Giriş
İsrail’de hükümet kurma girişimlerinin sonuçsuz kaldığı 9 Nisan 2019 genel seçiminin ardından dün bir kez daha sandık başına gidildi. Seçimde, yaklaşık 6 milyon 400 bin İsrailli seçmen[1], 120 sandalyeli İsrail parlamentosu Knesset’in yeni üyelerini belirlemek ve parlamenter sistemin uygulandığı İsrail’deki yeni hükümeti seçmek için 11.000 civarında farklı seçim merkezinde oylarını kullandılar. Saat 07:00’de başlayan oy verme işlemi, gece 22:00’ye kadar devam etti. 2019 Nisan seçiminde yüzde 68,5 düzeyinde kalan[2] (Arap asıllı İsrail vatandaşlarının düşük katılımının da etkisiyle) seçime katılım oranı, bu seçimde de yüzde 70 seviyelerine ulaşmadı ve yüzde 69,4 oranında kaldı.[3] Nispi temsil (proportional representation) seçim sisteminin yüzde 3,25 gibi düşük bir baraj seviyesiyle uygulandığı İsrail, kurulduğu günden bu yana koalisyonlarla yönetilmektedir. Bu seçimden sonra da bu gelenek değişmeyecektir; zira herhangi bir partinin mecliste 61 sandalyeye ulaşması imkânsızdır. Seçime tam 31 siyasal partinin girdiğini[4] ve birçok partinin seçim barajını geçerek Knesset’te temsil imkânı sağlayacağını da bu noktada belirtmek gerekiyor.
Seçim Öncesi
Daha önceki analizimde belirttiğim üzere[5], 9 Nisan seçimine benzer şekilde, bu seçimin de yıllardır İsrail Başbakanı olarak görev yapan Benyamin Netanyahu ve partisi -merkez sağ çizgideki- Likud ile eski Genelkurmay Başkanı Benny Gantz’ın 2018 yılı sonunda kurduğu merkez çizgideki İsrail Direniyor Partisi (Hosen L’Yisrael) ile eski Maliye Bakanı Yair Lapid’in liberal çizgideki Gelecek Partisi (Yesh Atid) ve eski Savunma Bakanı Moshe Ya’alon’un 2019 yılı başında kurduğu merkez sağ çizgideki Telem partisinin oluşturdukları Mavi Beyaz (Kahol Lavan) seçim ittifakı arasında geçmesi bekleniyordu. Zira İsrail’de yapılan son anketlerde, her iki bloğun da 32’şer sandalye kazanabileceği ortaya çıkmıştı.[6] BBC Ortadoğu editörü Jeremy Bowen’ın İsrail’in en uzun süreli Başbakanı olma unvanını taşıyan Netanyahu’nun liderliği için yapılan bir tür referanduma benzettiği[7] bu seçim, Filistinlilerin ve genel olarak Ortadoğu’nun geleceği ve Türkiye-İsrail ilişkileri açısından da kritik mahiyetteydi. Çünkü Netanyahu, seçimin hemen öncesinde, yeniden seçilirse Batı Şeria’nın yüzde 30’unu ilhak edeceğini açıklayarak İsrailli aşırı sağcıları sevindiren ancak Filistinlilerin ve İslam dünyasının tepkisini çeken bir açıklama yapmıştı.[8] Ancak Netanyahu’nun Başbakanlıktan ayrılmasının herşeyi düzeltebileceğini düşünmek de iyimserlik olur; zira Filistin Otoritesi Başbakanı Muhammed Iştiyye’nin iddiasına göre, İsrail Özel Kuvvetleri’nden yetişme Netanyahu ile rakibi eski Genelkurmay Başkanı Benny Gantz arasındaki fark, “Pepsi Cola ile Coca Cola arasındaki fark kadardır”.