2019 İSRAİL GENEL SEÇİMLERİ

upa-admin 27 Ağustos 2019 1.697 Okunma 0

Giriş

2019 yılı, Ortadoğu’nun kilit ülkelerinden İsrail siyaseti açısından oldukça hareketli geçiyor… Nitekim 9 Nisan’da yapılan seçimin ardından bir koalisyon hükümeti kurulamaması nedeniyle, 17 Eylül’de ülkede ikinci defa genel seçim yapılacak ve Knesset’te yer alacak 120 milletvekili ile birlikte yeni hükümet belirlenecek. Bu yazıda, İsrail’in 2019 seçimlerini mercek altına alacağım.

9 Nisan Seçimi

İsrail siyasetini son yıllarda domine eden ve 2009’dan beri 10 yıldır aralıksız Başbakan olarak görev yapan[1] Benyamin Netanyahu ve partisi -merkez sağ-milliyetçi sağ çizgideki- Likud’un yüzde 26,46 oyla birinci bitirdiği ve Knesset’de 35 koltuk kazanmayı başardığı 9 Nisan seçiminde en büyük sürprizi; eski Genelkurmay Başkanı Benny Gantz’ın 2018 yılı sonunda kurduğu merkez-merkez sol çizgideki İsrail Direniyor Partisi (Hosen L’Yisrael) ile eski Maliye Bakanı Yair Lapid’in liberal çizgideki Gelecek Partisi (Yesh Atid) ve eski Savunma Bakanı Moshe Ya’alon’un 2019 yılı başında kurduğu merkez sağ çizgideki Telem partisinin oluşturdukları Mavi Beyaz (Kahol Lavan) seçim ittifakı yapmıştı. Mavi Beyaz ittifak, girdiği ilk genel seçimde neredeyse Likud’la eşit oranda oy almayı (yüzde 26,13) ve Knesset’teki koltuk sayısını Likud’la aynı seviyeye (35) ulaştırmayı başarmıştı. Her ne kadar bir önceki seçime göre koltuk sayısını 5 arttırmayı başaran Netanyahu ve partisi Likud, BBC ve diğer birçok uluslararası haber kuruluşu tarafından seçimin galibi ilan edilse de[2], bazı analistler, seçim sonucunun Netanyahu ve Likud için güç kaybı anlamına geldiğini iddia etmişlerdi.[3] Neticede, seçim sonuçları, İsrail siyasetinde ortaya çıkan değişim beklentisini ortaya koyması açısından oldukça önemliydi. Seçimde, yüzde 3,25 düzeyindeki barajı aşarak parlamentoda koltuk kazanan diğer partiler ve oy oranları ise şöyleydi:[4]

Aryeh Deri liderliğindeki Ultra Ortodoks ve aşırı sağ Şas Partisi (Shas) yüzde 5,99 oy (8 koltuk),
Haredilerin desteklediği ve yine dini temellere dayalı -Yaakov Litzman liderliğindeki- aşırı sağ çizgideki Birleşik Tora Yahudiliği-Birleşik Tevrat Yahudiliği (Yahadut HaTora) yüzde 5,78 (8 koltuk),
Ayman Odeh liderliğindeki aşırı sol ve komünist çizgideki Hadash ile İsrailli Arapların partisi Ta’al’ın oluşturduğu seçim ittifakı yüzde 4,49 oy (6 koltuk),
Avi Gabbay liderliğindeki köklü merkez sol İsrail İşçi Partisi yüzde 4,43 oy (6 koltuk),
Avigdor Lieberman’ın lideri olduğu aşırı sağ-seküler milliyetçi İsrail Evimiz Partisi (Yisrael Beiteinu) yüzde 4,01 oy (5 koltuk),
Rafi Peretz’in lideri olduğu aşırı sağ partilerin URWP ittifakı yüzde 3,70 oy (5 koltuk),
Tamar Zandberg önderliğindeki sosyal demokrat Meretz yüzde 3,3 oy (4 koltuk),
Moshe Kahlon’un Genel Başkanı olduğu merkez çizgideki Kulanu yüzde 3,54 oy (4 koltuk),
Mansur Abbas’ın lideri olduğu Ra’am-Balad koalisyonu (Birleşik Arap Listesi) yüzde 3,33 oy (4 koltuk).

