SİYASAL SİSTEMLER: BREZİLYA

Genel Bilgiler:

Brezilya ya da resmi adıyla Brezilya Federal Cumhuriyeti, Güney Amerika’da yer alan, kıtanın en büyük, en kalabalık ve ekonomik açıdan en gelişmiş ülkesidir. Brezilya’nın komşuları; (güneyden kuzeye) Uruguay, Arjantin, Paraguay, Bolivya, Peru, Kolombiya, Venezuela, Guyana, Surinam ve Fransız Guyanası’dır.[1] Ülke, Ekvador ve Şili hariç tüm Güney Amerika ülkeleriyle sınır komşusu durumundadır. 203 milyona yakın çok büyük bir nüfusa sahip olan Brezilya, bu özelliğiyle dünyada 5. sıradadır.[2] Ülke nüfusunun % 81’i Katolik, % 18’i Protestan, % 1’i ise Müslüman ve Musevi’dir.[3] Resmi dili Portekizce olan ülke, dünyanın en kalabalık Portekizce konuşulan ülkesi ünvanını da taşımaktadır. Nüfusu 1 milyonun üzerinde 13 şehri olan Brezilya’nın en büyük şehirleri; São Paulo (11 milyon) ve Rio de Janeiro’dur (6,6 milyon).[4] Ayrıca dünyanın akciğeri kabul edilen ve çevrecilerin üzerine hassasiyetle titredikleri Amazon Ormanları’na da evsahipliği yapan Brezilya, yüzde 80’in üzerinde nüfusu kentlerde yaşayan (her ne kadar önemli bir kısmı favela adı verilen gecekondularda olsa da) ve 21. yüzyılda dünya siyasetindeki öneminin artması beklenen, ancak modernleşme süreci halen devam eden ve çeşitli sorunlara gebe bir ülkedir.[5]

Güney Amerika kıtasının siyasi ve ekonomik açıdan lider ülkesi görünümündeki Brezilya, 2013 yılı Dünya Bankası istatistiklerine göre dünyanın en büyük 7. ekonomisine sahiptir.[6] Ancak önceki yıl (2013), ülkedeki otobüs fiyatlarının yükseltilmesiyle başlayan sosyal olaylardan da[7] anlaşılabileceği üzere, Brezilya’da ciddi bir sosyal adalet ve paylaşım sorunu bulunmaktadır. Bu doğrultuda Brezilya, -2013 yılı IMF istatistiklerine göre- 11.173 Amerikan doları kişi başına düşen gelir ortalaması ile dünyada 60. sıradadır.[8] UNDP’nin hazırladığı 2013 yılı İnsani Gelişmişlik Endeksi’ne göre de, Brezilya dünyada ancak 79. sıradadır.[9] Bunlar, ülkedeki yaygın sosyal sorunların varlığını tescil eden verilerdir. Yine de Brezilya’nın dünya ekonomisi ve dış politikasında güç geçtikçe artan ağırlığı, bu ülkeyi BRICS’in yıldız ülkesi haline getirmekte[10] ve 21. yüzyıldaki potansiyelini arttırmaktadır. 

Brezilya haritası

Tarihçe:

Brezilya’daki insan yerleşiminin 30.000 yıl öncesine kadar gittiğine dair bazı deliller bulunmakla birlikte[11], ülkenin modern tarihi -tüm diğer Latin Amerika ülkeleri gibi- 16. yüzyıldaki koloni faaliyetleriyle başlar. 21 Nisan 1500 tarihinde Portekizli bir gemici olan Pedro Alveras Cabral, Hindistan’a gidiyorum zannıyla Güney Amerika’ya ayak basmış ve burayı Portekiz Kralı adına zaptettiğini ilan etmiştir.[12] 1530 yıllarında Martin Alfonso de Sousa liderliğindeki bir grup kaşif, stratejik olarak görülen Rio de Janerio ve Santos (Salvador) bölgelerine ilk koloni şehirlerini kurdular.[13] Bu ilk yıllarda, İspanyolların aksine Doğu ile yaptıkları baharat ticaretine daha fazla önem veren Portekizliler, Brezilya’da ele geçirdikleri kolonilerini fazla önemsemediler. Bunda bir diğer etkili faktör ise, ülke topraklarındaki minerallerin henüz keşfedilmemiş olmasıydı. İlerleyen onyıllarda Brezilya’nın önemini kavramaya başlayan Portekiz Krallığı, burada şeker üretimine başlama kararı aldı. Ancak bu noktada önemli bir sorun, ülkedeki işgücü eksikliğiydi. Bu nedenle 16. yüzyıl sonralarından başlayarak Afrika’dan köleler getirilerek (1550-1850 yılları arasında 3-4 milyon arasında sayıda Afrikalı kölenin Brezilya’ya getirildiği tahmin edilmektedir), Brezilya’da işçi olarak çalıştırılmaya başlandı.[14]