[9] Nitekim Gantz da İsrail’in Filistinli yerleşimcilerin bölgelerini ilhak etmesine yönelik politikalarına herhangi bir eleştiride bulunmamaktadır. Bunun sebebi de, Ortadoğu’da kurulu bir devlet olan İsrail’in yaşadığı güvenlik riskleri nedeniyle güvenlik politikaları ve milliyetçi ideolojinin bu ülkede daima ağır basmasıdır. Buna karşın, Gantz’ın barış konusunda Netanyahu’ya kıyasla daha ılımlı bir duruşunun olduğunu söylemek yerinde olacaktır. Seçim öncesinde, Likud ve Mavi Beyaz (Kahol Lavan) koalisyonu dışında, Ayman Odeh liderliğindeki Birleşik Arap Listesi ve Ayelet Shaked liderliğindeki yeni bir parti olan Yamina’nın da yüksek oy alabileceği beklentisi vardı. Ayrıca İsrail Demokrasi Enstitüsü’nün yaptığı bir araştırma, İsrail halkının çoğunluğunun Likud ile Mavi Beyaz ittifak arasında geniş katılımlı bir koalisyon hükümeti kurulmasını istediğini gösteriyordu.[10]
Seçim Sonuçları
Oyların yüzde 90’ının sayılmasının ardından açıklanan ve henüz kesinleşmeyen seçim sonuçlarına göre, seçim öncesindeki beklentiler büyük ölçüde gerçekleşti. Seçim, Likud ile Mavi Beyaz koalisyon arasında geçti ve her iki parti de hemen hemen aynı oranda oy aldılar. Dolayısıyla, seçimden net bir galip çıkmadı ve futbol tabiriyle söylersek, “maç berabere sona erdi”. Ayrıca seçim sonucunda her iki parti (blok) de, Knesset’de 32 milletvekiliyle temsil edilme hakkı kazandılar. Diğer partilerden Ayman Odeh liderliğindeki Birleşik Arap Listesi üçüncü büyük parti olmayı başarır ve tam 12 sandalye kazanırken, seküler milliyetçi Avigdor Lieberman’ın lideri olduğu İsrail Evimiz Partisi (Yisrael Beiteinu) de 9 milletvekili çıkarmayı başardı. 9 milletvekilliği kazanan bir diğer parti ise Aryeh Deri liderliğindeki Ultra Ortodoks ve aşırı sağ Şas Partisi (Shas) oldu. Yaakov Litzman liderliğindeki bir diğer aşırı sağ ve Ultra Ortodoks çizgideki parti olan Birleşik Tora Yahudiliği-Birleşik Tevrat Yahudiliği (Yahadut HaTora) 8, Ayelet Shaked’in yeni kurduğu Yamina partisi ise 7 koltuk kazanmayı başardı. Solun ana aktörü olan İsrail İşçi Partisi-Gesher ittifakı ise sadece 6 milletvekilliğiyle yetinmek zorunda kaldı. Bir diğer sol blok olan ve popüler milletvekili Stav Shaffir’in de mensubu olduğu Meretz, Demokratik İsrail (Yisrael Demokratit) ve Yeşil Hareket (HaTnuʿa HaYeruqa) koalisyonuyla ortaya çıkan Demokratik Birlik veya Demokratik Kamp (HaMaḥaneh HaDemokrati) ittifakı da -kesinleşmeyen sonuçlara göre- 5 milletvekili çıkarmayı başardı. Bir diğer aşırı sağcı parti olan Otzma Yehudit ise barajı aşmayı başaramadı. Bu durumda, Başbakan Netanyahu’ya kesin olarak destek veren partilerin sandalye sayısı 56’da kaldı ve -geçen seçim sonrasında olduğu gibi- Netanyahu’nun bir kez daha Başbakan olması için bir partinin daha desteğine ihtiyaç duyduğu ilginç bir siyasal durum ortaya çıktı.
