 oyla Belediye Başkanı seçilmesi, radikalleşmenin yerel düzeydeki somut bir tezahürü olarak öne çıkmaktadır (DW, 2025c).
Bu yükselişi besleyen temel unsurlardan biri, demografik “kıyamet döngüsü“dür: Genç nüfusun fırsat arayışıyla batıya göç etmesi, kırsal bölgelerde nüfus azalmasına yol açmakta; bu da kamu hizmetlerinin çöküşünü tetikleyerek AfD’nin anti-göç retoriğini güçlendirmektedir (NYT, 2025). Net iç göç oranlarının negatif seyretmesi ve kırsal nüfusun 2007 seviyelerine kıyasla belirgin bir düşüş göstermesi, bu döngüyü pekiştirmektedir (NYT, 2025). Federal Polis raporları, gençler arasındaki radikalleşmeyi artan organize suç faaliyetleriyle ilişkilendirirken (DW, 2025c), tarihsel olaylar ırkçı köklerin derinliğini aydınlatmaktadır – örneğin, 2000’de Alberto Adriano’nun ve 2016’da Li Yangjie’nin cinayetleri, sistematik ırkçılığın izlerini taşımaktadır (DW, 2025c). Inkstick Media’ya göre, AfD’nin Doğu eyaletlerinde %33’lük oy oranıyla elde ettiği zafer, II. Dünya Savaşı sonrası dönemde ilk eyalet düzeyindeki başarıyı temsil etmekte; buna paralel olarak nefret suçları rekor seviyelere ulaşmıştır (Inkstick Media, 2024). Bu olguyu “Doğu travma milliyetçiliği” olarak kavramsallaştırmak mümkündür: Komünizmden kapitalizme geçişin yarattığı kimlik boşluğu, 2015 mülteci krizinin tetikleyici etkisiyle birleşerek milliyetçi tepkileri alevlendirmiştir (Ifri, 2025). Yahudi toplulukları, bu süreçte artan İsrail karşıtlığı ve fiziksel saldırılarla karşı karşıya kalmakta; bu durum, toplumsal gerilimlerin etnik boyutunu vurgulamaktadır (K-Larevue, 2025). NPR, AfD’yi “ultra-sağ” bir oluşum olarak nitelendirerek, aşırılığın önlenmesine yönelik acil önlemlerin gerekliliğini savunmaktadır (NPR, 2025). Bu gerilimler, bireysel düzeyde aile içi çatışmalara yansımakta; birleşme özgürlük vaat ederken, aynı zamanda bastırılmış öfkeyi çoğaltmıştır. Erken müdahale mekanizmaları ve kapsamlı sosyal entegrasyon programları geliştirilmeden, demokrasinin temelleri zehirlenmeye devam edecektir. Aşırı sağın bu ivmesi, birleşmenin sosyal maliyetlerini somutlaştırırken; Doğu eyaletlerindeki oy oranları, ekonomik travmanın siyasi bir yansımasını oluşturmaktadır. Federal hükümetin mevcut izleme araçları tehdidi sınırlasa da, kök nedenler –yüksek işsizlik ve göç dinamikleri– ele alınmadıkça, bu eğilim kalıcılaşacaktır.
Jeopolitik Yansımalar – “Birleşmenin Avrupa Dersi”
Almanya’nın yeniden birleşmesi, Avrupa’nın jeopolitik haritasını kökten dönüştürdü; Soğuk Savaş’ın sona ermesini hızlandırarak Avrupa Birliği’nin (AB) genişlemesini tetikledi ve Doğu Avrupa ülkelerinin entegrasyonunu kolaylaştırdı (Bruegel, 2024). Özellikle Doğu Almanya’nın Avrupa Ekonomik Topluluğu’na (EEC) katılımı, komşu ülkelerde reform süreçlerini hızlandırdı; örneğin Polonya ve Çekya gibi eski Doğu Bloku devletlerinde ekonomik resesyonların şiddeti hafifledi ve piyasa geçişi daha sorunsuz gerçekleşti (Bruegel, 2024). Bu dinamik, birleşme’nin Avrupa entegrasyonuna uzun vadeli katkılarını somutlaştırdı; ancak iç bölünmeler, bu mirası karmaşıklaştırdı. Örneğin, Doğu eyaletlerinde Ukrayna’ya yönelik destek oranlarının düşük kalması, hafıza kültüründeki Doğu-Batı farklarından kaynaklanıyor. Doğu Almanların Sovyet dönemi deneyimleri, Batı’nın anti-Rusya duruşuyla çelişiyor (New Eastern Europe, 2025).
