Giriş
Rusya’nın son yıllarda uluslararası sistemle yaşadığı gerilimler, yalnızca jeopolitik düzlemde değil, toplumsal hayatın en temel katmanlarında da köklü dönüşümlere yol açmıştır. Bu dönüşümün en dikkat çekici örneklerinden biri, genç neslin dijital dünyadaki alışkanlıklarının radikal biçimde değişmesidir.
2022 yılında başlayan Ukrayna Savaşı sonrası Batılı sosyal medya platformlarına getirilen kısıtlamalar —Facebook (Фейсбук), Instagram (Инстаграм), TikTok (ТикТок) ve X (Икс; eski adıyla Twitter — Твиттер) gibi uygulamaların ya tamamen yasaklanması ya da erişimin ciddi şekilde sınırlandırılması— gençlerin dijital sosyalleşme pratiklerini doğrudan etkilemiştir.
Rus Devleti, bu boşluğu doldurmak için kendi dijital ekosistemini güçlendirmeye yönelmiş; VKontakte (ВКонтакте), Rutube (Рутуб), Telegram (Телеграм) ve Yappy (Яппи) gibi yerel platformların kullanımını teşvik etmiştir. Ancak bu süreç yalnızca teknik bir geçişten ibaret değildir. Aynı zamanda gençlerin kimlik algılarını, sosyal ilişkilerini ve dünya ile kurdukları bağları da dönüştüren çok katmanlı bir kültürel yeniden yapılanma sürecine işaret etmektedir.
Bu makalede, Rus gençliğinin dijital alışkanlıklarındaki bu büyük dönüşümün arka planı, sosyolojik ve kültürel boyutları ele alınacak; yeni dijital kültürün Rusya’nın geleceği açısından olası etkileri analiz edilecektir.
Dijital Dünyada Batı’dan Kopuş
Rusya’da 2022 yılı itibarıyla hız kazanan dijital kopuş süreci, yalnızca siyasi bir karar değil, aynı zamanda bir toplumsal mühendislik girişimi olarak da değerlendirilmelidir. Ukrayna Savaşı’nın ardından Kremlin, genç nüfusun Batı merkezli sosyal medya platformları üzerinden şekillenen kültürel etkilenimini sınırlamak amacıyla Facebook, Instagram ve TikTok gibi uygulamalara erişim engeli getirmiştir. Özellikle X platformunun kısıtlanması, Rus gençliğinin dünya gündemine erişiminde önemli bir daralma yaratmıştır.
Bu kopuş, teknik düzeyde bir “erişim engeli” olmanın ötesine geçerek, devlet eliyle yeni bir dijital ekosistemin teşvik edilmesiyle tamamlanmıştır. VKontakte sosyal medya platformu, Instagram’ın sunduğu görsel paylaşım işlevlerine alternatif çözümler üretmeye başlamış; Rutube adlı video platformu, Youtube’un yerini almak üzere desteklenmiştir. Ayrıca TikTok’un kapatılması sonrası, özellikle genç kitleyi hedefleyen Yappy gibi yerli girişimler doğmuş; kullanıcılar için çeşitli teşvik kampanyaları düzenlenmiştir.
Rus yetkililer, bu süreci yalnızca bir “güvenlik önlemi” olarak sunmakla kalmamış, aynı zamanda ulusal kimliğin ve kültürel bağımsızlığın bir unsuru olarak da meşrulaştırmıştır. Federal medya kurumları ve resmi açıklamalarda sıklıkla “Batı dijital kültürünün yozlaştırıcı etkileri” vurgulanmış; gençlerin “Rusya merkezli dijital mecralarda kendi kimliklerini geliştirmeleri” gerektiği mesajı verilmiştir.
Ancak uygulamada bu geçiş süreci oldukça karmaşık olmuştur. Birçok genç, VPN kullanarak yasaklı platformlara erişmeye devam etmiş; özellikle Telegram gibi yarı-serbest mecralar, sansürü aşmanın ve küresel içeriklere ulaşmanın ana yollarından biri haline gelmiştir. Bu durum, resmi politikaların etkisini sınırlarken, gençlerin dijital dünyadaki yaratıcılık ve direnç mekanizmalarının da güçlenmesine yol açmıştır.
Yeni Sosyal Medya Düzeni
Batı kaynaklı sosyal medya platformlarının yasaklanmasının ardından Rusya’da oluşan boşluk, hızla yerli alternatifler ve yarı-yerli çözümlerle doldurulmaya çalışılmıştır. Ancak bu süreç yalnızca platformların isimlerinin değişmesiyle sınırlı kalmamış; gençlerin içerik üretim biçimlerinden iletişim alışkanlıklarına kadar birçok alanı etkileyen daha derin bir kültürel dönüşüm meydana gelmiştir.