Seçim sonuçlarına göre milletvekili dağılımı[11]
Seçim sonuçlarını değerlendiren İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu, Siyonizm karşıtı güçlerin iktidara gelmemesi için (Birleşik Arap Listesi’ni kastediyor) güçlü bir Siyonist koalisyon hükümeti kurmaya çalışacaklarını açıkladı.[12] Seçim sonuçlarını “zafer” olarak değerlendiren Benny Gantz ise, herhangi bir partiye yönelik rezerv koymadan, kendilerinin de İsrail’de bir birlik hükümeti kurmaya çalışacaklarını açıkladı.[13] Gantz, ayrıca İsrail’in yaralı toplumunu iyileştirmek için uygun zamanın geldiğini ve İsrail halkının ikinci defa kendilerine teveccüh gösterdiğini açıkladı.[14] Ancak Gantz, daha önce Netanyahu hakkındaki yolsuzluk iddiaları ve soruşturmalarını kastederek, Netanyahu’nun lideri olduğu bir Likud’la koalisyona girmeyeceklerini açıklamıştı.[15] Bu bağlamda, Haaretz gazetesi, üst düzey Likudluların iktidarda kalmak için tek şanslarının Mavi Beyaz koalisyonu ile ittifak yapmak olduğuna kanaat getirirlerse, Netanyahu’yu lider olarak devirmeye çalışabileceklerini iddia etti.[16] Ancak Likudlu Bakan Miri Regev, bu iddianın aksine, Netanyahu’nun Başbakan olarak görevine devam edeceğini ve parti olarak onu desteklediklerini açıkladı.[17] Aşırı sağın etkili ismi Avigdor Lieberman ise, ilk seçim sonuçlarının gelmeye başlamasının ardından Likud ile Mavi Beyaz Koalisyon arasında bir birlik hükümetinin kurulmasını önerdi.[18] Bu günden itibaren, seçim sonuçlarının kesinleşmesinin ardından İsrail Cumhurbaşkanı Reuven Rivlin’in hükümeti kurma görevini hangi lidere vereceği de büyük önem kazanacak; zira 2001 yılında yapılan anayasal değişiklikle[19] birlikte, bu konuda İsrail Cumhurbaşkanı, parti gruplarının temsilcileriyle yaptıkları görüşmelerin ardından, uygun gördüğü kişiyi seçmekle yetkili kılınmıştı. Cumhurbaşkanı’nın seçtiği milletvekilinin ise, 28 gün içerisinde yeni bir hükümeti kurması ve Knesset’ten en az 61 milletvekilinin oyuyla güvenoyu alması gerekiyor. İsrail Cumhurbaşkanı Reuven Rivlin, seçim gününde ülkesinin aynı yıl içerisinde 3. kez seçime gitmemesi ve seçim sonucunda bir hükümetin kurulması için elinden geleni yapacağını açıklamıştı.[20] Bu durumda, Rivlin’in geçen seçim sonrasında hükümeti kuramayan Netanyahu yerine Gantz’ı tercih etmesi makul hale gelebilir.
İsrail Cumhurbaşkanı Reuven Rivlin hükümeti kurma görevini kime verecek?