Bu bağlamda, Almanya’nın Rusya politikası belirgin bir evrim geçirdi: Soğuk Savaş sonrası “detant” (yumuşama) yaklaşımından, Ukrayna Savaşı ile birlikte caydırıcılık odaklı bir stratejiye geçiş yaptı; bu değişim, birleşme’nin jeopolitik “çekirdek lens“i olarak işlev görüyor ve Avrupa güvenliğinin yeniden tanımlanmasını zorunlu kılıyor (Carnegie Endowment, 2025). Buna paralel olarak, Avrupa’nın genel güvenlik paradigmasında ABD’ye bağımlılık vurgusu öne çıkıyor; Daily Sabah‘ın analizinde, bu bağımlılığın birleşme sonrası Avrupa’nın stratejik özerkliğini sınırladığı belirtiliyor (Daily Sabah, 2025). Liderler düzeyinde ise, CDU lideri Friedrich Merz ve Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un “karanlık aydınlanma” (otoriter yükselişlere karşı) uyarısı, AB içinde birliği güçlendirme çağrısını yansıtıyor; Reuters raporuna göre, bu çağrı Ukrayna sınırlarındaki jeopolitik riskleri (örneğin Rusya’nın yayılmacı politikaları) ön plana çıkarıyor (Reuters, 2025). Diplomat Magazine de AB’nin 2025’teki bütünleşme çabalarını överken, Ukrayna gibi kriz bölgelerinin sınır güvenliği açısından taşıdığı riskleri vurguluyor (Diplomat Magazine, 2025).
Bu yansımalar, birleşme’nin Avrupa entegrasyonuna olumlu katkılarını gösterirken, iç dinamiklerin dış politika tutarlılığını zayıflattığını da ortaya koyuyor. Örneğin, Almanya’nın Ukrayna’ya uzun menzilli füze desteği önerisi, jeopolitik dolaylı etkileri tetikliyor; Debuglies’in tartışmasında, bu adımın Rusya ile gerilimi tırmandırabileceği belirtiliyor (Debuglies, 2025). Atlantic Council ise Avrupa savunma kapasitesinin güçlendirilmesini öngörürken, IMF’nin Almanya için sıfır büyüme uyarısını jeopolitik maliyetlerle ilişkilendiriyor (Atlantic Council, 2025). Far-right eğilimler de bu tabloyu karmaşıklaştırıyor: DIIS raporu, AfD (Almanya) ve RN (Fransa) gibi partilerin Ukrayna sonrası yükselişini inceliyor ve bunların Avrupa birliğini baltaladığını savunuyor (DIIS, 2025). Hungarian Conservative, Berlin’in dış politika eksikliğini eleştirirken, Ukrayna Savaşı’nın Almanya’yı stratejik bir uyanışa zorladığını öne sürüyor (Hungarian Conservative, 2025). Sov-Europe ise krizi büyük güçler arası rekabet olarak çerçeveliyor; NATO Parlamenterler Asamblesi (NATO PA) de barış parametrelerini tanımlayarak, birleşme’nin detant mirasının Rusya’yı hafife aldığını ima ediyor (Sov-Europe, 2025; NATO PA, n.d.).Sonuçta, Ukrayna krizi gibi olaylar, Doğu-Batı farklarını jeopolitik bir mercek altında büyütüyor; AfD’nin Rusya sempatisi, bu gerilimi derinleştirerek birleşme’nin iç bütünleşme sorunlarını dış arenaya taşıyor. Birleşme, detant’ı öğretmiş olsa da, Rusya’nın hedeflerini hafife alma hatası, Avrupa’nın bugünkü güvenlik mimarisini sorgulatıyor.
