ABD, 11 Ağustos 2017 Cuma akşamından beri Virginia eyaletinin Charlottesville kentinde yaşanan olaylarla çalkalanıyor. Beyazların üstünlüğünü savunan ırkçıların yaptığı gösterilerle başlayan olayların arka planı aslında 1860’lardaki Amerikan İç Savaşı’na kadar gidiyor. Irkçıların kaldırılmasını istemediği heykel, köleliğin kaldırılmasına karşı çıkan Amerika’nın güney eyaletlerinin oluşturduğu Konfederasyon’un ordusuna komutanlık yapan bir askere ait. Bu heykeli kaldırma planları ve bunun üzerine çıkan olaylar en az 150 yıllık bir arka plana sahip. Amerikan İç Savaşı’nda köleliğin devamından yana Konfederasyon Ordusu’nun komutanı General Robert Edward Lee’nin heykelinin kaldırılması planına karşı Virginia’da gösteri yapan ırkçılarla, onlara tepki gösteren ırkçılık karşıtı grupların arasındaki kavga ve ardından bir ırkçı eylemcinin aracıyla solcu aktivistleri ezmesi, ülkedeki tansiyonu bir anda yükseltti.[1] Heykel, 1924’ten beri şehirdeki bir parkta duruyor.
Kaynak: http://aa.com.tr/tr/dunya/abd-yi-karistiran-heykel-koleligi-savunan-komutana-ait/884635, (Erişim Tarihi: 18.08.2017).
Kendisi de köle sahibi olan General Robert E. Lee, 1861 ile 1865 arasında yaşanan Amerikan İç Savaşı’nda köleliğin kaldırılmasına karşı çıkan ve Amerika Birleşik Devletleri’nden bağımsızlığını ilan eden güney eyaletlerinin oluşturduğu Amerikan Konfedere Devletleri Ordusu’nun başında bulunuyordu. General Lee hakkındaki belgelerde, Virginia doğumlu komutanın köle sahibi olduğu belirtiliyor. Hatta Lee’nin kölelerine kötü davrandığına dair birçok ifade bulunuyor.[2] ABD Ordusu’ndan 1861’de ayrılarak Konfederasyon Ordusu’na katılan Lee, önce Kuzey Virginia kuvvetlerinin, daha sonra ise Konfederasyon Ordusu’nun başına geçti ve 1865 yılında teslim olana kadar orduyu komuta etti. Güney ordusu yenilince, General Lee, kuzeyin komutanı General Ulysess Grant’e teslim oldu.
ABD’de 1920’lerde beyaz ırkın üstünlüğünü savunanların öne çıkmaya başlamasıyla Konfederasyon’a ait semboller özellikle güney eyaletlerinde yaygınlaştı. Lee’nin heykeli de bu dönemde, 1924’te, doğduğu eyalet olan Virginia’nın Charlottesville kentine dikildi. Heykelin kaldırılması Charlottesville kenti yöneticilerinin birkaç yıldır gündemindeydi. ABD’de 2014 ve 2015’te siyahîlerin polis şiddetine maruz kalmasını ve polisler hakkında adli işlem yapılmamasını protesto eden gösteriler sırasında da aynı heykel gündeme geldi. Haziran 2015’te heykelin üzerinde bulunduğu kaideye sprey boyayla “Black Lives Matter” (Siyahilerin hayatı önemlidir) yazıldı, ama yazı kısa sürede silindi.[3] Bu dönemde Konfederasyonu simgeleyen bayrak ve anıtlar özellikle güneydeki eyaletlerde tartışma konusu oldu. Birçok kişi bu sembollerin beyazların üstünlüğüne inananları simgelediğini ve kaldırılmasını gerektiğini savunuyordu. Karşı çıkanlar ise bu tezi “tarihin silinmesi” olarak yorumladı.[4]
Konfederasyon Ordusu ne demek?
