Dünya, 5 Haziran sabahına Körfez bölgesinde uzun yıllardır yaşanmayan ölçekte bir siyasi ekonomik krizin çanlarıyla uyandı. Katar’ın komşuları tarafından bir gün içinde yapayalnız bırakılmasıyla uluslararası bir boyut kazanan krizde son dakika haberleri gelmeye devam ederken, Doha yönetimiyle ilişkileri koparan ülkelerin yanında saf tutan ABD lideri Donald Trump, Twitter hesabından yaptığı paylaşımda; “Ortadoğu ziyaretimde, radikal ideolojilerin artık finanse edilemeyeceğini söyledim. Liderler Katar’ı işaret etti, bakın!” ve “Aşırılığın finanse edilmesine karşı sert davranabileceklerini söylediler, bütün dayanak noktası Katar. Belki de bu terör korkusunun sona erişinin başlangıcı olacak” diye yazdı.
Katar, Pazartesi gününe adeta kâbusla uyandı. İlk olarak Suudi Arabistan, Bahreyn, Mısır ve Birleşik Arap Emirlikleri, petrol zengini Katar ile ilişkilerini kestiklerini duyurdu. Daha sonra Yemen, Libya ve Maldivler de bu 4 ülkeye katıldı. Katar’a uçuşlar durduruldu, bazı Mısır bankaları, Katar bankalarıyla para transfer işlemlerini askıya aldı.
Kaynak: https://twitter.com/realDonaldTrump, (Erişim Tarihi: 06.06.2017).
Kaynak: https://twitter.com/realDonaldTrump, (Erişim Tarihi: 06.06.2017).
Trump, 20-21 Mayıs’taki Riyad ziyaretini kastederek şimdiden ziyaretin ‘karşılığını alıyor’ olduğunu görmenin çok güzel olduğunu dile getirdi. Bölgedeki liderlerin görüşünü aldığını vurgulayan Trump, böylece krizde Washington’ın pozisyonunu da belli etmiş oldu.
Kaynak: https://twitter.com/realDonaldTrump, (Erişim Tarihi: 06.06.2017).
Suudi Arabistan, Bahreyn, Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri, Yemen ve Libya, Katar’la 5 Haziran sabahı itibariyle tüm diplomatik ilişkilerini kesti. 6 ülkede yaşayan Katar vatandaşları için 14, diplomatlar için ise 2 gün ülkeleri terk etme süresi verildi.[1]
Katar krizi nasıl çıktı?
Katar’a ambargo kararı alan ülkeler özellikle de Suudi Arabistan, bir süredir Katar’ın bazı terör gruplarına maddi destek sağladığı ve İran’la işbirliği yaptığı iddialarını gündeme getiriyordu. Körfez ülkelerinin iddiasına göre, Katar, İran’la da işbirliği halindedir. Aynı zamanda Körfez ülkelerinin terör grubu olarak tanımladığı Müslüman Kardeşler ve DAEŞ’e maddi destek sağladıkları da iddialar arasındaydı. Hamlenin gerekçesi, Katar’ın “teröristlere” yardım ediyor olması. İlk aşamada İran yanlısı terör örgütlerinden bahis olsa da, ilerleyen saatlerde Batı basınına sızdırılan haberlerde Suriye’de El Kaide bağlantılı radikal örgütler ve Müslüman Kardeşlere destek öne çıkmaya başladı.
Katar’ın terörü desteklediği ve İran ile işbirliği yaptığı şeklinde lanse edilen krizin, uzmanlara göre arkasında başka bir neden daha yatıyor. Dünyanın en büyük doğalgaz kaynaklarından birine sahip olan Katar ile İran’ın 2013’den bu yana ilişkileri iyi durumda. Bu durum, ABD ve Suudi Arabistan’ı etkiliyordu; çünkü 2013’te kurulan bu ittifak bölgedeki dengeleri değiştirebilirdi. SETA’dan Sadık Ünay’ın yorumuna göre ise, Katar ve İran’ın dünyanın en büyük doğalgaz sahasını üretime açma kararı, Körfez’deki krizi tetikleyen etkenlerden biri.[2]
Yedi ülkenin ilişkileri kopardığı Katar için bugün neredeyse çevresindeki tüm hava sahası kapandı. Katar Havayolları’nın uçuşlarını iptal etmesiyle, yolcular havalimanlarında kaldı. Kısıtlı bir rotada uçan uçaklar, İran’a doğru ilerliyor ve Türkiye üstünden uçuyor. Doha yönetimiyle diplomatik ilişkilerini kesen ülkeler, Katar uçaklarına hava sahasını kapattı. Katar Havayolları, Suudi Arabistan, Mısır ve Bahreyn’e uçuşlarını iptal etti. Al Jazeera, Suudi Arabistan’ın Katar Havayolları’nın uçuş lisansını da askıya aldığını bildiriyor.[3] Bu gelişmeyle birlikte, Katar’dan kalkıp batı yönüne gidecek uçakların tek rotası İran ve Türkiye oldu. FlightRadar24 verilerine göre, Katar Havayolları uçakları kısıtlı bir rotayı kullanarak uçabiliyor. Basra Körfezi’ni geçen uçaklar, İran üstünden ilerliyor ve Türkiye’den geçerek Avrupa’ya doğru seyrediyor.