Portekizlilerin İspanya hâkimiyetine girdiği 1580’den 1640 tarihine kadar, Brezilya bir İspanya sömürgesi oldu. 1640’ta Portekizliler Brezilya’yı tekrar ele geçirdiler. Hükümet merkezi 1763’te Salvador’dan Rio de Janeiro’ya taşındı.[15] Zira burası coğrafi ve stratejik bakımdan merkez olmaya daha uygundu. 16. ile 17. yüzyılda İspanyollar, İngilizler, Fransızlar ve Almanlar zaman zaman bu bölgeyi ele geçirmek istedilerse de, buna muvaffak olamadılar.[16] 1690’larda altın, 1720’lerde elmasın bulunması ise, Brezilya’nın kaderini tam anlamıyla değiştirdi. Ülkenin daha çok güneydoğu bölgelerinde ve Minas Gerais adlı yerde keşfedilen bu madenler, burada nüfus yoğunluğunun artmasına neden oldu.[17] Madenlerin keşfinden sonra Portekiz Krallığı için iyice önemli hale gelen Brezilya’da, 1789 yılında artan vergi fiyatlarına tepki olarak Vila Rica şehrinde bir devrim girişimi de yaşandı. Ancak Fransız ve Amerikan Devrimi’nin aksine, Brezilya Devrimi başarısızlıkla sonuçlandı ve Krallık güçlerince şiddetle bastırıldı.[18]

İberya’nın Fransız İmparatoru Napolyon Bonapart tarafından işgal edilmesi üzerine, Portekiz Kraliyet ailesi ve devletin bazı ileri gelenleri 1807 yılında Brezilya’ya kaçtılar ve ertesi sene hükümet merkezini Rio de Janerio’da kurdular.[19] Bu sayede Portekiz Kraliyet bürokrasisi Brezilya’ya taşındı ve bu ülkede de modern ve rasyonel bir bürokrasinin temelleri atıldı. Bu esnada Brezilya’nın nüfusu zaten 2.500.000’u bulmuş olup, bunun 400.000’i beyaz, 1.300.000’i zenci ve 800.000’i yerli halktan oluşuyordu.[20] 1819’da Napolyon’un Avrupa devletlerine yenilmesi üzerine, Portekiz Kralı VI. João, oğlu Dom Pedro’yu (Pedro I) Brezilya Genel Valisi bırakarak Portekiz’e geri döndü.[21] Bu süreçte Brezilya, Portekiz ile eşit statüde bir Krallık olarak kabul edildi. 1822’de Portekiz Parlamentosu ülkeyi ilk koloni statüsüne geri döndürmek isteyince, Brezilyalılar Pedro I liderliğinde bağımsızlık hareketlerini başlattılar ve 7 Eylül 1822’de bağımsızlıklarını ilan ettiler. Bu süreçte Portekiz’e karşı ana ticari partneri İngilizlerden destek alan Brezilya Krallığı, 1824’te yeni bir anayasa da kabul etti. Düzensiz savaşlardan sonra Portekizliler de sonunda Brezilya’nın bağımsızlığını kabul etmek zorunda kaldılar. 1830’da babası Pedro I’den Krallık yönetimini 14 yaşında devir alan Pedro II, Brezilya İmparatorluğu’nu 1889 yılına kadar sürdürmüştür.[22] Bu süreçte Brezilya’da madenlerin işletilmesi ve şeker üretiminin yanında kahve üretimi de başladı ve ülke ekonomisi hızla gelişti. 1888’e kadar devam eden köle ticareti de, ülke ekonomisinin hızlı gelişiminde etkili oldu.[23]