Analiz ve Hükümet Senaryoları
Seçim sonuçları, İsrail’in son dönemde elde ettiği bazı siyasi-diplomatik zaferlere karşın, Başbakan Netanyahu’nun Filistinlilere hiç taviz vermeyen ve uluslararası hukuku yok sayan yaklaşımlarına ülkesinde tepkiler olduğunu gösterdi. Demokratik bir ülke olan İsrail’de, bu tepkiler, Mavi Beyaz ittifaka ve Birleşik Arap Listesi’ne verilen yüksek oy oranıyla su yüzüne çıktı. Netanyahu’nun 2009’dan bu yana kesintisiz İsrail Başbakanı olarak görev yaptığını (hatta efsanevi Başbakan David Ben-Gurion’un 4.875 günlük rekorunu da kırarak, kendisi, en uzun süreli İsrail Başbakanı olmuştur[21]) ve bu anlamda toplumda bir tür bıkkınlığa yol açmış olabileceğini de bu noktada hesaba katmak lazım. Buna karşın, Netanyahu, bu seçim sonrasında da siyasi kariyerine İsrail Başbakanı olarak devam edebilir. Zira kesinleşmeyen seçim sonuçlarına göre, şu an için halen daha 56 sandalyelik sağlam bir sağcı desteğine sahip gözüküyor. Milliyetçi lider Avigdor Lieberman’ı ikna etmesi durumunda, Netanyahu, kolaylıkla yeniden Başbakan olabilir. İki siyasi liderin siyasal programları da büyük ölçüde örtüşüyor; ancak Lieberman’la Netanyahu’yu destekleyen dine dayalı partiler arasında çeşitli anlaşmazlıklar var. Bu anlaşmazlıkları aşması durumunda, Netanyahu, yeniden hükümeti kurma görevini alarak ve sağ/aşırı sağ çizgide bir koalisyon hükümeti kurarak, bir kez daha (ve büyük olasılıkla son kez) Başbakan olabilir. Bir diğer ihtimal, Netanyahu’nun Mavi Beyaz ittifak ile daha merkezde ve liberal bir koalisyon kurmasıdır. Ancak Mavi Beyaz koalisyonun lideri Benny Gantz’ın bu konuda daha önce yaptığı olumsuz açıklamaları bu aşamada hatırlamak lazım.
Hükümeti kurma görevini anamuhalefet lideri Benny Gantz’ın üstlenmesi durumunda ise, daha farklı bir siyasal konjonktür ortaya çıkacak. Gantz, Likud’la bir koalisyona yönelerek Başbakan olmayı deneyebilir. Açıkçası en makul seçenek de bu gözüküyor. Ancak Likud ve Netanyahu’ya alternatif olarak ortaya çıkan Gantz’ın yine Netanyahu ve Likud’a yönelmesi, İsrailli bıkkın seçmen tabanında bazı tepkilere neden olabilir. Bu nedenle, Gantz ve seçim ittifakı, sol ve Arap partilerine yönelmeyi de deneyebilir. Gantz, 32 sandalyelik koalisyonuna ek olarak, Birleşik Arap Listesi’nin 12, İşçi Partisi-Gesher ittifakının 6 ve Demokratik Birlik-Demokratik Kamp’ın 5 milletvekiliyle 55 milletvekiline ulaşabilir. Ancak 61’i bulabilmesi için, yine sağ/aşırı sağ bloktan bir partiyi de koalisyona dâhil etmesi gerekiyor. Dolayısıyla, şartlar Gantz için de kolay gözükmüyor ve Gantz için tek alternatif Netanyahu’yla bir koalisyona girmek gibi duruyor.
Sonuç
Sonuç olarak, 17 Eylül’de tekrarlanan İsrail genel seçimleri, Ortadoğu barışı konusunda umut veren bir tablo ortaya koyamamıştır. Giderek daha fazla sağa kayan bir ülke görünümü arz eden İsrail’de, aşırı sağ ve sağ gücünü korurken, sol, ayakta kalabilmek adına giderek merkeze yanaşmakta ve hatta sağa açılmak zorunda kalmaktadır. Bu da, kuşkusuz, Filistin-İsrail Sorunu’nun çözümünü isteyen kitleler açısından umut kırıcı bir gelişmedir. Ayrıca kesinleşmeyen sonuçlar incelenirse, Benyamin Netanyahu Başbakanlığında ve Avigdor Lieberman desteğiyle bir aşırı sağ hükümetin ilk alternatif, Likud ile Mavi Beyaz ittifak arasında kurulacak bir koalisyon hükümetinin de ikinci alternatif olduğu ortaya çıkmaktadır. Ancak elbette, Benny Gantz ve Mavi Beyazların gösterdiği büyük başarı nedeniyle, Cumhurbaşkanı Rivlin, hükümeti kurma görevini Gantz’a da verebilir. Bu noktada belirleyici faktör, bence seçim sonuçlarının kesinleşmesinin ardından ortaya çıkacak oy oranı ve sandalye sayısı olacaktır. İsrail’den son gelen haberler, Mavi Beyaz ittifakın yüzde 25,66 oyla, yüzde 25,03 oyda kalan Likud karşısında kılpayı farkla öne geçtiğini ve milletvekili sayısını 32’den 33’e yükselttiğini (İsrail Evimiz Partisi’nin milletvekili sayısı bu durumda 9’dan 8’e düşüyor)[22] ve bu nedenle hükümeti kurma görevini ilk olarak Benny Gantz’ın üstlenebileceğini gösteriyor. Ancak kim Başbakan seçilirse seçilsin, İsrail’in yeni dönemde Türkiye ile ilişkilerini düzeltmesi bence bu ülkenin geleceği adına en doğru yol olacaktır.
Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
[1] “İsrail’de halk sandık başında”, DW Türkçe, 17.09.2019, Erişim Tarihi: 18.09.2019, Erişim Adresi: https://www.dw.com/tr/israilde-halk-sand%C4%B1k-ba%C5%9F%C4%B1nda/a-50454522.
[2] Gil Hoffman (2019), “Voter Turnout Could Be Lowest Ever”, The Jerusalem Post, 17.09.2019, Erişim Tarihi: 18.09.2019, Erişim Adresi: https://www.jpost.com/Israel-Elections/Voter-turnout-could-be-lowest-ever-601906.
[3] Kate Lyons & Kevin Rawlinson (2019), “Israel election: Netanyahu says country at ‘historic junction’ as exit polls too close to call – live news”, The Guardian, 18.09.2019, Erişim Tarihi: 18.09.2019, Erişim Adresi: https://www.theguardian.com/world/live/2019/sep/17/israeli-election-close-result-expected-as-netanyahu-seeks-fifth-term-live-news.
[4] Sözcü (2019), “İsrail’de kritik gün: ‘Bıkkın’lar sonucu etkileyecek mi?”, 17.09.2019, Erişim Tarihi: 18.09.2019, Erişim Adresi: https://www.sozcu.com.tr/2019/dunya/israilde-kritik-gun-bikkinlar-sonucu-etkileyecek-mi-5337395/.
[5] Ozan Örmeci (2019), “2019 İsrail Seçimleri”, Uluslararası Politika Akademisi, 27.08.2019, Erişim Tarihi: 18.09.2019, Erişim Adresi: http://politikaakademisi.org/2019/08/27/2019-israil-genel-secimleri/.
[6] France24 (2019), “Israel votes with Netanyahu’s political survival at stake”, 18.09.2019, Erişim Tarihi: 17.09.2019, Erişim Adresi: https://www.france24.com/en/20190917-israel-elections-netanyahu-political-survival-stake-gantz-lieberman.
[7] Jeremy Bowen (2019), “Israel election a referendum on Netanyahu”, BBC, 16.09.2019, Erişim Tarihi: 18.09.2019, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-49714067.
[8] Zack Beauchamp (2019), “Israel’s election, and how Benjamin Netanyahu might lose, explained”, Vox, 17.09.2019, Erişim Tarihi: 17.09.2019, Erişim Adresi: https://www.vox.com/world/2019/9/17/20869050/israel-election-results-netanyahu-jordan-valley-democracy.
[9] Raphael Ahren (2019), “Palestinian PM: Difference between Gantz and Netanyahu ‘like Pepsi and Coke’”, The Times of Israel, 17.09.2019, Erişim Tarihi: 17.09.2019, Erişim Adresi: https://www.timesofisrael.com/palestinian-pm-difference-between-gantz-and-netanyahu-like-pepsi-and-coke/.
