Giriş
Geçtiğimiz hafta açıklanan programa göre, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dışişleri Bakanı Anthony Blinken’ın 6 Şubat 2023 tarihli büyük depremden etkilenen Türkiye’ye destek amaçlı bir ziyaret gerçekleştireceği, mevkidaşı Mevlüt Çavuşoğlu ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile bir araya geleceği açıklanmıştır. ABD Dışişleri Bakanı Blinken’ın beklenen ziyareti 19 Şubat tarihinde gerçekleşmiştir. İlk olarak depremden etkilenen bölgelerde havadan incelemelerde bulunan Blinken, ardından Adana’daki İncirlik Hava Üssü’nde ABD ekipleriyle ve mevkidaşı Çavuşoğlu ile bir araya gelmiştir. Bu programının ardından Ankara’ya giden Blinken, orada da Cumhurbaşkanı Erdoğan ile bir araya gelmiştir. Deprem felaketinden dolayı zor günler geçiren Türkiye’ye destek ziyareti gibi addedilen Blinken’ın Türkiye’ye gelmesi, farklı konuların da konuşulmasına ve tartışılmasına neden olmaktadır. Özellikle son dönemdeki ABD-Türkiye ilişkilerindeki gergin fay hatları, Türk-Yunan ilişkileri, Rusya-Ukrayna Savaşı ve enerji konularının gündeme gelmesi beklenmiştir.
İlk Durak Deprem Bölgesi
ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken’ın Türkiye’ye ziyaretinin belki de en önemli anlamlarından birisinin göreve geldiği günden bu yana ilk kez Türkiye’yi ziyaret etmesi olmuştur. Elbette, diğer önemli durum ise, depremden etkilenen bölgeleri havadan incelemelerde bulunup destek mesajı vermesinin olduğu söylenebilir. Blinken, Türkiye ziyaretinin ilk gününde Adana’daki İncirlik Hava Üssü’ne inerek Kahramanmaraş merkezli 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki depremlerden etkilenen bölgeleri havadan incelemiştir. Blinken, incelemelerinin hemen ardından da İncirlik’teki ABD ekipleriyle görüşmeyi tercih etmiştir. Adana’daki İncirlik Hava Üssü’nde açıklamalarda bulunan Blinken, Kahramanmaraş merkezli depremlerin ardından ABD’nin Türkiye ve Türk halkının yanında olduğunu vurgulamıştır. Ayrıca, Blinken, ABD’den Türkiye’ye 100 milyon dolarlık bir yardım geleceğinin de taahhüdünde bulunmuştur.
Blinken’ın Ankara Mesaisi
Deprem bölgelerini havadan inceleyen ve ABD ekipleriyle bir araya geldikten sonra Ankara’ya hareket eden Blinken, burada da Türk yetkililerle temaslarını sürdürmüştür. Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’yla Ankara’da da bir araya gelen Blinken, görüşmenin ardından kameralar karşısına geçerek ortak basın toplantısı da gerçekleştirmiştir. Çavuşoğlu ve Blinken deprem felaketinin ardından gösterilen dayanışma, F-16 müzakereleri, F-35 programı ve İsveç ve Finlandiya’nın Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) üyeliğine ilişkin açıklamalarda bulunmuşlardır. Bakan Çavuşoğlu, F-16 konusunda ABD yönetiminin talebe destek verdiğini belirterek, sürecin hızla tamamlanmasının iki tarafın da yararına olduğunu vurgulamıştır.[i]
Deprem felaketinin ardından destek ve dayanışma mesajları vermesi beklenen ABD’nin, Dışişleri nezdinde bir ziyaret planlaması ve bu doğrultuda temaslarını gerçekleştirmesi salt olarak deprem diplomasisi olarak düşünülmesi eksik olacaktır. Beklendiği gibi, ziyaretin önemli kısmını uluslararası politika konuları oluşturmuştur. İki Bakan arasında gerçekleştirilen görüşmenin ardından düzenlenen ortak basın toplantısı da bunu kanıtlar niteliktedir. Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’nun, mevkidaşının ziyaretinden memnuniyet duyması ve böylesi zor zamanlarda müttefik olarak görülen ABD’nin etkisini hissetmenin önemli olduğunu vurgulaması dikkate değer bir açıklamadır. Çünkü Türkiye, ne zaman bir felaketle karşılaşsa, ikili ilişkilerinde kopma noktasına vardığı ülkelerle iyi diyalog kurabilmektedir. Bunu da iyi okuyan ABD, Dışişleri Bakanı Blinken nezdinde bir temas planlayarak, NATO müttefiki Türkiye’nin yanında olduğunun mesajını vermeyi istemiştir. Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’nun Finlandiya ve İsveç’in NATO üyelikleri konusundaki yaklaşımını açıkça dile getirmesi, F-16 ve F-35 konularını tartışmaya açması ve müttefik olarak gördükleri ABD’nin Suriye’nin kuzeyine konuşlanmış olan PKK/YPG ve DAEŞ gibi unsurlara destek sağlamaması gerektiği yönünde mesajlar vererek Türk dış politikasının net tavrını ortaya koyması açısından önemli olmuştur.