1889’da kansız bir darbe ile Krallık idaresi yıkılarak, yerine Cumhuriyet idaresi kuruldu. 15 Kasım 1889’da yapılan askeri darbeyle İmparator II. Pedro iktidardan indirilip, 1822’den beri monarşiyle yönetilen ülkede Cumhuriyet ilan edildi ve darbenin lideri Manuel Deodoro da Fonseca ülkenin ilk Cumhurbaşkanı oldu.[24] Bu süreçte Amerikan anayasası örnek alınarak yeni bir anayasa hazırlandı ve federalizme dayalı bu sistemde yalnızca nüfusun yüzde 3-6 arasında küçük bir kısmını oluşturan okuma-yazma bilen erkeklere oy verme hakkı tanındı.[25] Yönetimde siviller ön plana çıkarken, arka planda Sao Paolo merkezli kahve üreticisi oligarklar ve Minas Gerais merkezli madenciler arasında bir güç mücadelesi yaşanıyordu. 1930’a kadar süren bu ilk Cumhuriyet dönemi, Avrupa’dan gelen radikal fikir akımlarının da etkisiyle daha fazla hak isteyen orta sınıflar nedeniyle daha fazla dayanamadı ve 1930 yılındaki askeri bir darbeyle yıkıldı.

1930 darbesini izleyen dönemde asker destekli Getulio Vargas Başkan oldu. Başlarda demokrasi sözü vermesine rağmen kısa sürede otoriterliğe yönelen Vargas, 1933 yılında eyaletlerin yetkilerini kısıtlayan yeni bir anayasa ilan etti ve 1937 yılında da Estado Novo (Yeni Devlet) adını verdiği diktatoryal rejimini ilan etti.[26] O dönemde Avrupa’da çok popüler olan faşist hareketlerden de etkilenen Vargas, yine de çok Juan Peron ve Lazaro Cardenas örneklerinde de görülen Latin Amerika popülizmine dayalı bir siyaset izledi.[27] Korporatizm esasına dayalı bir sosyal örgütlenme öngören Estado Novo düzeni, işçi maaşlarını yükseltmesi ve bazı sosyal haklar sağlaması sayesinde otoriterliğine karşın alt sınıflardan büyük destek aldı. Vargas döneminde modern bir ordu da kuruldu ve yeni ve modern eğitime dayalı bir Harp Akademisi kuruldu.[28] İkinci Dünya Savaşı sonralarına doğru, her ne kadar Brezilya bir kısım askerini faşizme karşı savaşması için Avrupa’ya gönderse de, Vargas üzerindeki demokrasi baskıları arttı. Sonuçta 1945 yılında ülkede uzunca bir aradan sonra yeniden seçimler yapıldı.

Getulio Vargas

1945-1964 yılları arasındaki İkinci Cumhuriyet döneminde, Brezilyalılar demokrasi tadını ilk kez almaya başlamışlardır. Bu dönemde demokratik yönetime geçilmiş, fakat demokrasi henüz konsolide edilememiştir. Oy verme hakkının genişletildiği bu dönemde, 1950 yılında yapılan seçimleri, daha önceki dönemin popülist diktatörü Getulio Vargas tartışmalı bir şekilde de olsa kazanmayı başarmıştır. Bunu izleyen yıllarda, özellikle sol-komünist muhalefetten gelen tepkiler üzerine 1954 yılında istifa eden ve üzerine de intihar ederek Brezilya halkını şoke eden Vargas’ın yerine, halkoyuyla Juscelino Kubitschek Başkan seçilmiştir.[29] Kubitschek’in yerine geçen Vargas döneminin Çalışma Bakanı Joao Goulart (1961-1964) döneminde ise, ülkedeki siyasal kutuplaşmalar artmıştır. Soğuk Savaş’ın kızıştığı bu dönemde, Goulart, ordu ve sağcı çevrelerin gözünde tehlikeli bir komünist olarak algılanmış ve 1964 yılında ordu siyasete bir kez daha müdahale gereksinimi duymuştur.[30]