[10] Arwa Ibrahim (2019), “Israel election: Voting closes in second poll in five months”, AlJazeera, 17.09.2019, Erişim Tarihi: 17.09.2019, Erişim Adresi: https://www.aljazeera.com/news/2019/09/voting-begins-israel-election-referendum-netanyahu-190917013312415.html.
[11] BBC (2019), “Israel election: Netanyahu and rival headed for deadlock”, 18.09.2019, Erişim Tarihi: 18.09.2019, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-49735963.
[12] Le Monde (2019), “Législatives en Israël : aucune majorité claire ne se dessine pour Benyamin Nétanyahou”, 17.09.2019, Erişim Tarihi: 18.09.2019, Erişim Adresi: https://www.lemonde.fr/international/article/2019/09/17/legislatives-en-israel-benyamin-netanyahou-et-benny-gantz-au-coude-a-coude_5511626_3210.html.
[13] Kate Lyons & Kevin Rawlinson (2019), “Israel election: Netanyahu says country at ‘historic junction’ as exit polls too close to call – live news”, The Guardian, 18.09.2019, Erişim Tarihi: 18.09.2019, Erişim Adresi: https://www.theguardian.com/world/live/2019/sep/17/israeli-election-close-result-expected-as-netanyahu-seeks-fifth-term-live-news.
[14] Eytan Halon (2019), “Benny Gantz: We want to build broad national unity government”, The Jerusalem Post, 18.09.2019, Erişim Tarihi: 18.09.2019, Erişim Adresi: https://www.jpost.com/Israel-Elections/Cautious-optimism-at-Blue-and-White-HQ-602033.
[15] Haaretz (2019), “Who Is Benny Gantz, the Former General Who Just Overtook Netanyahu”, 18.09.2019, Erişim Tarihi: 18.09.2019, Erişim Adresi: https://www.haaretz.com/israel-news/elections/israel-election-gantz-netanyahu-1.7087481.
[16] Haaretz (2019), “Who Is Benny Gantz, the Former General Who Just Overtook Netanyahu”, 18.09.2019, Erişim Tarihi: 18.09.2019, Erişim Adresi: https://www.haaretz.com/israel-news/elections/israel-election-gantz-netanyahu-1.7087481.
[17] The Jerusalem Post (2019), “Miri Regev: Netanyahu will be the next Prime Minister”, 18.09.2019, Erişim Tarihi: 18.09.2019, Erişim Adresi: https://www.jpost.com/Breaking-News/Miri-Regev-Netanyahu-will-be-the-next-prime-minister-602059.
[18] France24 (2019), “Exit polls signal setback for Israel’s Netanyahu in election”, 18.09.2019, Erişim Tarihi: 18.09.2019, Erişim Adresi: https://www.france24.com/en/20190918-exit-polls-signal-setback-israels-netanyahu-election.
[19] Knesset, “Basic Law: The Government (2001)”, Erişim Tarihi: 18.09.2019, Erişim Adresi: https://knesset.gov.il/laws/special/eng/basic14_eng.htm.
[20] Esat Fırat (2019), “İsrail Cumhurbaşkanından seçimlerin tekrarlanmayacağı vaadi”, Anadolu Ajansı, 17.09.2019, Erişim Tarihi: 18.09.2019, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/israil-cumhurbaskanindan-secimlerin-tekrarlanmayacagi-vaadi/1586104.
[21] Andrew Carey (2019), “Benjamin Netanyahu’s re-election plans in limbo as Israeli exit polls show tight contest”, CNN, 18.09.2019, Erişim Tarihi: 18.09.2019, Erişim Adresi: https://edition.cnn.com/2019/09/17/middleeast/israel-election-exit-polls-intl/index.html.
[22] The Jerusalem Post (2019), “CEC continues to count ballots, Netanyahu-Gantz still at a stalemate”, 19.09.2019, Erişim Tarihi: 19.09.2019, Erişim Adresi: https://www.jpost.com/Israel-Elections/Israel-elections-results-based-on-counted-ballots-12-am-602045.
