2011 Mart’ında, Suriye’de, o zamanki adıyla sözde Arap Baharı’nın yansımasıyla başlayan kaos, ABD açısından Beşar Esad’ı devirme, bölgesel oyuncular açısından “Suriye İhvanı”nı iktidara getirme gibi birtakım fantezilerle yol almıştı. Oysa Suriye kaosu, 5. yılında, ülkemiz açısından çok farklı bir tablo yaratmıştı. Şöyle ki, siyasal hesaplar, Suriye’de “ılımlı İslam” zemininde bir İhvan kuşağı talebini öngörürken, bu ülke içinde, Irak’tan doğan, Suriye derinliğine uzanan bir IŞİD kabusunu ortaya koydu. Bu terörist örgütün elemanları, Batı ülkelerinin “maceracı ve sadist” unsurlarından oluşurken, hedef olarak belirlenen Irak-Şam’daki “Şam” vurgusu, sanıldığı gibi Suriye’nin başkenti Şam’ı değil, Levant denilen Hatay’dan Sina yarımadasına uzanan Doğu Akdeniz sahilini ifade ediyordu. O sahil ki; doğalgaz, balıkçılık, askeri konular dahilinde, bugün de Yunanistan’dan İsrail’e, oradan Mısır’a ulaşan çerçevede “münhasır ekonomik alanlar” büyük parantezinde ülkemizin ulusal çıkarlarını zedeleyen bir aşamayı yansıtıyor.
2016 itibarıyla, Suriye ve Irak’ta devlet yapılarının IŞİD dahil farklı terörist örgütlerin elinde parçalandığı, Ortadoğu’nun hızla “devletsizleştiği” bir durum muhatap alınırken, bölgede bir başka terör yapılanmasının, PKK terörünün Suriye’deki PYD şubesinin genişlemesi somut bir zemine geldi. Zira Batı ve Rusya dahil, bölgedeki küresel güçler, “IŞİD’le savaşma” adına PKK/PYD terörüne meşruluk kazandırdılar. Dünya kamuoyunda artan meşruiyeti ve prestijiyle, PKK/PYD, IŞİD’in gerilediği alanlarda bir başka “terör antitesi” kurmaya başladı.
Türkiye bu konudaki değerlendirmelerini uluslararası yüzeyde her defasında dile getirmesine karşın, ABD’nin değişen hesaplarıyla yalnızlık hissetmeye başlamıştı. İşte bu noktada 15 Temmuz 2016’da FETÖ’nün darbe girişimi oldu. O dönemde yaşanan “değerli yalnızlık”ta, Kasım 2015’te düşürülen Rus uçağı, gerilen Türk-Rus ilişkileri de durumu pekiştirmişti. ABD-Rusya ile hızla bozulan ilişkilerde, 15 Temmuz bir dönüm noktası oldu. Rusya bu darbe girişiminin bastırılmasında Türkiye’ye siyasal destek verirken, ilişkiler düzelmeye başladı. Türkiye “değerli yalnızlık” konumundan kurtulurken, söz konusu Türk-Rus yakınlaşmasının en önemli sonuçlarından biri Ağustos 2016-Mart 2017 arasında gerçekleşen Fırat Kalkanı harekatı oldu. Böylece “Fırat’ın batısı”nı “kırmızı çizgi” ilan eden Türkiye, Menbiç dışında bu hatta PKK/PYD’nin Menbiç-Afrin arasındaki birleşmesini engellemiş oldu. Özgür Suriye Ordusu’ndaki yerel unsurlarla realize edilen harekat, PKK/PYD’yi “Fırat’ın doğusu”na yaslandırırken, Türkiye’nin güney sınırlarında bölücü terör örgütünün kuşağı engellenmiş oldu. PKK/PYD’nin Akdeniz hayalleri engellendi.
Ne var ki, Fırat Kalkanı bölgesinin batısında, Hatay ve Gaziantep illerinin sınırındaki Afrin bölgesi, PKK/PYD’nin bu bölgedeki ayakta kalan unsuru olarak, Fırat Kalkanı’ndaki konumu da tehdit edecek bir durumu ortaya koyuyordu. Bunun üzerine, belli girişimlerin ardından, Ocak-Mart 2018’de Afrin’e Zeytin Dalı Harekatı düzenlendi. Yine ÖSO unsurlarıyla yapılan işbirliğinde, “Fırat’ın batısı” tamamen kontrol altına alınmış oldu. ABD ile gerçekleştirilen temaslardan sonra, süreç uzatılsa da, Menbiç’e yani PKK/PYD’nin “Fırat’ın batısı”na taşan alanında 2018 sonbaharında Türk-ABD askeri devriyeleri ortak gezmeye başlama durumuna geldi. Bununla birlikte, ABD’nin “Fırat’ın doğusu”nda gözlem noktaları kurma kararı, Pentagon’un Türkiye’nin “Fırat’ın doğusu”na olası bir operasyonuna karşı verdiği uyarılar, yine Türk-ABD ilişkilerinde kırılma noktalarını gündeme getirdi. Cumhurbaşkanı’nın “Fırat’ın doğusu”na operasyon sinyalleri, PKK/PYD terör antitesinin “IŞİD’le mücadele” bahanesiyle sadece sınır boyutunda değil, aslında Suriye’nin doğusunda hatta Irak’ta Sincar boyutundaki PKK terör unsurlarıyla, devletsizlik boşluğunda fiili bir durumu işlemeye başladığını gösteriyor. Türkiye, 2018 baharında daha kapsamlı müdahalelerle Batı medyasının “Dicle Kalkanı” olarak adlandırdığı operasyonları Irak’ta yapmıştı, bugün de devam ediyor.
Dolayısıyla, “Fırat’ın doğusu” Irak içlerine, oradan Suriye’nin güneydoğusuna sonra da yukarıda ülkemizin birliğine tehdit teşkil edecek, ABD desteğiyle bir oldu-bitti yaratacak potansiyele sahip. Bölünen Suriye’den yeni bir etnik parça koparmak ya da olası bir gevşek federalizmde “kanton” adı altında PKK/PYD özerkliği kazanmak, ciddi bir aşamaya ulaşmıştır. Rusya, “Suriye Levantı”ndan Halep’e yönelen bir “Esad-BAAS butik Suriye”si ile Doğu Akdeniz’e Tartus deniz üssüyle yerleşirken, ABD yatırımını PKK/PYD antitesine mi yapmaktadır? Rusya ile yakınlaşan Türkiye’yi PKK/PYD uğruna kaybetmeyi göze mi almaktadır? Bir soru daha: aslında 1990’lardan, Körfez Savaşları’ndan beri ABD bölgede bir Kürt devletini zaten tasarlamakta ise, PKK/PYD bu tasarının neresinde yer almaktadır? Suriye-Irak’ta kaybolan merkezi otorite Irak’ın kuzeyinde Barzani ile doldurulurken, Fırat’ın doğusundaki Suriye’de PKK/PYD ile mi doldurulacak ve buradan bir başka “büyük hayale” mi ulaşılacaktır?
Türkiye’nin planladığını duyurduğu harekat, Fırat Kalkanı ve Zeytin Dalı Harekatı’nın devamı olarak gözükmektedir. Ancak ABD, geriye kalan alanda ne tür bir strateji izleyecektir? Belki PKK/PYD antitesi, ABD gözlem noktalarının ardında Türkiye sınırından göreli olarak uzaklaşma taktiğini güdecektir. Ama bu da mevcut sorunlu zemini ortadan kaldırmayacaktır. Denklem, bu aşamada çok bilinmeyenli bir tarzda ele alınmaktadır. Ve önümüzdeki yıllardaki “yeni Ortadoğu” hesaplarını da biçimlendirecektir…
Dr. Deniz TANSİ