ABD’de Konfederasyon Ordusu, beyazların üstünlüğünü ve köleliğin devam etmesi gerektiğini iddia ediyordu. Konfederasyon Ordusu’na üye güney eyaletler, Amerikan İç Savaşı öncesinde tarıma dayalı ekonomilerinden dolayı köleliği savunuyordu. Toplumun önemli bir bölümü tarafından “bölücü ırkçı sembol” olarak kabul edilen, güney eyaletlerinin bazılarında ABD bayrağının yanına asılan Konfederasyon bayrağı da çoğu eyalet tarafından kaldırılıyor.[5] Cuma gecesi Ku Klux Klan örgütünü anımsatacak biçimde meşaleler taşıyan protestocular, Virginia Üniversitesi’nde düzenledikleri gösteri sırasında “Yahudiler yerimize geçemeyecek”, “Kan ve toprak”, “Tek halk, tek ulus, göçe son” sloganları attı. Bazıları gösteri alanına silahlarıyla gelen ırkçılar ile karşıt gruplar arasında gerilim yükseldi. Tarafların birbirlerine saldırması üzerine bölgede olağanüstü hal ilan edildi. Irkçılık karşıtı grubun üzerine araç sürülmesi sonucu bir kişi hayatını kaybetti, çok sayıda kişi yaralandı. Gösterileri izlemekle görevli polis helikopterinin düşmesi sonucu da iki polis öldü.[6]
Köleliğin kaldırılmasını savunan ABD’nin kuzey eyaletleri ile buna karşı çıkan güney eyaletleri arasında 1861-1865 yılları arasında Amerikan İç Savaşı yaşandı. ABD’nin güneydoğu bölgelerinde tarıma dayalı bir ekonomi hâkimdi. Çiftliklerdeki iş gücü de Afrika kökenli siyahî kölelerden sağlanıyordu. Ülkenin diğer bölgelerinde ise sanayiye yönelen ekonominin gerektirdiği serbest iş gücü için kölelik ortadan kaldırılmıştı. Ülkenin batı kesiminde kurulmaya devam eden eyaletlerde de kölelik yasaklanıyordu. Köleliğin güneyde de yasaklanacağından endişe eden Güney Carolina, Mississippi, Florida, Alabama, Teksas, Georgia ve Lousiana’nın oluşturduğu 7 güney eyaleti, köleliği kaldırmaya söz veren Abraham Lincoln’ün seçimi kazanmasının ardından ABD’den bağımsızlığını ilan etti. Bu eyaletler, Jefferson Davis’in başkanlığında Amerikan Konfedere Devletleri’ni kurdu. Virginia, Arkansas, Kuzey Carolina ve Tennessee eyaletlerinin de katılmasıyla toplam 11 eyalet, Amerikan İç Savaşı’nda güneyli “Konfederasyon” tarafını oluşturdu. Ülkenin geri kalan kısmı kuzeyli “Birlik” olarak anıldı. Birlik ile konfederasyon arasında çıkan iç savaş, 4 yılın sonunda kuzeyin galibiyetiyle sona erdi. İç savaş öncesinde 22,1 milyon kuzeyde ve 9,1 milyon da güneyde olmak üzere toplamda yaklaşık 31 milyon nüfusu olan ABD’de, iç savaş sırasında askerler, siviller ve köleler dâhil olmak üzere yaklaşık 785 bin kişi hayatını kaybetti. Savaşın ardından ABD Kongresi’nin çıkardığı yasayla Aralık 1865’te kölelik ABD’de tamamen yasaklandı.[7]
Trump, Charlottesville’deki Irkçı Gösterilerde İki Tarafı Da Suçladı
ABD Başkanı Donald Trump, Charlottesville şehrinde Konfederasyon Ordusu’nun komutanına ait heykelin kaldırılması planı üzerine, ırkçı grupların başlattığı protesto gösterilerinde kavga çıkmasına sosyal medya hesabından tepki gösterdi. Trump, Twitter’dan “Hepimiz bir arada olmalıyız ve nefreti kınamalıyız. ABD’de bu tür şiddet olaylarına yer yoktur. Bir olmalıyız.” mesajını paylaştı. Trump, ırkçılık karşıtı grubun üzerine araba sürdüğü için bir kişinin hayatını kaybetmesine yol açan sürücünün ise ‘katil’ olduğunu ekledi.[8]
Kaynak: https://twitter.com/realDonaldTrump/status/896420822780444672, (Erişim Tarihi: 18.08.2017).
