Giriş
Yunanistan Başbakanı Aleksis Çipras, 5-6 Şubat 2019 tarihlerinde Türkiye’ye iki günlük bir çalışma ziyareti gerçekleştirdi. Her ne kadar bu gezi Çipras’ın Türkiye’ye yaptığı toplamda dördüncü ziyaret olsa da[1], Yunanistan Başbakanı’nın temasları özellikle Türkiye ve Yunanistan basınında kayda değer bir ilgi ve alakayla karşılandı. Çipras, ziyareti süresince Ankara ve İstanbul’da önemli temaslarda bulundu ve Heybeliada Ruhban Okulu’nu ziyaret eden ilk Yunanistan Başbakanı olarak tarihe geçti. İki ülke arasında yıllardır süren Ege Sorunu, Kıbrıs Sorunu, karşılıklı azınlık sorunları (Türkiye Rumları ve Batı Trakya Türkleri) ve Doğu Akdeniz doğalgaz kaynaklarının paylaşımı gibi stratejik konularda bu ziyaretle önemli bir mesafe alınamadıysa da, ziyaretin her iki ülke kamuoyunda da olumlu bir hava yarattığını söylemekte fayda var. Bu yazıda, Aleksis Çipras’ın 2019 Şubat tarihli Türkiye gezisinden önemli bilgileri aktaracak ve bunları yorumlamaya çalışacağım.
Ziyaret Öncesinde Yunanistan’daki Durum
Yunanistan Başbakanı Aleksis Çipras, ziyaretinin hemen öncesinde yayınladığı Twitter mesajlarında, göç, ekonomi, enerji ve Orta Doğu’daki gelişmeler gibi konularda Türkiye-Avrupa Birliği (AB) diyaloğunun önemine vurgu yapmış ve Ankara’yı Ege ve Doğu Akdeniz’de uluslararası hukuka uygun davranmaya davet etmişti.[2] Çipras, ayrıca Kıbrıs Sorunu’nda adil, sürdürülebilir ve Birleşmiş Milletler (BM) kararları ve AB müktesebatıyla uyumlu bir çözümden yana olduklarını vurgulamıştı.[3]
Çipras’ın Türkiye ziyareti öncesinde ülkesinde siyasi açıdan sıkıntılı bir süreç yaşadığını, ama bu süreci başarıyla atlattığını hatırlatmakta da fayda var. Zira Makedonya Sorunu konusunda SYRIZA-ANEL koalisyon hükümeti birkaç hafta önce Çipras ve Savunma Bakanı Panos Kammenos arasında yaşanan kriz sonucunda dağılırken, Çipras hükümeti milliyetçi ANEL’siz olarak da parlamentodan güvenoyu almayı -sadece 1 oy farkla ve toplam 151 oyla- başarmıştı.[4] Hükümet, daha sonra Makedonya Sorunu konusunda bu ülkeyle yapılan anlaşmayı da (Prespes Anlaşması)[5] parlamentoda onaylatmayı -zar zor da olsa- başarmış (300 vekilden 153’ünün oyuyla)[6] ve Kuzey Makedonya Cumhuriyeti adıyla bu ülkeyi tanıma kararı alarak, Makedonya’nın NATO ve AB üyeliğinin önünü açmıştı.