Bu darbe, aslında 1889 yılından beri Brezilya Ordusu’nun siyasete 6. müdahalesiydi, ancak bu defa önceki müdahalelerin aksine ordu yönetimde uzun sürede kalmak istiyor ve Amerika Birleşik Devletleri’nden de bu yönde olumlu sinyaller alıyordu.[31] Ordunun öne çıktığı bu bürokratik-otoriter dönemde, tüm siyasi partiler kapatılmış ve yerlerine devlet destekli iki parti kurulmuş, daha otoriter yeni bir anayasa ilan edilmiş ve sivil özgürlükler büyük ölçüde kısıtlanmıştır.[32] Büyük insan hakları ihlallerinin yaşandığı bu dönemde, popülist diktatör Vargas’ın devletçi kalkınma modelini devam ettiren Brezilya Ordusu, benzer kalkınma hamleleri gerçekleştirmeye çalışmış ve hakikaten yüzde 10 civarında ekonomik büyüme oranlarının yakalandığı bu dönemde, büyük bir “ekonomik mucize” gerçekleştirilmiştir.[33]

1970’lerde ekonomik büyümenin yavaşlaması üzerine, Brezilya Ordusu abertura (göreceli açılma) adı verilen bir liberalleşme dönemi başlatmış, örneğin General João Figueiredo (1979-1985) döneminde siyasi tutuklular serbest bırakılmış, basındaki sansür azaltılmış ve siyasi partilerin açılmasına izin verilmiştir.[34] Ancak bu gelişmeler, halkın özgürlük taleplerini azaltmadığı gibi daha da arttırmış ve demokratik Başkanlık seçimleri yönünde talepler, ülkede artık yüksek sesle ifade edilir olmuştur. Toplumdan gelen baskılar üzerine, ordunun demokrasiye geçiş yönündeki temkinli planı 1984 yılında ortaya konulmuş ve 1985 yılındaki demokratik seçimlerde ordu destekli reformcu aday Tancredo Neves’in seçilmesiyle gerçeğe dönüşmüştür. Seçimden kısa bir süre sonra vefat eden Neves’in yerine geçen muhafazakar siyasetçi José Sarney döneminde ise, demokratik reformlar hızlandırılmış ve sonuçta 1988 yılında yeni ve demokratik bir anayasa yapılmıştır.[35]

Lula da Silva

Bu tarihten başlayarak Brezilya’da demokrasi gün geçtikçe daha da konsolide olmuştur. Sarney’in ardından Fernando Collor (1990-1992), Itamar Franco (1992-1995), Fernando Henrique Cardoso (1995-2003), Lula da Silva (2003-2011) ve Dilma Rousseff (2011-) ülkenin bir numaralı yöneticisi olmuşlardır.[36] Lula da Silva döneminden itibaren Brezilya, artık gerçek bir demokrasi olarak görülmeye başlamış  ve ekonomik başarısı dünyada takdir toplamıştır.

Siyasi Sistem:

Brezilya, Başkanlık sistemiyle yönetilen federal bir Cumhuriyet’tir.[37] Devletin yönetimi, yasama, yürütme ve yargı birimlerince gerçekleştirilmektedir. Yürütme ve yasama organlarının üyeleri halk tarafından  demokratik yollarla seçilmekte, yargı organları üyeleri ise anayasada öngörülen yöntemle atanmaktadırlar.

1988 tarihli ülkenin 7. anayasası uyarınca; Brezilya Devlet Başkanı, devletin ve hükümetin başıdır. Başkanlar 4 yıl için seçilirler ve ikinci defa aday olmaları mümkündür.[38] Brezilya Başkanları oldukça güçlü yöneticiler olup, yasama faaliyetlerinin de yüzde 80’ine kaynaklık ederler.[39] Ancak Başkanların yasa yapmalarına sıklıkla olanak sağlayan bu sistemde, kendilerinin yasaları veto etme yetkileri basit çoğunlukla delinebilen zayıf niteliktedir. Ülkede halihazırdaki Devlet Başkanı, 2010 yılındaki ilk zaferinden sonra, geçtiğimiz yıl (2014) yıl yapılan seçimlerde de yerini korumayı başaran Brezilya İşçi Partisi (PT) lideri Dilma Rousseff’tir.[40]

Dilma Rousseff

Brezilya’da yürütme erkini kullanan Devlet Başkanı’na bağlı 37 Bakan (Sekreterlikler ve Merkez Bankası Başkanı dahil) mevcuttur.[41] Bakanlar, Başkana karşı sorumludurlar. Başkan istediği zaman görevlerine son verebilir. Sekreterlikler Başkanlığın yardımcı organları olup, devlet birimleri arasında koordinatör olarak görev yapmaktadırlar.