2019 Nisan seçimi sonrasında Knesset’teki koltuk dağılımı

Koalisyon Girişimleri

Seçim sonrasında, hiçbir parti -İsrail siyasetinde daima olduğu şekilde[5]– tek başına çoğunluğu oluşturamadığı için, İsrail siyasal geleneğine uygun olarak çok partili koalisyon formülleri gündeme getirilmeye başlandı. Bu doğrultuda, hükümeti kurma görevini alan Başbakan Benyamin Netanyahu, doğrudan rakibi haline gelen Mavi Beyaz ittifak dışındaki sağ partilerle koalisyon görüşmelerine başladı. Bu görüşmelerde oldukça ciddi ilerleme sağlayan Netanyahu, son aşamada aşırı muhafazakâr partiler ile aşırı sağ-seküler milliyetçi Avigdor Lieberman’ın lideri olduğu İsrail Evimiz Partisi (Yisrael Beiteinu) arasındaki zorunlu askerlikle ilgili anlaşmazlığı çözemeyince[6], Lieberman’ı ülkeyi siyasi egoları nedeniyle gereksiz yere erken seçime sürüklemekle suçlayarak erken seçim kararı aldı[7]. Bu süreçte, Netanyahu, “yenilmez” imajından kısmen taviz vermek zorunda kalırken, sonraki seçime yine iddialı gireceğini ve bu seçimi de kazanacağını iddia etti.[8] Ancak Netanyahu, bu zorlu ara dönemde bile, İsrailli sağ seçmenin hoşuna gidecek bazı siyasi zaferler kazanmayı başardı. Öncelikle seçimin hemen öncesinde ABD Başkanı Donald Trump’ın kararıyla Golan Tepeleri’ni İsrail’e katmayı başaran Netanyahu[9], Batı Şeria’da bulunan Yahudi yerleşim yerlerini İsrail’e bağlama sözü de verdi[10]. Netanyahu, İsrail’in en uzun süre görev yapan Başbakanı olarak, kısa süre önce ABD Başkanı Trump’ın Twitter üzerinden tebriklerini de kabul etti.[11] Ayrıca, İsrail, yine bu zorlu ara dönemde, Netanyahu’nun başlattığı Sünni Arap dünyasına yönelik açılımını sürdürdü ve kendisi ile doğrudan diplomatik ilişkileri olmamasına karşın, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ile casus uçaklarını da içeren kapsamlı bir ticari anlaşma yaptı.[12] Birleşik Krallık’ın başına son dönemin en İsrail yanlısı Başbakanı olan Boris Johnson’ın geçmesi de İsrail adına önemli bir kazanım olarak bu noktada belirtilebilir.[13]

Netanyahu’nun zaferleri devam edecek mi?

17 Eylül Seçimine Doğru

17 Eylül seçimi öncesinde İsrail siyasetinde bazı değişiklikler ve gelişmeler yaşandı. Öncelikle, 2015-2019 döneminde Netanyahu’nun kurduğu koalisyon hükümetinde İsrail’in Adalet Bakanı olarak görev yapan Ayelet Shaked, Yeni Sağ Parti’den (Hayamin Hehadash) ayrılarak, Yamina adıyla yeni bir sağ parti kurdu ve seçime girmeye hak kazandı.[14] Yahudi Evi (Habayit Hayehudi) ve Yeni Sağ Partisi eski lideri Naftali Bennett’in de katıldığı parti, bu seçimde yüzde 3,25’lik barajı aşmak için mücadele verecek. Bir diğer önemli gelişme ise İsrail İşçi Partisi’nde yaşandı. Geleneksel olarak Likud’la beraber İsrail siyasetinin iki büyük aktöründen biri olan, ancak son seçimde büyük oy kaybı yaşayan İşçi Partisi, Avi Gabbay yerine deneyimli sol siyasetçi Amir Peretz’i yeni lideri olarak seçti.[15] Bıyıklarıyla şöhret kazanan Peretz, seçim öncesinde bıyıklarını keserek yeni bir imaja büründü ve partisini yeniden çıkış yapmak için hareketlendirdi.[16] Peretz, oy oranını arttırmak için, Orly Levy liderliğinde yeni kurulan liberal çizgideki Gesher partisiyle bir seçim ittifakına da yöneldi. Ayrıca eski İşçi Partili Başbakanlardan Ehud Barak da partisine destek olmak için bu seçimde siyasete dönme kararı aldı.[17] Bunların yanı sıra, Ayman Odeh liderliğindeki aşırı sol koalisyon, bu seçimde Hadash ile Ta’al partilerinin yanı sıra Balad partisini de bünyesine katarak Birleşik Arap Listesi adıyla seçime daha iddialı girme şansı yakaladı. Seçim için son düzlüğe girilirken İsrail basınında yer alan ilginç bir haber ise, Netanyahu’nun seçim sonrasında Mavi Beyaz ittifakın büyük partisi olan Benny Gantz liderliğindeki İsrail Direniyor Partisi ile koalisyona sıcak baktığı iddiasına dayanıyordu. Bu iddia, Likud milletvekili David Bitan tarafından da doğrulandı.[18] Birleşik Arap Listesi’nin Başbakan adayı Ayman Odeh ise, seçim sonrasında böyle bir gelişme yaşanırsa kendisinin anamuhalefet lideri olacağını söyleyerek, bunun İsrail siyaseti açısından tarihi bir gelişme olacağını vurguladı.[19] Ayrıca ülkede yapılan kamuoyu yoklamaları, Birleşik Arap Listesi seçmenlerinin yüzde 78’inin Mavi Beyaz ittifakı ile bir koalisyon hükümetine girmelerine sıcak baktığını ortaya koyuyor.[20]