Bu krizleri aşmasına, Türkiye ve Rusya ile birlikte Türk Akımı gibi önemli bir projeyi hayata geçirmesine ve Yunanistan’ı ekonomik krizden çıkarmasına[7] karşın, 2019 Ekim ayı için planlanan ama Çipras tarafından erkene çekilmesi ve muhtemelen Mayıs ayında yapılması beklenen genel seçimlerde Çipras ve sol çizgideki partisi SYRIZA’nın işi kolay gözükmüyor. Hatta Yunanistan siyasetini yakından takip eden gazeteci Engin Baş’a göre, bu seçimde Çipras ve SYRIZA’nın tek başına iktidar olma şansının zor olduğunu görülüyor.[8] Bu nedenle, Çipras, son haftalarda dış politikada Almanya Başbakanı Angela Merkel ve Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan gibi etkili liderlerle yapıcı ilişkiler geliştirerek, seçim öncesinde ülkesi içerisindeki siyaset yorumcularının ve halkının desteğini almaya çalışıyor. Çipras’ın Makedonya krizini çözmesini değerlendiren Yunanistan siyasetini iyi bilen deneyimli Türk gazeteci Nur Batur, Çipras ziyareti öncesinde, “Yunanistan’ın eski Komünist Başbakanı Çipras, aşırı milliyetçilere pabuç bırakmadı. Sokaklara dökülen protestoculara aldırmadan 27 yıllık Makedonya Sorunu’nu çözdü. Bakalım aynı cesareti Kıbrıs’ta da gösterecek mi?” yorumuyla Çipras’tan Kıbrıs müzakereleri konusunda olumlu bir adım gelebileceği beklentisini okurlarına duyurdu.[9]
İki ülkenin first-ladyleri: Peristera Baziana ve Emine Erdoğan
Çipras-Erdoğan Görüşmesi
5 Şubat’ta Ankara Esenboğa Havalimanı’na inişi ardından ilk olarak Ankara’daki Cumhurbaşkanlığı Sarayı’nda Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay’la görüşen Çipras, daha sonra yine burada Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’la bir görüşme gerçekleştirdi.[10] Ziyaretinin ilk gününde yayınladığı Twitter mesajında, 2015-2016 döneminde Ankara ile Atina’nın Suriyeli mülteci krizinin çözümü konusunda ortak hareket ederek başarı kazandıklarını hatırlatan[11] Yunanistan Başbakanı, bu dönem sonrasındaysa Ege’de tehlikeli olaylar ve sınır ihlalleriyle karşılaştıklarını belirterek, bu konuda Türkiye’nin hatalı olduğunu ima etti; ancak bu gerginliklerin iki ülkenin kısmeti (kaderi) olmadığını da sözlerine ekleyerek, ikili ilişkilerde yeniden olumlu gündeme dönmek istediklerini açıkladı.[12]
Çipras, Cumhurbaşkanı Erdoğan’la yaptığı görüşme sonrasında yazdığı Twitter mesajında ise, iki ülke Savunma Bakanları ve Dış İşleri Bakanlıklarının güven arttırıcı önlemleri desteklemek için görüşmeleri konusunda Türk liderle görüş birliğine vardıklarını ve karşılıklı saygı ve uluslararası hukuka uygunluk zemininde iki ülkenin yeni bir ilişki biçimi kurabileceklerini belirtti.[13] Cumhurbaşkanı Erdoğan ise, basın toplantısında Yunanistan’ın 15 Temmuz darbe girişimine karışan askerleri bir an önce iade etmesi gerektiğine vurgu yaparken, Yunanistan’la olan 3,5 milyar avroluk ticaretin geliştirilmesini ve Türkiye ile Yunanistan arasında gerçekleştirilecek yeni ulaşım projeleriyle (İzmir-Selanik deniz seferleri, İstanbul-Selanik hızlı demiryolu hattı ve İpsala-Kipi Gümrük Kapısı’nda yapılacak ikinci köprü) iki ülke arasındaki ekonomik ve toplumsal entegrasyonu geliştirmeyi hedeflediklerini söyledi.[14] Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın toplantıda Yunanistan’ı terör örgütlerine (FETÖ, PKK, DHKPC) destek vermekle suçlaması dikkat çekti. Çipras ise, Erdoğan’ı darbe gecesinde arayan ilk liderlerden birisinin kendisi olduğunu anımsatarak, Cumhurbaşkanı Erdoğan’a Yunan yargısının bağımsız olduğunu söyledi.[15] Ayrıca her iki lider de Kıbrıs Sorunu konusunda çözüm yanlısı olduklarını belirten açıklamalar yaptılar.
Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın ve Aleksis Çipras Ayasofya’da
Çipras’ın İstanbul Temasları ve Ruhban Okulu Ziyareti
Çipras’ın Türkiye ziyaretinin ikinci gününde geldiği İstanbul’daki ilk durağı Ayasofya Müzesi oldu.[16] Çipras’ın ziyareti öncesinde müzede ve çevresinde geniş güvenlik önlemleri alınırken, basın mensupları müzeye tek tek aranarak alındılar. Müze hakkında bilgi alan Çipras ve eşi Peristera Baziana’ya Türkiye Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın rehberlik yaptı. İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürü Coşkun Yılmaz da bu üçlüye eşlik etti. Burada yaptığı konuşmada Türkiye ile ilişkilerin son yıllarda geliştiğini belirten Aleksis Çipras, özellikle azınlık vakıflarının mallarının iadesi konusunda yaşanan olumlu gelişmelere vurgu yaptı.[17]
Çipras’ın Heybeliada Ruhban Okulu ziyareti
Çipras’ın Heybeliada Ruhban Okulu ziyareti, 2015 yılında Başbakan seçildikten sonra İncil’e el basarak dini yemin etmeyi reddetmesi[18] ve “ateist” bir politikacı olarak bilinmesi nedeniyle oldukça ilginç ve medyatik bir girişim olarak değerlendirildi. Çipras, böylelikle dindar bir siyasetçi olmamasına karşın, Türkiye’deki Ortodoks Hıristiyanların dini özgürlüklerine sahip çıkmaya çalışarak ülkesinde ve dünyada takdir topladı. Çipras’ın Heybeliada Ruhban Okulu’nu ziyaret eden ilk Yunan Başbakanı olması da[19] kuşkusuz siyasal tarih anlamında önemli bir gelişmeydi. Çipras, bu ziyaretin hemen öncesinde Cumhurbaşkanı Erdoğan’a Ruhban Okulu’nun yeniden açılmasını ve açılışı birlikte yapmalarını önermişti.[20] 1971’den beri -yaklaşık 50 senedir- kapalı durumda olan okul[21], bu ziyaretle birlikte bir kez daha Türkiye kamuoyunun gündemine taşınmış oldu. Siyasi kulislerde, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın okulun açılmasına sıcak baktığı ve bu konuda yıllardan beridir çeşitli çalışmalar yaptırdığı[22], ancak bu olumlu adım karşılığında Yunanistan’dan da Batı Trakya Türkleri’nin kendi müftüleri seçebilmeleri ve Atina’da Müslümanlar için bir ibadethane (cami) açılması gibi jestler beklediği konuşuluyor. Çipras’ın Ruhban Okulu ziyaretinde kendisine Fener Rum Patriği Bartholomeos da eşlik etti. Bartholomeos, Osmanlı döneminde açılan bu okulun Cumhuriyet döneminde kapatılmasının üzücü olduğunu belirtirken, Yunanistan Başbakanı’na inanç özgürlükleri konusundaki çabaları nedeniyle teşekkür etti.[23] Patrik Bartholomeos, Çipras’a gümüş tabak ve kitap hediye ederken, Yunanistan Başbakanı’na ayrıca İlber Ortaylı’nın İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı ve Enis Tulça’nın Atatürk, Venizelos ve Bir Diplomat: Enis Bey kitaplarının Yunanca’ya çevrilen baskıları hediye edildi.[24] Çipras, ziyaretinin son saatlerinde ise Yunanistan Konsolosluğu’nda İstanbul’da yaşayan Rumların temsilcileriyle bir araya geldi.