Brezilya’da çok partili demokratik bir sistem uygulanmaktadır. Yasama organı; halkoyuyla seçilen 81 üyeli Senato (Senado Federal) ile 513 üyeli Temsilciler Meclisi’nden (Câmara dos Deputados) oluşur.[42] Senatörler 8, milletvekilleri 4 yıl süreyle görev yaparlar. Bir yasa teklifinin yasalaşması için her iki meclisten de onay alması gerekir. Başkan’ın vetosu da her iki meclisten alınacak basit çoğunluk kararıyla aşılabilir. Anayasa değişikliği içinse, her iki mecliste de 2/3 çoğunluk oyu ve Başkan’ın onayı gereklidir.[43]

Yargı sistemi işlevini Federal Mahkemeler ve Eyalet Mahkemeleri aracılığıyla gerçekleştirmektedir. Yargı organının üst kademesinde yer alan Yüksek Federal Mahkeme anayasanın uygulanmasından ve yorumlanmasından sorumlu iken, Yüksek Yargı Mahkemesi anayasal konuların dışında, federal yasaların ülkenin her yerinde aynı şekilde yorumlanmasından sorumludur.[44]

İdari Yapı:

Federal bir Cumhuriyet olan Brezilya, idari açıdan 26 eyalet, bir Federal Bölge (Başkent Brasilia ve çevresi) ve toplam 5564 belediyeden oluşmaktadır. Her eyaletin kendi yasalarıyla belirlenmiş yetkileri kullanan bir hükümeti vardır. Valiler doğrudan halkoyuyla seçilmektedir. Tek meclisli bir Eyalet Meclisi yasamadan sorumludur. Yerel yargının yetkileri, federal (ulusal) mahkemelerle çatışmayacak şekilde düzenlenmiştir. Yerel idare düzeyinde, belediye başkanları ve belediye meclisleri görev yapmaktadır.[45]

Brezilya idari yapılanması

Ekonomi:

Brezilya, Latin Amerika ve Karayipler bölgesindeki en büyük ve ürün çeşitliliği en fazla olan sanayi ve ticaret merkezidir. Brezilya, tarım ürünleri (kahve, soya, şekerkamışı, kakao, pirinç, kakao, mısır, portakal, pamuk, buğday, tütün), canlı hayvan ürünleri (et, tavuk eti), ağaç ürünleri (kağıt, kağıt hamuru), deri ve ayakkabı ile mineral ve metal ürünlerinde (demir-çelik ve alüminyum) dünya çapında karşılaştırmalı üstünlüğe sahiptir.[46] Brezilya, 1990’lı yıllardaki liberalizasyon çabalarının sonucunda, özellikle otomotiv sanayi ve altyapı modernizasyonunda özelleştirme ve doğrudan yabancı yatırımlar sayesinde önemli gelişmeler sağlamıştır. Ürün çeşitliliğini artıran Brezilya, yine de göreceli olarak kapalı ekonomi niteliğini halen korumaktadır.

2005 yılı sonunda IMF’ye olan borcunu tamamen ve vaktinden önce ödemeyi başaran Lula da Silva hükümeti, 2009 yılında IMF’ye kaynak (10 milyar dolar) aktaran ilk Brezilya hükümeti olarak da tarihe geçmiştir. Küresel ekonomik krizi nispeten az hasarla atlatan Brezilya, dış ticarette kayba uğramasına rağmen 2010 yılını ticaret fazlasıyla kapatmıştır.[47] Ülkenin 2010-2014 yılları arasında ekonomik büyüme hızları ise şöyledir; 2010: % 7,5, 2011: % 2,7, 2012: % 1, 2013: 2,5.[48] Bu rakamlar Brezilya’nın küresel ekonomik krizden çıktığını ve gelecek için iyi sinyaller verdiğini göstermektedir.