VKontakte, uzun süredir Rusya’nın önde gelen sosyal medya platformu olmasına rağmen, Batılı platformların yasaklanması sonrası kitlesel bir kullanıcı artışı yaşamıştır. Platform, kullanıcı deneyimini zenginleştirmek adına hızlı güncellemeler yaparak, hikâye paylaşımı, canlı yayın ve çevrim içi alışveriş gibi Instagram ve Facebook’tan aşina olunan pek çok özelliği entegre etmiştir.
Öte yandan, Rutube, Youtube’un yerini alması amacıyla devlet desteğiyle yeniden yapılandırılmıştır. Ancak içerik kalitesi, kullanıcı arayüzü ve sansür uygulamaları nedeniyle, gençler arasında beklenen popülariteye ulaşmakta zorlanmıştır. Bunun yerine Telegram özgürlük alanı daha geniş bir mecra olarak öne çıkmıştır. Özellikle haber kanalları, podcastler ve anonim paylaşım grupları üzerinden gençlerin küresel içeriklere ulaşmaya devam ettiği bir merkez haline gelmiştir.
Yeni kurulan Yappy uygulaması, TikTok’un sunduğu kısa video içeriklerine bir alternatif olarak tanıtılmıştır. Yappy, devlet destekli yarışmalar (конкурсы) ve ödüllerle gençleri platforma çekmeye çalışsa da, yaratıcı özgürlüğün sınırlı olması nedeniyle genç kullanıcılar arasında “yapay” (искусственный) ve “devlet kontrollü” (под контролем государства) bir mecra algısı oluşmuştur.
Bununla birlikte, e-ticaret ve yaşam tarzı uygulamalarında da bir içe kapanma eğilimi gözlenmektedir. Amazon’un yerini alan Ozon (Озон) ve Wildberries (Вайлдберриз) gibi yerel platformlar, gençlerin günlük alışveriş alışkanlıklarında merkezi rol oynamaya başlamış; dijital tüketim pratiklerinde millileşme eğilimi güçlenmiştir.
Bu yeni sosyal medya düzeni, bir yandan Rus devletinin kültürel bağımsızlık hedefleri doğrultusunda bir başarı gibi sunulsa da diğer yandan gençlerin küresel kültürle olan doğrudan temasını ciddi biçimde sınırlayarak, daha içe kapalı ve homojen bir dijital gençlik kültürünün oluşmasına zemin hazırlamaktadır.
Gençliğin Değişen Kimliği
Rusya’da dijital dünyanın dönüşümü, yalnızca platform değişimini değil, aynı zamanda genç neslin kimlik algısında da önemli kırılmalara neden olmuştur. Sosyal medyanın, özellikle gençler için kimlik inşasında belirleyici bir rol üstlendiği düşünüldüğünde, Batılı platformlardan kopuşun bu kuşağın dünya görüşünü ve aidiyet duygularını yeniden şekillendirdiği gözlemlenmektedir.
Batılı sosyal medya platformları, uzun yıllar boyunca Rus gençliğinin küresel trendlere, liberal değerlere ve bireysel özgürlük söylemlerine doğrudan erişimini sağlamıştı. Ancak erişim kısıtlamalarıyla birlikte, VKontakte ve Telegram gibi mecralarda içerik üretiminin doğası değişmiş; içeriklerde milliyetçilik (национализм), geleneksel değerler (традиционные ценности) ve devlete bağlılık (преданность государству) temalarının artış gösterdiği gözlenmiştir.
Bu dönüşümün bir boyutu da protesto kültüründeki evrimdir. Batı etkisinde şekillenen doğrudan eylem biçimlerinin (sokak protestoları, online kampanyalar) yerini, daha dolaylı ve sembolik direniş pratikleri almıştır. Gençler, dijital sanat (цифровое искусство), mizah (юмор) ve anonim gruplar üzerinden eleştirel mesajlar üretmeye yönelmiş; bu durum, bir tür “simgesel direniş kültürü” (культура символического сопротивления) yaratmıştır.
Öte yandan, Japon kültüründen türeyen anime ve Kore merkezli K-pop gibi küresel gençlik eğilimleri, VKontakte içinde yeni dijital topluluklar oluşturarak yaşamaya devam etmektedir. Bu durum, devletin kültürel izolasyon çabalarına rağmen, gençlerin küresel pop kültürle bağlarını tamamen koparmadıklarını göstermektedir. Ancak bu bağlar artık daha sınırlı, daha “gizli” ve daha seçici hale gelmiştir.