Çipras’ın Türkiye’ye yaptığı çalışma ziyaretini değerlendiren Yunan Ekathimerini gazetesi, iki ülke arasındaki diyalog kanallarının açık olması bağlamında ziyaretin olumlu geçtiğini belirtirken, iki ülkenin 15 Temmuz 2016 darbe girişimine karışan ve sonrasında Yunanistan’a kaçan 8 Türk askerinin iadesi, Kıbrıs Sorunu ve Ege Sorunu gibi konularda kendi pozisyonlarını korumaya devam ettiklerini ve bu konularda herhangi bir ilerleme yaşanmadığını yazdı.[25] Sputnik Türkiye’ye konuşan Evren Dede, Çipras’ın bu ziyaretle Makedonya Sorunu konusunda Yunanistan’da gelişen tepkileri unutturmaya çalıştığını ve yeniden Başbakan seçilmeyi başarabilirse müftülük konusunda ileri bir adım atabileceğini iddia etti.[26] Türk milliyetçisi çizgisindeki Yeniçağ gazetesinden Cahit Armağan Dilek ise, bu ziyaretin tamamen Çipras’ın iç politikaya yönelik kaygılarından kaynaklandığını ve Anıtkabir’i ziyaret bile etmeyen Çipras’ın liderlik ettiği Yunanistan’ın Türkiye’ye karşıt yayılmacı politikalarına devam ettiğini iddia etti.[27]
Sonuç
Yunanistan Başbakanı Aleksis Çipras’ın Türkiye ziyareti değerlendirildiğinde, bunun hakikaten de daha çok iki ülke hükümetinin ve liderinin iç politika kaygılarından kaynaklandığını söylemek yerinde olacaktır. Zira bu yıl içerisinde yapılacak olan genel seçim öncesinde işler beklediği ölçüde iyi gitmeyen Çipras ve 31 Mart 2019 yerel seçimleri öncesinde ekonomik kriz nedeniyle partisi düşüşte gözüken Erdoğan, bu şekilde uluslararası kamuoyuna ve halklarına olumlu mesajlar vererek, onların nezdinde güven tazelemeyi başardılar. Solcu Çipras, Heybeliada Ruhban Okulu ziyaretiyle Ortodoks muhafazakâr tabana yönelik hoş bir açılım yaparken, Batı kamuoyunda demokrasiden uzaklaştığı ve otoriter bir lider olduğu yorumları yapılan Cumhurbaşkanı Erdoğan da, Yunanistan gibi Türkiye’nin ezeli bir rakibi karşısında bile diplomatik jestler yapabilen reformist bir lider olduğu algısını yaratmaya çalıştı. Buna karşın, iki ülkenin ticari ve siyasi ilişkilerini yavaş yavaş geliştirmeleri dışında hiçbir ciddi soruna kalıcı çözüm bulamadıkları da ortada. Zira Ege Sorunu, Kıbrıs Sorunu, azınlıkların durumu ve son yıllarda ortaya çıkan yeni bir ihtilaf konusu olarak Doğu Akdeniz enerji kaynakları meselesi halen ortada duruyor. Hatta kolay çözümlenebilecek bir mesele gibi gözüken darbeci subayların durumu konusu da iki ülke arasında siyasi kriz konusu olmaya devam ediyor. Bu sorunların çözümü ise kanımca son derece zor ve meselelerin çözümü göründüğünden de daha karmaşık. Dahası, bu sorunlar sadece iki ülkenin inisiyatifleriyle bile halledilemeyebilir. Bu nedenle, Türk-Yunan ilişkilerini geliştirmek için ufak ama somut adımlarla ilerlemek ve uzun vadeli bir süreç planlamak gerekiyor. Bunun için en iyi başlangıç noktası ise, karşılıklı olarak dini özgürlükler (Ruhban Okulu’nun açılması ve Batı Trakya Türklerine müftülerini kendi seçebilmeleri hakkı verilmesi) konusunda iyileşmeler sağlanması ve Kıbrıs Sorunu’na acil bir çözüm bulunamasa bile, bu konuda yeni bir çatışmaya engel olunması. Suriyeli mülteciler konusunda hayata geçirilen yardımlaşma sürecinin ve anlaşmanın devamı da hem iki ülkenin güvenliği, hem de Avrupa güvenliği ve istikrarı açısından çok önemli. Zira mülteci krizinin yeniden gündeme gelmesi durumunda, Avrupa demokrasileri yükselen aşırı sağ hareketler karşısında daha da zor duruma düşebilir. Ayrıca iki ülkenin siyasi, ekonomik ve kültürel ilişkilerini siyasi sorunlara rağmen geliştirmeye devam etmeleri de bence son derece önemli. Zira bu şekilde, ekonomiler ve toplumlar birbirlerine entegre edilerek, çözülemez gibi gözüken sorunların orta ve uzun vadede çözülebilir hale gelmeleri söz konusu olabilir.
Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
[1] https://www.info-grece.com/actualite/2019/02/06/pourquoi-faire-retomber-les-tensions-avec-la-turquie-sera-une-tache-delicate-pour-alexis.
[2] Bakınız; https://twitter.com/tsipras_eu/status/1090322366528475137.
[3] Bakınız; https://twitter.com/tsipras_eu/status/1090322367774158848.
[4] https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-46894187.
[5] https://www.dw.com/tr/tsipras%C4%B1n-t%C3%BCrkiye-ziyareti-atina-i%C3%A7in-neden-%C3%B6nemli/a-47343519.
[6] https://www.ntv.com.tr/dunya/yunan-parlamentosu-makedonya-anlasmasini-onayladi%2ckBJhlNSPDE62YNCd1V0Bkg.
[7] https://tr.euronews.com/2018/08/07/yunanistan-ekonomik-krizi-sona-mi-eriyor.
[8] Buradan dinleyebilirsiniz; https://youtu.be/_7z23AsyR6g?t=387.
[9] Bakınız; https://www.instagram.com/p/Bti4jy_njjn/.
[10] http://www.hurriyet.com.tr/dunya/son-dakika-yunanistan-basbakani-aleksis-cipras-turkiyede-41105742.
[11] Bakınız; https://twitter.com/tsipras_eu/status/1092920606633443339.
[12] Bakınız; https://twitter.com/tsipras_eu/status/1092920611700203520.
[13] Bakınız; https://twitter.com/tsipras_eu/status/1092920617383481345.
[14] https://www.ntv.com.tr/dunya/erdogan-cipras-gorusmesi%2cTdHyO7vEt028OO6S14BzAA.
[15] https://greece.greekreporter.com/2019/02/05/turkeys-erdogan-asks-greek-pm-to-repatriate-eight-turkish-soldiers/.
[16] https://www.ntv.com.tr/video/dunya/yunanistan-basbakani-cipras-ayasofyada,hHqnjc5nUUafopoMNMkTAg.
[17] http://www.milliyet.com.tr/yunan-basbakan-cipras-tan-bir-ilk–dunya-2823736/.
[18] Bakınız; http://www.milliyet.com.tr/cipras-dini-yemin-etmedi/dunya/detay/2004279/default.htm.
[19] Her ne kadar Yunan siyasetçi Elefterios Venizelos 1933’te muhalefet lideriyken özel bir ziyaret sırasında Heybeliada Ruhban Okulu’nu ziyaret etmişse de, bu, Başbakan sıfatıyla yapılan ilk ziyarettir. Bakınız; https://www.haberturk.com/son-dakika-yunanistan-basbakani-cipras-ayasofya-da-2345338.
[20] https://www.sozcu.com.tr/2019/dunya/ciprastan-erdogana-ruhban-okulu-cagrisi-kapiyi-beraber-acalim-3423102/.
[21] http://www.radikal.com.tr/turkiye/38-yillik-bir-yilan-hikyesi-heybeliada-ruhban-okulu-930507/.
[22] https://t24.com.tr/haber/heybeliada-ruhban-okulu-yeniden-aciliyor,222482.
[23] https://www.haberturk.com/son-dakika-yunanistan-basbakani-cipras-ayasofya-da-2345338.
[24] http://www.milliyet.com.tr/yunan-basbakan-cipras-tan-bir-ilk–dunya-2823736/.
[25] http://www.ekathimerini.com/237394/article/ekathimerini/news/tsipras-erdogan-stick-to-positions-after-ankara-talks.
[26] https://tr.sputniknews.com/ceyda_karan_eksen/201902061037523495-yunanistan-turkiye-cipras-secimler-heybeliada/.
[27] https://www.yenicaggazetesi.com.tr/cipras-turkiyeye-niye-geliyor-50651yy.htm.