Uzlaşma Çabaları
Katar’dan gelen son açıklamada, komşularına uzlaşma çağrısı yapıldı. Sorunun çözümü için diyaloğa hazır olduğunu bildiren Doha yönetimi, herhangi bir misillemede bulunmayacağını açıkladı. Kuveyt’ten yapılan açıklamada, Emir’in bugün Suudi Arabistan Kralı ile krizi görüşmek üzere Riyad’a gideceği açıklandı. Cezayir ise, taraflara itidal çağrısı yaparak krizin büyümemesini istedi. Bölgedeki devletlerin Katar’la ilişkileri kesmesinin ardından Cumhurbaşkanı Erdoğan bölgedeki liderlerle bir telefon trafiği gerçekleştirdi.
Erdoğan Katar Emiri Şeyh Tamim bin Hamad Al Sani, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Kuveyt Emiri Şeyh Sabah El Ahmed El Sabah ve Suudi Arabistan Kralı Selman bin Abdulaziz Al Suud ile görüşerek bölgedeki gerilimi düşürme çağrısında bulundu. Cumhurbaşkanlığı kaynakları, Erdoğan’ın konuyla ilgili görüşmelere devam edeceğini belirtti. Aralarında Bahreyn, Suudi Arabistan, Yemen, Birleşik Arap Emirlikleri, Maldivler, Libya’nın doğu bölgesindeki hükümet ve Mısır’ın da bulunduğu bazı Arap ülkeleri 5 Haziran’da Katar ile diplomatik ilişkileri kestiklerini açıklamış, gerekçe olarak da ‘Katar’ın terör örgütlerini desteklemesini’ göstermişti. Katar bu suçlamaları reddederken, ülkenin borsası Pazartesi günü yüzde 7,2 düşüşle kapatmıştı.[4]
DW Türkçe’ye göre, diğer Körfez ülkelerinin, Trump’ın İran’a karşı almış olduğu cephede muğlak tutumundan dolayı Katar’ı cezalandırması, örneğin BAE’nin İran ile ticaretinin, Katar’ın İran’la olan ekonomik bağlarına göre çok daha derin olması değerlendirildiğinde çarpıcı bir tablo ortaya çıkıyor. BAE Ulusal İstatistik Bürosu verilerine göre, Emirliklerin İran ile ticaret hacmi tüm KİK ülkelerinin İran’la ticaretinin yüzde 90’ından fazlasını oluşturuyor. Dolayısıyla, rakamlar, İran’la ilişkilerde Dubai yönetiminin en az Katar kadar çıkarının olduğunu gösteriyor.
El Cezire muhabiri Cemal Elshayyal’e göre; Trump’ın ziyaretinden kısa bir süre sonra böyle bir kararın alınması, Suudi Arabistan ve BAE’nin Ortadoğu’nun inceliklerini henüz çok iyi okuyamayan ABD yönetimini istedikleri tarafa yönlendirme girişiminin bir parçası. Benzer bir kriz 2014 yılında da yaşanmış, ancak yaptırımlar bugünkü düzeye ulaşmamıştı. Her iki taraftan gözlemcilere göre, krizin devam etmesi halinde kalıcı hasarları kısa zamanda üstesinden gelinmesi güç bir noktaya ulaşabilir.
Katar’dan ilk mesaj
Katar Dışişleri Bakanı Şeyh Muhammed bin Abdurrahman Al Sani, “haksız karardan üzüntü duyduklarını” belirtti. Al Sani, “Haksız uygulamalar var ve bunlar temeli olmayan iddialara ve suçlamalara dayanıyor” dedi ve kararın vatandaşlarının normal hayatını sürdürmesine etki etmeyeceğini belirtti. Katar Dışişleri Bakanı, krizin ardından yaptığı açıklamada, “Körfez ülkelerinin hamlelerine misilleme yapmayacağız” ifadelerinde bulundu.[5]
İran destek verdi
İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’nin Özel Kalemi’nden Hamid Abutalibi, Katar’a yönelik hamlenin Ortadoğu’daki krize son vermeyeceğini ifade etti. Abutalibi, “Diplomatik ilişkilerin kesildiği ve sınırların kapandığı bir dönem krizin çözümü için bir yol değil. Daha önce de söylediğim üzere, saldırganlık ve işgal çözüm değil istikrarsızlık doğurur” açıklamasında bulundu. İran, Katar’a gıda yardımı yapılacağını da duyurdu.