Trump, “Neo-Nazileri kınadım, birçok farklı grubu kınadım ama bu kişilerin hepsi neo-nazi ya da beyazların üstünlüğünü savunan kişiler değildi” dedi. Charlottesville’deki olaylarla ilgili henüz gün yüzüne çıkmamış gerçekler olduğunu vurgulayarak iki tarafta da “iyi insanlar” olduğunu belirten Trump, ırkçılık konusunun kendisi göreve geldiğinden beri iyileştiğini söyleyerek, daha çok iş alanı yaratıldıkça ırkçılığın azalacağını savundu. Irkçıların kaldırılmasını istemediği köleliği savunan komutan Robert Edward Lee’nin heykeliyle ilgili de değerlendirmede bulunan Trump, “George Washington’ın da kölesi vardı, öyleyse onun da heykelini kaldıracak mıyız? Peki, Thomas Jefferson’a ne diyorsunuz, onu seviyor musunuz, çünkü onun da kölesi vardı. Onun heykelini de kaldıralım mı? Tarihi değiştiriyorsunuz, kültürü değiştiriyorsunuz. Neo-Nazilerden bahsetmiyorum, onlar tabii ki kınanmalı ama orada neo-Nazi ya da ırkçı olmayan gruplar da vardı ve medya onlara adil davranmadı” ifadelerini kullandı. Bu arada Konfederasyon askerlerini onurlandıran heykeller kaldırılmaya ya da saldırıya uğramaya devam ederken, Washington’daki ünlü Lincoln Anıtı’na da boyalı saldırı yapıldı. Ülkede köleliği resmi olarak sonlandıran 16. ABD Başkanı Abraham Lincoln için yapılan anıtın sütunlarından birine kırmızı boyayla küfür içeren bir cümle yazıldı.[9]
Şaşırtan Çıkış
Donald Trump’ın önde gelen danışmanlarından, Beyaz Saray Başstratejisti Steve Bannon, şaşırtıcı bir çıkış yaptı, Charlottesville kentinde bir kişinin öldüğü şiddet olaylarına karışan ve beyazların üstünlüğünü savunan grupları “soytarılar” olarak nitelendirdi. Bannon, Trump’ın Başkanlık seçimini kazanmasında önemli payı olduğu düşünülen ve aşırı sağcıların ana haber kaynaklarından biri olarak görülen Breitbart haber sitesinin editörlüğünü yapmıştı. Bannon, The American Prospect dergisine verdiği röportajda, ekonomik milliyetçilik ile beyazların üstünlüğünü savunanlar arasında bir bağ olup olmadığı şeklindeki soru üzerine, “Etnik milliyetçilik, zavallılar” ifadesini kullandı.[10] Ayrıca olayların üzerine eski Başkan Barack Obama da Twitter’dan mesaj paylaşarak taraflara sakin olma çağrısı yaptı. Nelson Mandela’nın sözlerini paylaşan Obama, “Hiç kimse, doğuştan başka bir insandan, o kişinin ten rengi, geçmişi ya da dini yüzünden nefret etmez. İnsanların nefreti öğrenmesi gerekir. Ve eğer onlara nefret öğretiliyorsa, sevgi de öğretilebilir” ifadelerini kullandı.[11]
Vali Ohal İlan Etti
Neo-Nazi ve Ku Klux Klan gruplarının da aralarında bulunduğu ırkçıların katıldığı Cumartesi günkü yürüyüşe karşı solcu ve anti-faşist örgütler de harekete geçti. Gösterilerde taraflar sık sık birbirlerine girerken, 15 kişi hastanelik oldu. Güvenlik güçleri, şiddet kullanan bazı eylemcileri gözaltına aldı. Virginia Valisi Terry McAuliffe, olaylar nedeniyle Olağanüstü Hal (OHAL) ilan etti. Ancak bu hamle de olayları yatıştırmaya yetmedi. James Alex Fields Jr. adlı 20 yaşındaki radikal sağcı bir eylemci, otomobiliyle anti-faşist grupların arasına daldı. Saldırı sonucu 32 yaşında Heather H. Heyer adlı bir kadın hayatını kaybederken, 19 kişi de yaralandı.[12]