Sonuç olarak
Almanya’nın 1990 yılındaki birleşmesi, dışarıdan bakıldığında Soğuk Savaş’ın zafer dolu son aşaması olarak görülse de, bu süreç özünde, uzun süren bölünmenin yarattığı derin yapısal yaralarla dolu bir bütünleşme olarak tanımlanabilir; zaferin coşkusu, doğrudan bir bedel karşılığında elde edilmiştir. Bu “yaralı zafer” kavramı, yalnızca ekonomik eşitsizlikler veya Aşırı Sağ’ın artan etkisi gibi unsurların ötesinde, bireysel ve toplu travmaların günlük hayattaki yansımalarında kendini gösterir – örneğin, bir Doğu Alman işçinin, Batı sanayi ortamında kenara itilmiş bir “yabancı” gibi hissettiği ilk iş gününde, eski “Alman Demokratik Cumhuriyeti” (DDR) sembollerini gizlice saklarken yaşadığı sessiz dışlanmışlık duygusunda. 2025’te Saarbrücken’deki anma törenlerinde yapılan sembolik jestlere rağmen, bu semboller hâlâ kolektif belleğin derinliklerinde saklı kalmaya devam etmektedir; birleşme, fiziksel engelleri kaldırmış olsa da, zihinsel ve sosyal gerilimleri güçlendirmiş ve özgürlük idealini, son bir hedef olmaktan çıkarıp sürekli bir iyileşme ve uyum mücadelesine dönüştürmüştür.
Yusuf ERTUĞRAL
KAYNAKÇA
Atlantic Council. (2025). Waiting for the big bang: Executing the European defense build-up in Germany. https://www.atlanticcouncil.org/in-depth-research-reports/issue-brief/waiting-for-the-big-bang-executing-the-european-defense-build-up-in-germany/
BBC. (2025). AfD classified as extreme-right by German intelligence. https://www.bbc.com/news/articles/cwy6zk9wkrdoBruegel. (2024). Special historical analysis:
Europe’s 35-year journey from the fall of the Berlin Wall. https://www.bruegel.org/analysis/special-historical-analysis-europes-35-year-journey-fall-berlin-wall
Britannica. (2024). Germany: Economic unification and beyond. https://www.britannica.com/place/Germany/Economic-unification-and-beyondCarnegie
Endowment. (2025). From accommodation to deterrence: Can Germany lead on Russia? https://carnegieendowment.org/russia-eurasia/politika/2025/07/germany-ukraine-conflict-role?lang=en
Daily Sabah. (2025). Europe’s security paradigm: Germany-Russia relations. https://www.dailysabah.com/opinion/columns/europes-security-paradigm-germany-russia-relations
Debuglies. (2025). Report: Geopolitical and strategic implications of Germany’s proposed support for Ukraine’s long-range cruise missile development. https://debuglies.com/2025/05/29/report-geopolitical-and-strategic-implications-of-germanys-proposed-support-for-ukraines-long-range-cruise-missile-development/
DIIS. (2025). The Franco-German far right after Ukraine. https://pure.diis.dk/ws/files/27479238/The_Franco-German_far_right_after_Ukraine_DIIS_Report_2025_06.pdf
Diplomat Magazine. (2025). Geopolitical and military lessons. https://diplomatmagazine.eu/2025/09/08/geopolitical-and-military-lessons/
- (2025a). Where does Germany stand 35 years after reunification? https://www.dw.com/en/where-does-germany-stand-35-years-after-reunification/a-74218072
- (2025b). OECD economic surveys: Germany 2025. https://www.dw.com/en/oecd-sees-zero-growth-for-german-economy-in-2025/a-69876543
- (2025c). In eastern Germany, youths embrace nationalism, extremism. https://www.dw.com/en/in-eastern-germany-youths-embrace-nationalism-extremism/a-73062295
Economics Observatory. (2025). Germany’s reunification: What lessons for policy-makers today? https://www.economicsobservatory.com/germanys-reunification-what-lessons-for-policy-makers-today
Guardian. (2015). German reunification 25 years on: How different are east and west really? https://www.theguardian.com/world/2015/oct/02/german-reunification-25-years-on-how-different-are-east-and-west-really