ABD’den çağrı
ABD Dışişleri Bakanı Rex Tillerson, Avustralya’nın Sydney kentinde yaptığı açıklamada taraflara sorunları diyalogla çözme çağrısında bulundu. Tillerson, bu gelişmelerin küresel bazda terörle mücadeleyi etkileyeceğini düşünmediğini ifade etti.
Türkiye diyaloga çağırdı
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Alman mevkidaşı Sigmar Gabriel’le düzenlediği ortak basın toplantısında Katar meselesine ilişkin şunları söyledi: “Hepimizi üzen bir gelişme. Elbette sorunlar yaşayabilir ülkeler. Ama her şartta diyaloğun devam etmesi lazım. Bu durumun normalleşmesi için elimizden gelen her türlü desteği veririz.”
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise, AK Parti Genel Merkezi’ndeki Büyükelçiler ile iftar buluşmasında krizle ilgili şöyle konuştu: “Katar’a karşı yaptırımları kesinlikle doğru bulmuyorum. Katar’ın soğukkanlı tutumunu takdirle karşılıyoruz. Körfez’de yaşanan bu krizin bir an önce çözüme kavuşturulması için elimizden gelen çabayı göstereceğiz. Katar’la ilişkilerimizi geliştirmeye devam edeceğiz. Katar krizinin arkasında oyun oynanıyor fakat bunu şu anda çözebilmiş değiliz.”[6]
Suudi Arabistan Dışişleri Bakanı Adil el-Cubeyr, Katar’ın Arap ülkeleriyle ilişkilerini tamir edebilmek için Filistinli Hamas ve Mısır’da Müslüman Kardeşler’e verilen desteğin sona ermesi gibi bir dizi adım atması gerektiğini söyledi. “Katar’a kimse zarar vermek istemiyor” ifadesini kullanan el-Cubeyr, şunları söyledi: “Katar hangi yöne doğru hareket edecek buna kendi karar verecek. Biz bu adımı büyük bir sıkıntı içinde ve onların izledikleri politikaların sürdürülebilir olmadığını ve değişmesi gerektiğini anlatabilmek için attık. Katar, Hamas ve Müslüman Kardeşler’i destekleyerek, Filistin yönetimi ve Mısır’a zarar veriyor. Biz bunun iyi olmadığını düşünüyoruz. Katar, Ortadoğu’nun istikrarına katkıda bulunabilmek için bu politikalara son vermeli.”
Kaynak: http://aa.com.tr/tr/dunya/suudi-arabistan-disisleri-bakani-el-cubeyrden-katar-aciklamasi/836022, (Erişim Tarihi: 07.06.2017).
Trump’ın Suudi Arabistan ziyaretinde Suudilerle yaptığı yüzlerce milyar dolarlık anlaşma ve silah satışı gibi noktaların İran’ı hedef alacağını söylüyorduk. O ziyaretin hemen sonrasında ilk hedef ise, İrancılıkla ve teröre destek vermekle suçlanan Katar oldu. Dolayısıyla, bu krizde ABD’nin bölgesel politikalarının etkisini de görmek mümkündür. Ancak bu yaklaşımın ne kadar başarılı olabileceğini zaman gösterecektir.
Şeniz DENİZELLİ
[1] http://www.internethaber.com/katar-krizi-neden-cikti-turkiye-icin-buyuk-sikinti-1782846h.htm, (Erişim Tarihi: 06.06.2017).
[2] “İşte Trump’ın Katar planı! Karşı çıkanı yok ederiz”, http://www.internethaber.com/iste-trumpin-katar-plani-karsi-cikani-yok-ederiz-1783090h.htm, (Erişim Tarihi: 06.06.2017).
[3] “Son dakika… Düğmeye kimin bastığı belli oldu! Trump Katar’ı topa tuttu”, http://www.milliyet.com.tr/katar-a-hava-sahasi-yasagi–dunya-2463529/, (Erişim Tarihi: 06.06.2017).
[4] http://www.yeniakit.com.tr/haber/trumptan-carpici-katar-operasyonu-itirafi-342169.html, (Erişim Tarihi: 06.06.2017).
[5] “Katar krizi nedir? Nasıl ortaya çıktı?”, http://www.cnnturk.com/dunya/katar-krizi-nedir-nasil-ortaya-cikti, (Erişim Tarihi: 06.06.2017).
[6] https://tr.sputniknews.com/turkiye/201706061028778146-erdogan-karlovu-gercek-bir-dost-olarak-hatirlayacagiz/, (Erişim Tarihi: 07.06.2017).
