İRAN’A AMERİKALI CUMHURBAŞKANI ADAYI: HUŞENG AMİRAHMADİ

14 Haziran 2013 tarihinde İran İslam Cumhuriyeti’nde yapılacak olan 11. Cumhurbaşkanlığı seçimleri için heyecan şimdiden başlamış gözüküyor. Gerek İran’ın yürüttüğü nükleer programın dünya kamuoyunda yarattığı tedirginlik, gerekse İran’ın bu program ve genel olarak Ortadoğu politikaları bağlamında İsrail’le yaşadığı gerginliklerin savaşa dönüşme riski, dünya kamuoyunda gözlerin bu seçim süresince ve sonrasında İran’ın üzerine odaklanmasına yol açacak. Geçtiğimiz günlerde Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Barack Obama’nın yaptığı İran’ın nükleer silah geliştirmesine yaklaşık bir yıl olduğunu ve ABD’nin gücü dâhilinde bunu önlemek herşeyi yapacağını belirten[1] açıklama sonrasında, bu yazıda İran’da Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin yapısı ve şimdiden Cumhurbaşkanlığı adaylığını açıklayan ABD vatandaşı İranlı Profesör Huşeng Amirahmadi ismi üzerinde durmakta fayda görüyorum.

Öncelikle İran Cumhurbaşkanlığı seçimleri hakkında kısaca bilgiler verelim. UPA İran uzmanı arkadaşımız Yüksel Kamacı’dan alıntılamak gerekirse; “İran Cumhurbaşkanı, halk tarafından 4 yıllık süre için seçilir. Oy çokluğu ile seçilen Cumhurbaşkanı’nın kim olacağı ilk turda belli olmazsa 2. tura gidilir. Bir kişi üst üste 2 kez Cumhurbaşkanı olabilir ama üst üste 3. kez olamaz. Bu demek değildir ki 2 kez olan birisine bu unvan bir daha ölene dek verilmez. Bir Cumhurbaşkanı’nın 3. seçimde olmasa da daha sonraki seçimlerde adaylığı için resmi bir engel yoktur. Nitekim eski Cumhurbaşkanlarından Rafsancani yeniden Cumhurbaşkanı seçilmek için aday olmuş, fakat Ahmedinejad’a yenilmiştir”.[2] Ancak 2012 Aralık ayında yapılan değişikliklerle Cumhurbaşkanlığı adaylığı için en az 40, en fazla 75 yaşında olmak şartı getirildiğinden, Rafsancani bu seçimde Cumhurbaşkanlığına aday olamayacaktır.[3] İran’da Cumhurbaşkanlığına aday olmak için bu yaş şartının dışında liyakat bakımından Anayasayı Koruma Konseyi’nin onayı alınmak zorundadır. Kamacı’nın da belirttiği üzere bu şart yalnızca kâğıt üzerinde bir formalite olarak kalmamakta, Anayasa Konseyi adayın dindarlığı, Dini Lider ve rejime bağlılığı gibi nedenlere dikkat etmekte ve bu etkenler gerçekte aranması gereken liyakatin önüne geçmektedir.[4] Ayrıca Cumhurbaşkanı adaylarının en az doktora derecesinin olması beklenmektedir.[5] İran siyasal sisteminde Cumhurbaşkanlığı seçimi sonrasında bir adayın seçilmesiyle de mecburi süreçler bitmez. Halk tarafından seçilmiş bir Cumhurbaşkanı görevine başlamadan önce de Dini Lider’in onayını almak zorundadır. Ancak aslına bakılırsa, bu onayı almak nispeten kolaydır çünkü zaten Dini Lider’in onaylamayacağı bir adayın bu aşamaya gelmesi mümkün değildir.[6] 7-11 Mayıs 2013 tarihlerinde resmi başvuruların yapılacağı 2013 İran Cumhurbaşkanlığı seçimleri için farklı isimler daha şimdiden adaylıklarını açıklamaya başlamışlardır. Adaylıklarını açıklayan iddialı adaylar arasında Tahran Valisi Muhammed Bakir Kalibaf, Felsefe Profesörü Gulam Ali Haddad Adel, deneyimli devlet adamı ve Dini Lider Ali Hamaney’in en önemli danışmanlarından Ali Ekber Velayeti ve Ahmedinejad’ın aday olması için uğraştığı söylenen dünürü ve danışmanı İsfendiyar Rahim Meşai bulunmaktadır.[7] Bu adaylar arasında Cumhurbaşkanı seçilmesi ve hatta Anayasayı Koruma Konseyi’nden onay alması dahi oldukça zor olabilecek, ancak Batı kamuoyunda en çok ilgi gören isim ise kuşkusuz ABD vatandaşı da olan İranlı Profesör Huşeng Amirahmadi’dir.