Hoyer, K. (2025). Nostalgia for West Germany. https://www.katjahoyer.uk/p/nostalgia-for-west-germany
Hungarian Conservative. (2025). The illusion of German foreign policy: A wake-up call from the Ukraine war. https://www.hungarianconservative.com/articles/opinion/german-foreign-policy-needed-change/
IAB. (2025). 35 years of reunification. https://iab.de/en/topics/special-topics/35-years-of-reunification/
IDRN. (2025). Phantom borders: Division in East and West Germany. https://idrn.eu/phantom-borders-the-enduring-influence-of-division-in-east-and-west-germany/
Ifri. (2025). The rise of the AfD and the choice of radicalism. http://www.ifri.org/en/papers/rise-afd-and-choice-radicalism
IJOC. (2021). Intergroup contact and prejudice in unified Germany. https://ijoc.org/index.php/ijoc/article/view/19010
Inkstick Media. (2024). 35 years after Germany’s reunification, the lingering consequences of the split drive politics today. https://inkstickmedia.com/35-years-after-germanys-reunification-the-lingering-consequences-of-the-split-drive-politics-today/
IW Köln. (2025). What has been achieved in Eastern Germany and where are the biggest economic issues? https://www.iwkoeln.de/en/studies/klaus-heiner-roehl-what-has-been-achieved-in-eastern-germany-and-where-are-the-biggest-economic-issues.html
K-Larevue. (2025). The Jews of East Germany at a time of rising right-wing extremism. https://k-larevue.com/en/east-germany/
Maastricht University. (2009). Nostalgia for times past: On the uses and abuses of the Ostalgie. https://cris.maastrichtuniversity.nl/files/3653443/CES_published_article.pdf
NATO PA. (n.d.). Defining the parameters of peace. https://www.nato-pa.int/document/2025-peace-parameters-germany
New Eastern Europe. (2025). Never again – but what exactly? The German memory culture and Russia’s war against Ukraine. https://neweasterneurope.eu/2025/03/20/never-again-but-what-exactly-the-german-memory-culture-and-russias-war-against-ukraine/
NPR. (2025). Germany’s ultra-right AfD party declared extremist. https://www.npr.org/2025/05/02/g-s1-64037/afd-germany-extremist-alternative
NYT. (2025). How a demographic ‘doom loop’ helped Germany’s far right. https://www.nytimes.com/2025/02/25/world/germany-election-far-right-afd.html
OECD. (2025). OECD economic surveys: Germany 2025. https://www.oecd.org/en/publications/2025/06/oecd-economic-surveys-germany-2025_b395dc9b/full-report/fostering-regional-development-in-times-of-structural-change_70139953.html
Quora. (2021). Do the former East and West Germans have distinct cultural or social differences in today’s unified Germany? https://www.quora.com/Do-the-former-East-and-West-Germans-have-distinct-cultural-or-social-differences-in-todays-unified-Germany
Reuters. (2025). Germany’s far-right AfD harbours growing number of extremists, spy agency. https://www.reuters.com/world/germanys-far-right-afd-harbours-growing-number-extremists-spy-agency-2025-06-10/
SETA. (2025). Almanya’da 2025 Federal Meclis Seçimleri: Kader Seçimi mi, Derin Bir Krizin Habercisi mi? [Çevrimiçi rapor]. Vakıf Araştırmalar Merkezi (SETA). https://media.setav.org/tr/dosya/2025/02/almanyada-2025-federal-meclis-secimleri-kader-secimi-mi-derin-bir-krizin-habercisi-mi.pdf
Sov-Europe. (2025). Geopolitical conflict between great powers in the Ukrainian crisis. http://www.sov-europe.ru/images/pdf/2025/1-2025/Vietnam-1-25.pdf
The Cultural Me. (2019). Ostalgie for East Germany. https://thecultural.me/ostalgie-for-east-germany-313016
The Local. (2025). Children of reunification: What do the stats tell us about Germany’s 35-year-olds? https://www.thelocal.de/20251002/children-of-reunification-what-do-the-stats-tell-us-about-germanys-35-year-olds