Ayman Odeh ile Benny Gantz bir koalisyon hükümetinde birlikte yer alırlar mı?

Anketler

Seçim için artık birkaç hafta kalmışken yapılan anketler, oy oranlarında kayda değer bir değişim beklenmemesi gerektiğini gösteriyor. Nitekim Ağustos ayı içerisinde yapılan anketler incelendiğinde[21]; Likud ile Mavi Beyaz ittifakın Knesset’te yine 30-32 aralığında bir koltuk sayısına ulaşacak düzeyde oy alabilecekleri ve Likud’un az farkla önde olduğu görülüyor. İlginç bir gelişme ise, Ayman Odeh liderliğinde Balad’ı da ittifaka dâhil eden Birleşik Arap Listesi’nin oy oranını yükseltmesi ve koltuk sayısını anketlere göre 6’dan 10-11 seviyesine çıkarması oldu. Ayrıca popüler kadın siyasetçi Ayelet Shaked sayesinde, yeni kurulan Yamina’nın ilk seçiminde Likud ve Mavi Beyaz ittifaktan bir kısım sağ oyu çalarak, 10 civarında milletvekili çıkarma ihtimali olduğu görülüyor. Amir Peretz liderliğindeki İsrail İşçi Partisi-Gesher ittifakı ise, Ehud Barak ve Stav Shaffir gibi popüler isimleri aday yapacaklarını açıklamalarına karşın, anketlerde henüz kayda değer bir ilerleme sağlamamış gibi gözüküyor. Ancak anketlerde yüzde 2-3’lük hata payının olduğu ve seçim öncesinde yaşanacak gelişmelerin seçmenleri kolaylıkla etkileyebildiği düşünüldüğünde (örneğin ABD Başkanı Trump’ın Netanyahu’yu rahatlatabilecek bir hamlesi), sonuçlar hakkında konuşmak için ihtiyatlı olmak gerekir. Ayrıca anketler, İsrailli seçmenlerin yalnızca 61’inin bu seçimde oy kullanmayı düşündüğünü de gösteriyor.[22]