Sonuç olarak, Rus gençliği homojen bir kitle olmaktan uzaklaşmış; bir yanda devlet politikalarıyla şekillenen yeni bir “iç ulus gençliği”, diğer yanda gizli kanallardan küresel kültüre temas eden bir “dijital yeraltı gençliği” profili ortaya çıkmıştır. Bu ikili yapı, gelecekte Rus toplumunun kültürel ve politik dinamiklerinde önemli rol oynayabilecek derin bir bölünmenin habercisi niteliğindedir.
Dijital Gelecek
Rusya’da gençliğin dijital kültüründe yaşanan bu yeniden yapılanmanın, ülkenin uzun vadeli toplumsal yapısına ve uluslararası konumuna etkileri şimdiden tartışılmaya başlanmıştır. Dijital dünyada yaşanan bu kopuş, yalnızca platform bazında bir değişimi değil, aynı zamanda yeni bir kuşak zihniyeti (новое поколенческое мышление) inşasını da beraberinde getirmektedir.
Birinci düzeyde, devlet destekli dijital millileşme çabaları, gençlerin küresel gündemden daha az haberdar, daha içe dönük ve daha devlet odaklı bir sosyal kimlik geliştirmelerine zemin hazırlamaktadır. Batı ile bilgi ve kültür akışındaki kopuş, gençlerin dünyayı algılama biçimlerinde daha belirgin bir ulusal sınır bilinci oluşturmakta; “Rusya’nın dünyaya karşı kendi benzersiz yolu” (особый путь России) söylemini genç nesillerde daha görünür kılmaktadır.
İkinci düzeyde ise, VPN gibi araçlar üzerinden Batılı platformlara ulaşmaya devam eden bir gençlik kesimi ortaya çıkmaktadır. Bu grup, dijital özgürlüğü bir hak (право на цифровую свободу) olarak savunmakta ve kendisini küresel gençlik hareketlerinin bir parçası olarak görmektedir. Ancak bu kesim, gün geçtikçe daha küçük ve daha görünmez bir konuma itilmekte; devletin denetim mekanizmaları karşısında daha temkinli ve anonim hareket etmektedir.
Bu çift yönlü gelişim, Rus toplumunda dijital kuşaklar arasında derinleşen bir bölünmeye (разрыв цифровых поколений) işaret etmektedir. Devlet destekli platformlarda büyüyen yeni kuşak ile küresel bağlantılarını sürdürmeye çalışan gençler arasında kültürel ve zihinsel farklar giderek açılmaktadır.
Gelecek perspektifinden bakıldığında, bu bölünme iki ihtimali beraberinde getirmektedir:
- Birincisi, dijital içe kapanmanın kalıcı hale gelerek daha kapalı ve devlet kontrollü bir dijital toplumun oluşması;
- İkincisi ise, teknolojinin evrensel doğasının ve bilgi akışının önlenemez niteliğinin zamanla bu kopuşu aşındırması ve gençlerin Batı ile yeni yollarla bağlantı kurmaya devam etmesi.
Son tahlilde, Rusya’da gençliğin dijital dünyadaki yeniden konumlanışı, ülkenin gelecekteki toplumsal dokusunun, kültürel yapısının ve uluslararası ilişkilerinin belirleyici unsurlarından biri olmaya aday görünmektedir.
Genel Değerlendirme
Rusya’da gençliğin dijital dünyadaki yeniden şekillenişi, yalnızca bir teknoloji veya platform değişiminden ibaret değildir; aynı zamanda bir kimlik mücadelesi, bir kültürel yeniden konumlanma sürecidir.
Batı ile dijital kopuş, Rus gençliğini devlet destekli platformlar aracılığıyla daha içe dönük bir kimlik inşa etmeye yöneltirken, aynı zamanda bireysel direniş mekanizmalarının ve alternatif kültürel akımların da güçlenmesine zemin hazırlamıştır.
Bugün Rusya’da gençler, bir yandan ulusal aidiyetin yeniden tanımlandığı, diğer yandan küresel kültürle temasın yeni biçimlerde sürdürüldüğü ikili bir dijital evrende yaşamaktadır. Bu evren, yalnızca bugünün toplumsal dinamiklerini değil, aynı zamanda Rusya’nın uzun vadeli kültürel ve siyasi geleceğini de şekillendirecek kadar güçlüdür.
Bu süreçte ortaya çıkan çelişkiler ve gerilimler, Rus gençliğinin gelecekte nasıl bir ülke tahayyülü kuracağını belirleyecek; dolayısıyla bugünün dijital mücadeleleri, yalnızca bireysel özgürlüklerin değil, ulusal kimliğin de yeniden yazıldığı alanlar olarak tarih sahnesinde yerini alacaktır.
Sadık ARPACI
Uluslararası İlişkiler, Rusya Uzmanı
Tel: +905459323677
E-Mail: by.sadik@hotmail.com