Sonuç:

Brezilya, hızla gelişen ekonomisine karşın, sosyal adaletsizlik kaynaklı büyük toplumsal sorunları nedeniyle her zaman bir çelişkiler ülkesi olmaya devam edecektir. Ancak bu ülkenin dünya siyaseti ve ekonomisindeki rolünün 21. yüzyılda giderek artacağını tahmin etmek mümkündür.

Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ

KAYNAKÇA

• O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, ss. 450-489. Satın almak için; http://www.amazon.com/Cases-Comparative-Politics-Third-Patrick/dp/0393933776/.
• Ekici, Birol, “Brezilya Yönetim Sistemi”, AREM, Erişim Tarihi: 22.01.2015, Erişim Adresi: http://www.arem.gov.tr/ortak_icerik/arem/Projeler/21yy/brezilya.pdf.
• “Brezilya”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 22.01.2015, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Brezilya.
• “Brazil”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 22.01.2015, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Brazil.
• “Brezilya’nın Siyasi Görünümü”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 22.01.2015, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/brezilya-siyasi-gorunumu.tr.mfa.
• “Brezilya’nın Ekonomisi”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 22.01.2015, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/brezilya-ekonomisi.tr.mfa.

[1] “Brezilya”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 22.01.2015, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Brezilya.

[2] Bakınız; http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_and_dependencies_by_population.

[3] “Brezilya”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 22.01.2015, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Brezilya.

[4] “Brezilya”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 22.01.2015, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Brezilya.

[5] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 451.

[6] Bakınız; http://databank.worldbank.org/data/download/GDP.pdf.

[7] Bu konuda bir yazı için; http://politikaakademisi.org/mesele-sadece-20-centavo-degil/.

[8] Bakınız; http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_GDP_%28nominal%29_per_capita.

[9] Bakınız; http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-report-en-1.pdf.

[10] http://www.dw.de/brics-yeniliklere-gebe/a-17615946.

[11] Ekici, Birol, “Brezilya Yönetim Sistemi”, AREM, Erişim Tarihi: 22.01.2015, Erişim Adresi: http://www.arem.gov.tr/ortak_icerik/arem/Projeler/21yy/brezilya.pdf.

[12] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 453.

[13] “Brezilya”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 22.01.2015, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Brezilya.

[14] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, ss. 454-455.

[15] “Brezilya”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 22.01.2015, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Brezilya.

[16] “Brezilya”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 22.01.2015, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Brezilya.

[17] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 455.

[18] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 455.

[19] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 456.

[20] “Brezilya”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 22.01.2015, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Brezilya.

[21] “Brezilya”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 22.01.2015, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Brezilya.

[22] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 456.

[23] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 456.

[24] “Brezilya”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 22.01.2015, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Brezilya.

[25] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 457.

[26] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 458.

[27] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 458.

[28] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 459.

[29] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 460.

[30] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 460.

[31] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 460.

[32] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 461.

[33] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 461.

[34] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 462.

[35] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 462.

[36] Detaylar için bakınız; http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Presidents_of_Brazil.

[37] “Brezilya’nın Siyasi Görünümü”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 22.01.2015, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/brezilya-siyasi-gorunumu.tr.mfa.

[38] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 463.

[39] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 462.

[40] Bakınız; http://politikaakademisi.org/26-ekim-2014-dunyadan-secim-sonuclari/.

[41] “Brezilya’nın Siyasi Görünümü”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 22.01.2015, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/brezilya-siyasi-gorunumu.tr.mfa.

[42] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 464.

[43] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 464.

[44] “Brezilya’nın Siyasi Görünümü”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 22.01.2015, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/brezilya-siyasi-gorunumu.tr.mfa.

[45] “Brezilya’nın Siyasi Görünümü”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 22.01.2015, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/brezilya-siyasi-gorunumu.tr.mfa.

[46] “Brezilya’nın Ekonomisi”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 22.01.2015, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/brezilya-ekonomisi.tr.mfa.

[47] “Brezilya’nın Ekonomisi”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 22.01.2015, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/brezilya-ekonomisi.tr.mfa.

[48] Bakınız; http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG.