Giriş
Türkiye’de siyaset sahnesi ve medya gündeminde seçim sonuçları ve anamuhalefet partisi CHP’deki lider rekabeti nedeniyle arka planda kalsa da, geçtiğimiz günlerde Türkiye’ye stratejik açıdan önemli olabilecek bir ziyaret gerçekleştirildi. Öyle ki, 20 Haziran 2023 tarihinde Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi (IKBY) Başbakanı Mesrur Barzani (Masrour Barzani), resmi temaslarda bulunmak üzere Ankara’ya geldi. Bu ziyaret, Barzani’nin Türkiye’ye yaptığı üçüncü resmi ziyaret olurken, seçimin hemen sonrasında gerçekleştiği için, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a yönelik bir nezaket (tebrik) ziyareti anlamı da taşımaktadır. Mesrur Barzani, ziyaret kapsamında Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından Beştepe’de kabul edilmiş ve görüşmede, Türkiye’nin yeni Dışişleri Bakanı ve Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) eski Başkanı Hakan Fidan da hazır bulunmuştur. Bu yazıda, Mesrur Barzani’nin Türkiye ziyaretine dair görüşlerimi paylaşacağım.
Mesrur Barzani Kimdir?
1969 doğumlu olan Mesrur Barzani, 2005-2017 yılları arası Kürdistan Bölgesel Yönetimi Başkanı olarak görev yapan ünlü Kürt siyasetçi Mesut Barzani’nin oğludur. Eğitim hayatı boyunca İran, Birleşik Krallık ve özellikle de ABD gibi farklı ülkelerde kalan oğul Barzani, eğitiminin ardından ailesinin kurduğu Kürdistan Demokrat Partisi’ne (KDP) girip partide yükseldikten sonra, 2012-2019 döneminde Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nin en yüksek istihbarat kuruluşu olan Kürdistan Bölgesi Güvenlik Konseyi’nin Başkanlığı görevini yürütmüş ve bu sayede bir anlamda Başbakanlığa hazırlanmıştır. Mesrur Barzani, 10 Temmuz 2019’da, Kürdistan Parlamentosu’ndaki 97 milletvekilinden aldığı 88 oyla Kürdistan Bölgesel Yönetimi 9. kabinesinin Başbakanı olarak yemin ederek görevine başlamıştır (Aynı tarihte Kürdistan Bölgesel Yönetimi Başkanı Mesud Barzani de yerini IKBY’nin ikinci Başkanı olarak Neçirvan Barzani’ye bırakmış ve yalnızca KDP lideri olarak kalmıştır). Eğitim faaliyetlerine de önem veren oğul Barzani, Kürdistan Amerikan Üniversitesi’nin (AUK) Kurucusu ve Mütevelli Heyeti Başkanıdır. Ayrıca Arapça, Kürtçe, Farsça ve İngilizce bilen Barzani, evli ve 4 çocuk babasıdır.
Ziyaretin Şifreleri
Ziyaret, beklendiği üzere, ABD’nin de etkisiyle özellikle 2010’lu yıllarda hızlı bir şekilde gelişen, ancak 25 Eylül 2017 tarihinde Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nde yapılan bağımsızlık referandumu sonrasında bozulan Türkiye-IKBY ilişkilerinde iyileşme sağlamak amacıyla yapılmıştır. K24 haberine göre, Barzani ile Fidan arasındaki görüşmelerde üç konu başlığı öne çıkmıştır: (1) siyasi ilişkileri geliştirmek, (2) ekonomik ilişkileri güçlendirmek ve (3) Irak’taki ve genel olarak bölgedeki gelişmelere karşı ortak politikalar geliştirebilmek. Ziyaret öncesinde Şubat ayında Türkiye’de yaşanan büyük depremlerin ardından Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nin yaptığı insani yardım faaliyetleri de ortamı yeniden ısıtmış ve iki taraf arasında ılıman rüzgarların esmesine neden olmuştur. Bu faaliyetler, Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından da övülmüş ve hatta Kürdistan’dan gelen yardım ekibine Devlet Üstün Fedakârlık madalyası dahi verilmiştir.
Ziyaretin en temel ve somut kazanımı, IKBY ile Türkiye arasında petrol akışının yeniden başlayacak olması gibi gözükmektedir. Zira unutulmamalıdır ki, Irak yönetiminin başvurusu üzerine, Paris merkezli Uluslararası Tahkim Mahkemesi, Türkiye’yi IKBY ile Bağdat merkezi hükümetinden bağımsız olarak yaptığı petrol sevkiyatı anlaşmasından dolayı Mart ayında yaklaşık 1,5 milyar dolar para cezasına çarptırmış, bu da IKBY’den petrol ithalatının durmasına neden olmuştur. Erbil-Ankara arasındaki günlük petrol akışının yaklaşık 400.000 varil olduğu (ki buna ek olarak Kerkük’ten de günlük 75.000 varil akış sağlanmaktadır) düşünülürse, kuşkusuz, bu durumun uzun vadeli olması iki tarafı da olumsuz etkileyecek bir gelişme olabilirdi. Ancak bu ziyaretle birlikte, depremle alakalı teknik aksaklıkların aşılması ve Bağdat’ın da oluruyla iki taraf arasında petrol ticaretinin yeniden başlaması konusunda ilerleme sağlanmış gibi görünmektedir. Fakat Reuters‘e konuşan bir yetkili, bunun hemen olmasının beklenmemesi gerektiğini ve iki taraf arasında yeni görüşmelerin gerçekleşeceğini söylemiştir.
Ziyareti Al-Monitor için değerlendiren gazeteci Amberin Zaman, Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nin petrol ihracatının durması nedeniyle büyük ekonomik kayıplar yaşadığını vurgulamış ve bu bölgedeki memur maaşlarının ödenmesini sağlayan petrol ticaretinin durması nedeniyle IKBY’nin ekonomik kaybının 2,2 milyar doların üzerinde olduğunu –Reuters‘dan alıntılayarak- belirtmiştir. Bu konuda ilerleyen aylarda olumlu gelişmeler beklenmesine karşın, denklemdeki aktörlerin yalnızca Türkiye ve IKBY değil, Irak merkezi hükümeti ve onun politikalarına ciddi anlamda etki eden İran olduğunu da akıldan çıkarmamak gerekir. Ancak bu konunun her iki tarafın da lehine olması nedeniyle (Türkiye de kaliteli Kürt petrolünü ucuz ithal edemediği durumda daha pahalı petrol ithalatına yönelmektedir), iki tarafın ortak politikaları neticesinde netice elde etmek olası gözüküyor.
Ziyaretin bir diğer önemli ve Türkiye açısından değerli boyutu ise, uluslararası kamuoyunda genelde Kürt karşıtı bir siyasal aktör olarak değerlendirilen Ankara’nın, IKBY ile kurduğu dostluk bağları sayesinde, politikalarının Kürt karşıtı değil, PKK/PYD/YPG karşıtı olduğunu gösterebiliyor olmasıdır. Türkiye, bu şekilde Kürt asıllı olduğu iddia edilen yeni Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın da çabalarıyla, yeni dönemde PKK ve türevi terör yapılanmalarına karşı operasyonel kabiliyetini ve dış politika baskısını arttırabilir. IKBY ile yakın ilişkiler, uluslararası kamuoyunda, Ankara’nın gerçek niyetlerinin (terörle mücadele) daha iyi anlaşılmasına vesile olabilir. Bu durum, iç siyasette de Cumhurbaşkanı Erdoğan ve partisine (AK Parti) Kürt oylarını kazanma konusunda avantaj sağlayabilir.
Sonuç
Sonuç olarak, Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi Başbakanı Mesrur Barzani’nin 20 Haziran 2023 tarihli Türkiye ziyareti, iki siyasal entite arasında ilişkilerin yeni dönemde yeniden ısınabileceğinin anlaşılması açısından önemli bir gelişme olmuştur.
Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