1947 yılında Hazar Denizi kıyısındaki Taleş bölgesinde toprak sahibi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Huşeng Amirahmadi, 40 senedir Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşayan ve akademisyen olarak çalışan, aynı zamanda 1997 yılında kurulan ABD-İran Konseyi’nin kurucu Başkanıdır.[8] İlk ve orta eğitimini doğduğu Taleş bölgesinde gerçekleştiren Amirahmadi, üniversite eğitimini ise 1968 yılında Tebriz Üniversitesi’nde tamamlayarak ziraat mühendisi olmuştur.[9] 1960’ların sonlarında tüm dünyada esen sol rüzgârlar İran’da da şahlık karşıtı hareketleri güçlendirmektedir ve Amirahmadi bu süreçte kendi anlatımına göre birçok arkadaşının öldürülmesi ya da tutuklanmasına tanıklık etmiştir.[10] Eğitimi sonrası askerlik görevini tamamlayan Amirahmadi, daha sonra Endüstriyel Kalkınma ve Yenileme Organizasyonu’nda çalışmaya başlamıştır.  Aynı dönemde mesleki çalışmaları dışında dönemin devrimci ruhundan etkilenmiş siyasi ve edebi (şiir ve kısa öykü) çalışmalar da yapmış ve bunları çeşitli dergilerde yayınlatmıştır. 1975 yılında işini kaybetmesi sonrasında ABD’ye giden Amirahmadi, bu ülkede ilk olarak Dallas Üniversitesi Endüstri Mühendisliği bölümünden 1977 yılında yüksek lisans derecesini almıştır. Amirahmadi doktora derecesini ise Cornell Üniversitesi Planlama ve Uluslararası Kalkınma bölümünden 1982 yılında feodalizmden kapitalizme geçişi incelediği ve İran’ın devrim sürecinde bir demokrasiye dönüşüp dönüşemeyeceğini değerlendirdiği doktora teziyle almıştır.[11] ABD’de Rutgers Üniversitesi’nde 30 senedir öğretim üyesi olarak çalışan Amirahmadi[12], daha önce 2005 yılında 9. Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde de aday olarak kayıt olmuş ancak geç kayıt olduğu gerekçesiyle adaylığı geçersiz sayılmıştır.[13] Birçok önemli bilimsel kitabı bulunan Amirahmadi[14], ABD ve Batı kamuoyunda İran konusunda güvenilir ve saygı duyulan bir isimdir. Amirahmadi’nin ayrıca İran’daki klasik politikacılardan farklı olarak kampanya döneminde sosyal medyayı kullanmaya çalıştığı görülmektedir. Kendisinin Facebook[15] ve Twitter[16] hesapları bulunmaktadır. Huşeng Amirahmadi’nin verdiği röportajlarda en çok üzerinde durduğu nokta, ABD ile ilişkileri özellikle ekonomik anlamda normalleştirmek istemesi ve bu noktada “kazan kazan (win win)” anlayışına uygun liberal bir yaklaşım benimsemesidir.[17] Ülkenin ekonomik durumunu toparlamak için yüzde 15’lere ulaşan işsizlik problemini 6 milyon yeni iş yaratarak çözeceğini belirten Amirahmadi, ABD-İran ilişkilerini de seçilirse ilk 100 gün içerisinde düzelteceğini iddia etmektedir.[18] 21. yüzyılda İran’ın uluslararası arenada hak ettiği yeri alacağına inandığını söyleyen Amirahmadi, açıklamalarına bakıldığında seçilirse reformist bir Cumhurbaşkanı olacağının sinyallerini vermektedir.

Adaylığının onaylanması kolay gözükmese de, Huşeng Amirahmadi’nin de renk katacağı İran Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin sonucunda bu ülkenin başına geçecek kişi, bu ülkenin nükleer programının İsrail ve ABD ile yarattığı gerginlik nedeniyle tarihin en kritik dönemlerinden birinde göreve gelecek çok önemli bir isim olacaktır. Bu nedenle İran halkı ve devlet kurumlarının barış adına en doğru kararı vermesini umarak, Uluslararası Politika Akademisi adına İran seçimlerini yakından takip edeceğimizi okurlarımıza duyurmak isterim.

Dr. Ozan ÖRMECİ