ABD Dışişleri Bakanı Blinken ise, “Türkiye-ABD uzun zamandır gerek ikili anlaşmalar, gerek bölgesel anlaşmalarda dünya çapında ortak çalışmakta. Finlandiya ve İsveç’in NATO’ya katılımını güçlü şekilde destekliyoruz. Diğer NATO üyeleri hepsi askeri alanda yan yana çalışıyor. NATO’ya onların katılımı gerçekleştiğinde güvenlik artacaktır”[ii] ifadelerini kullanması; aslında ABD’nin NATO’nun genişlemesi Post-Sovyet coğrafyasına doğru yöneltilmesine verdiği önemi göstermektedir. ABD, böylelikle, Türkiye’nin felaketler sonrası yumuşayan dış politik tavrını kazanç hanesine yazdırmayı hedeflemiştir. Dışişleri Bakanı Blinken, Karadeniz’in ve Ukrayna kıyılarının korunmasında Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin çok önemli olduğunu da vurgulamıştır. Buradan da anlaşılacağı üzere, ABD, Türkiye’nin Rusya-Ukrayna Savaşı’ndaki rolünün farkındadır. Dahası, ABD, Karadeniz coğrafyasının güvenliğinin sağlanmasında Türkiye’nin ana bir etmen olduğunu görmüştür. Ayrıca, Blinken, Türkiye ile ABD’nin aynı zamanda uluslararası terörizm konusunda birlikte çalışmalar gerçekleştirdiğini ve gerçekleştirmeye devam edeceğinin mesajını da vermiştir. Bu ifadelerle de Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyinde konuşlu terör örgütleri ile mücadele konusuna üstü kapalı bir destek sağladığı da söylenebilir.
Blinken’ın verdiği bir demeçte kullandığı şu ifadeler dikkat çekicidir: “Türkiye, Yunanistan ile denizcilik alanındaki anlaşmazlıklarını çözerse muazzam sonuçları olur. Başta Doğu Akdeniz’den olmak üzere tüm enerji akışının merkezinde yer alır”[iii]. Bu cümleden de anlaşılacağı üzere, ABD, müttefikleri arasında bir çatışma yaşanmasından endişe duymaktadır. Deprem diplomasisi ile karşılıklı ılımlı açıklamalar yapan Türkiye ve Yunanistan’ın tekrar yakınlaşmasını ve sorunlarını masada çözmesine yönelik mesaj verdiği görülmektedir. ABD’nin bu konuyla bu kadar meşgul olmasının bir takım nedenleri muhakkak ki mevcuttur. Özellikle birinci yılını dolduracak olan Rusya-Ukrayna Savaşı’nın getirmiş olduğu olumsuz enerji krizi tablosu, bunun başında gelmektedir. Avrupa Birliği’nin (AB) enerji bağlamında Rusya’ya % 43 oranında bağımlı olması ve alternatif güzergahlar arayarak, Rusya’nın tekelinin kırılmaya çalışılması, Doğu Akdeniz’de oluşturulacak bir ortak paydaya bağlanmıştır. Buradaki en önemli iki aktörün Türkiye ve Yunanistan olması, ABD Dışişleri Bakanı’nın böylesi bir açıklama yapmasına neden olmaktadır. Ayrıca Rusya ile ılımlı bir ilişki yürüten Türkiye’nin, Rusya tarafından enerji merkezi haline getirileceğine yönelik projeye karşın, ABD’nin alternatif yollar aradığı da ortaya çıkmaktadır.
Sonuç
ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken’ın Türkiye ziyaretinin sadece deprem temalı olmayacağı beklenen bir durum olarak karşımıza çıkmıştır. Deprem bölgelerindeki ziyaretleri ve mesajlarının ardından Ankara’da gerçekleştirdiği görüşmelerde ve yaptığı açıklamalarda, ABD’nin, esas itibariyle Türkiye’yi NATO çizgisinde tutmaya çaba gösterdiği görülmektedir. Ayrıca problemli konularla alakalı olarak net bir tavır sergilemektense, üstü kapalı yanıtlar vermeyi tercih eden Blinken, Yunanistan ile Türkiye ilişkilerinin deniz alanlarındaki anlaşmazlıklarına son vermesi gerektiğine vurgu yapması ziyaretin özeti olarak yorumlanabilir. Nitekim ABD, deprem gibi büyük felaketler sonrası yakınlaşan iki ülkenin, bu ivmeyi korumasını ve bunu enerji alanına yaymasını istemektedir. Çünkü ABD, son yıllarda Avrupa’da Rusya’nın enerji alanında tekelleşmesine karşı çıkmaktadır. Rusya ile Ukrayna arasında devam eden savaşın enerji alanındaki yansımalarını iyi okuyan ABD, alternatif güzergahlara yönelik politikalarını müttefikleri üzerinden yürütmeyi planlamaktadır.
Özetle, Çavuşoğlu’nun Blinken’a verdiği mesajlar da oldukça netti. Dolayısıyla, ABD, alternatif enerji politikaları yürütmek, NATO’nun güvenliğini artırmak gibi emellere sahipse, Türkiye’nin net şekilde verdiği mesajlara ılımlı yaklaşım sergilemek durumda kalacaktır. Ilımlı yaklaşım sergilemekten uzak duracak bir ABD, hem NATO müttefikleri arasında, hem de enerji politikaları ve güvenlik alanlarında sorunların büyümesine neden olacaktır…
Hüseyin YELTİN
DİPNOTLAR
[i] “Son dakika… ABD Dışişleri Bakanı Ankara’da: Çavuşoğlu ve Blinken’dan açıklamalar”, CNN Türk, https://www.cnnturk.com/dunya/son-dakika-cavusoglu-ve-blinken-ortak-basin-aciklamasi-yapiyor, (Erişim Tarihi: 20.02.2023).
[ii] “Son dakika… ABD Dışişleri Bakanı Ankara’da: Çavuşoğlu ve Blinken’dan açıklamalar”, CNN Türk, https://www.cnnturk.com/dunya/son-dakika-cavusoglu-ve-blinken-ortak-basin-aciklamasi-yapiyor, (Erişim Tarihi: 20.02.2023).
[iii] @baris_adibelli, Twitter, https://twitter.com/baris_adibelli/status/1627665505984122880, (Erişim Tarihi: 20.02.2023).