“Charlottesville Olayı Basitçe Açıklanabilecek Bir Durumun Ötesindedir”
Sonuç olarak, Amerika Birleşik Devletleri’nde gerçekleşen bu durumun aslında son derece derin tarihi kökenleri vardır. Bugüne gelişinde de Amerika Birleşik Devletleri’nin kendi içerisinde özellikle Irak işgalinden sonra yaşamış olduğu 2008’de “mortgage krizi” olarak yükselen sosyo-ekonomik sorunlara yol açan bir yaklaşımın yansıması yani Charlottesville olayları, sadece Virginia eyaletinde bir şehirde gerçekleşen bir olay diye basitçe açıklanabilecek bir durumun ötesindedir. Trump’un açıklamalarının dozunun son derece düşük olduğunu, birlikte hareket etmemiz gerekiyor masumların hayatını korumamız gerekiyor gibi bir devlet başkanı sorumluluğu davranışıyla hareket etmesi sağlanmıştır. Bu davranışın sağlanmasıyla dozun giderek düşeceğini ve politikalarda bir geri adım gerçekleşeceğini değerlendirmektedir.[13] Son söz olarak, Charlottesville özelinde bakılan olayın aslında Amerikan sosyo-politik kültlerine ait olduğu ilk savaş döneminde, kölelik döneminden itibaren gelişen bir yaklaşımın yansıması olduğu ve bu yansımanın da Trump dönemi politikalarıyla daha cesaret bularak ortaya çıktığını ve bu şekilde sokaklara döküldüğü söylemek mümkündür.
Şeniz DENİZELLİ
[1] http://www.hurriyet.com.tr/o-heykel-yikildi-40550747, (Erişim Tarihi: 18.08.2017).
[2] http://tr.euronews.com/2017/08/16/abddeki-irkci-saldiri-ve-konfederasyon-aniti, (Erişim Tarihi: 18.08.2017).
[3] https://www.theguardian.com/us-news/black-lives-matter-movement, (Erişim Tarihi: 18.08.2017).
[4] https://www.theguardian.com/us-news/black-lives-matter-movement, (Erişim Tarihi: 18.08.2017).
[5] http://www.yenisafak.com/dunya/abdde-irkcilar-virginiayi-karistirdi-2778603, (Erişim Tarihi: 18.08.2017).
[6] http://aa.com.tr/tr/dunya/abdde-irkcilarin-gosterisi-sonrasi-olaganustu-hal-ilan-edildi/883168, (Erişim Tarihi: 18.08.2017).
[7] http://tr.euronews.com/2017/08/16/abddeki-irkci-saldiri-ve-konfederasyon-aniti, (Erişim Tarihi: 18.08.2017).
[8] https://tr.sputniknews.com/abd/201708161029714680-trump-charlottesvillede-solcular-da-sucluydu/, (Erişim Tarihi: 18.08.2017).
[9] http://gazeteon.com/abdde-sular-durulmuyor/, (Erişim Tarihi: 18.08.2017).
[10] http://www.milliyet.com.tr/herkesi-karsisina-aldi-dunya-2504199/, (Erişim: Tarihi 18.08.2017).
[11] https://twitter.com/BarackObama, (Erişim Tarihi: 18.08.2017).
[12] http://www.hurriyet.com.tr/abdde-irkci-siddet-soku-40549130, (Erişim Tarihi: 18.08.2017).
[13] http://www.turksam.org/tr/haberin-yorumu-detay/1482-charlottesville-olaylari-ve-abd-de-irkciligin-derin-tarihi-kokenleri, (Erişim Tarihi: 18.08.2017).