Ayelet Shaked, lider olarak girdiği ilk seçimde önemli bir başarı kazanabilir…

Sonuç

Sonuç olarak, 2019 İsrail seçimleri, İsrail siyasetinin demokratik ve bir o kadar da parçalı yapısı nedeniyle, yine hükümette istikrar açısından zorlu bir sürece neden olacak gibi gözüküyor. Buna karşın, İsrail’in dış politikada yaptığı atılımlar sayesinde, iç siyasetin parçalı yapısını çok da büyük bir sorun olarak düşünmemek lazım. Dahası, Ortadoğu gibi tek adam rejimlerinin ve otoriter yönetimlerin yaygın olduğu bir coğrafyada, demokratik düzen içerisindeki gevşek koalisyon hükümetlerini tercih edecekler çoğunlukta olabilir. Lakin Netanyahu’nun veya yerine gelecek olan yeni İsrail Başbakanı’nın, son dönemde İsrail’in kazandığı tüm başarılara karşın, iki konuda bundan sonra çok daha dikkatli ve özenli olmaları gerekiyor. Bunlardan ilki ve daha önemlisi, İran’ın -ABD’nin JCPOA anlaşmasından çekilmesinin ardından- nükleer programına yeniden başlamasıdır. Bu konuda ABD Başkanı Donald Trump’la birlikte JCPOA anlaşmasının iptali için adeta kampanya başlatan Netanyahu, İran’ın nükleer güce ulaşması durumunda bunun kendisi ve İsrail için bir stratejik kâbus olacağını öngörmek ve buna uygun politikalar geliştirmek zorundadır. Bu da, kuşkusuz, İran’la yeni bir müzakere sürecine işaret etmektedir. Son G7 zirvesinde bu konuda Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un yaptığı girişimler ise umut vericidir. Trump-Netanyahu ikilisi, İran’la bir anlaşma yapılamaması ve İran’ın birkaç sene içerisinde nükleer bir güce dönüşmesi durumunda, dünya siyasi tarihine İran İslam Cumhuriyeti’ni nükleer güce dönüştüren liderler olarak geçeceklerdir. Dahası, İran’ın nükleer silah kapasitesine ulaşması, Suudi Arabistan ve Türkiye gibi ülkeleri de benzer arayışlara yönlendirecek ve Ortadoğu’yu kaynayan bir kazan haline getirecektir. İkinci önemli mesele ise Doğu Akdeniz’le ilgilidir. Güney Kıbrıs Rum Kesimi, Mısır ve Yunanistan gibi ülkelerle ve Avrupalı ve Amerikalı şirketlerle son dönemde bu coğrafyada enerji politikaları bağlamında yakın işbirliğine yönelen İsrail, burada yeni kurulmakta olan ve Doğu Akdeniz’de en uzun kıyı şeridine sahip ülke olan Türkiye’nin dâhil olmadığı bir ekonomik düzenin asla ayakta kalamayacağını acilen fark etmek zorundadır. Dolayısıyla, İsrail’de kim Başbakan seçilirse seçilsin, yeni dönemde Türkiye ile ilişkileri geliştirmek ve İran nükleer programı ve Doğu Akdeniz enerji kaynaklarının paylaşımı konularında uluslararası bir uzlaşma/anlaşma sağlanmasına katkıda bulunmak zorundadır.

Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ

[1] Kendisi, daha önce de 1996-1999 döneminde Başbakanlık yapmıştır.

[2] https://www.bbc.com/news/world-middle-east-47881411 ; https://www.bbc.com/news/world-middle-east-47876539.

[3] Bakınız; http://politikaakademisi.org/2019/04/10/israil-secimlerinde-dengesizlik-dengesi/.

[4] İsrail eski Eğitim Bakanı Naftali Bennett’in kurduğu ve Ayelet Shaked gibi popüler bir ismin de katıldığı Yeni Sağ Parti (Hayamin Hehadash), Nisan seçiminde seçim barajını aşamamıştır.

[5] 1949-2009 döneminde İsrail’in koalisyon hükümetleri için; https://mfa.gov.il/mfa/aboutisrael/state/government/pages/the%20governments%20of%20israel.aspx.

[6] https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-48454914.

[7] https://www.sabah.com.tr/dunya/2019/05/29/netanyahu-libermani-hedef-aldi.

[8] https://www.aa.com.tr/tr/dunya/israil-17-eylulde-erken-secime-gidecek/1492688.

[9] https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-47696932.

[10] https://www.amerikaninsesi.com/a/netanyahu-yerlesimleri-ilhak-edecegiz/4864899.html.

[11] https://www.haaretz.com/us-news/trump-takes-to-twitter-to-congratulate-netanyahu-on-becoming-longest-serving-pm-1.7547089.

[12] https://www.haaretz.com/israel-news/.premium-israel-businessman-uae-spy-planes-iran-saudi-arabia-1.7696711.

[13] https://www.israelhayom.com/2019/07/23/israel-looks-forward-to-working-with-new-british-pm-boris-johnson/.

[14] https://www.haaretz.com/israel-news/elections/ex-justice-minister-ayelet-shaked-expected-to-spearhead-revived-right-wing-party-1.7545553 ;

[15] https://en.globes.co.il/en/article-amir-peretz-elected-labor-party-leader-1001292006.

[16] https://www.jta.org/quick-reads/israeli-labor-party-chairman-amir-peretz-shaves-trademark-mustache-to-make-a-political-point.