Giriş
Türk Devletleri Teşkilatı’nın (kısaca TDT) 12. zirvesi Azerbaycan’ın Gebele kentinde düzenlendi. Türk Dünyası içerisinde derinleşen ilişkiler, TDT’nin de etkisiyle, her geçen gün kurumsal bir yapıya doğru ilerlemektedir. Oturum, ev sahibi Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in başkanlığında gerçekleşti; Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, Kırgızistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Sadır Caparov, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Özbekistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev zirve çalışmalarına katıldı. Üye devletlerin (Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan) ve gözlemci üyelerin (Macaristan, Türkmenistan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti) tümünün en üst düzeyde katılımlarıyla dikkat çeken zirve, siyaset, dış politika, ekonomiye, kültürel iş birliği olmak üzere çeşitli konu başlıklarını içermektedir. Azerbaycan ise, zirveye hem ev sahipliği yapan bir ülke, hem de birçok konuda dengeli bir siyaset izlemeye özen gösteren önemli bir bölgesel güçtür.
Türkiye ve Azerbaycan Devlet Başkanları Sayın Recep Tayyip Erdoğan ve Sayın İlham Aliyev
Gebele Bildirisi
Gebele Bildirisi’nde öne çıkan en önemli çıktı ise, üye ülkelerin her alanda iş birliğini arttırmaya yönelik sarsılmaz kararlılıkları olmuştur. Üye ülkelerin karşılaştığı en önemli meydan okumalar ise; örgütün kurumsal bir zemine henüz oturmamış olması, ortak alfabe-dil birliği konusundaki zorluklar ve üye ülkelerin farklı ekonomik kapasiteye ve siyasi çıkarlara sahip olmalarıdır. Ayrıca, TDT’nin daimi bir sekreteryasının olmaması, Latin alfabesinin ortak alfabe olarak kullanılması ve zirve sonuç bildirileri üzerinden toplantı sonuçlarının ilerlemesi kurumsallaşmaya yönelik gereksinimi ortaya koymaktadır. Latin alfabesine geçiş, aynı zamanda ortak kimlik sürecine de fayda sağlayacaktır. Bu bildiri, politik ve ekonomik entegrasyonun yanı sıra, TDT’nin kurumsal kapasitesini ve halklararası bağlarını güçlendirme yolunda önemli adımlar atmıştır. Teşkilatın yalnızca devletler düzeyinde değil, toplumun tüm katmanlarında hissedilen bir birliktelik oluşturma hedefini desteklemektedir.
Türk Devletleri arasında en önemli dikkat çeken başlıklar ise Stratejik ortaklık, Kardeşlik ve Ebedi Dostluk yönünde atılan adımlar olmuştur. Gebele Bildirisi, “Türk Devletleri Arasında Stratejik Ortaklık, Ebedi Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması” taslağının değerlendirilmesinin hızlandırılması çağrısında bulunmuştur. Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki buzulların erimesiyle artan yakınlaşma, bölgesel iş birliğinin inşasına da katkı sağlamaktadır. Özellikle Güney Kafkasya, Suriye, Ukrayna ve Türk dünyası olmak üzere bölgesel istikrarın güçlendirilmesi en önemli temalardan biridir. Bir diğer önemli konu ise güvenlik, savunma ve iş birliği başlığı altında ele alınmıştır. Üye ülkeler arasındaki güvenlik ve iş birliğinin derinleştirilmesi, kültürel mirasın korunması, kontrollü göç takibi, terörle mücadele ve konsolosluk alanlarında önemli çalışmalar ele alınmıştır. Azerbaycan Devlet Başkanı Aliyev, üye ülkeler arasında ortak askeri tatbikat yapılmasını, askeri yetenek ve tecrübelerin paylaşılmasına yönelik önerilerde bulunmuştur.
TDT liderleri
Gebele Bildirgesi, hem siyaset, dış politika ve güvenlik başlıkları altındaki kararları, hem de TDT’nin bölgesel krizlere ortak tepki verme ve uluslararası platformlarda tek ses olma kapasitesini de ortaya koymuştur. Örneğin, insanlığın ortak sorunu olan Gazze Krizi de bu zirve de ele alınmış olup, başkenti Doğu Kudüs olan Filistin Devleti ile iki devletli çözümün ilgili BM kararları uyarınca uygulanması gerektiği belirtilmiştir. Türk soylu Devlet Başkanları, bölgedeki feci insani durumun kötüleşmesinden duydukları derin endişeyi dile getirmişlerdir.
Ekonomik entegrasyonun kurumsal zemini, Türk Yatırım Fonu’nun (TYF) operasyonelleştirilmesi çağrısıyla güçlendirilmiştir. TYF, Türk Dünyası’nda ekonomik entegrasyonu güçlendiren ilk ortak finans kurumu olarak kabul edilmektedir. Bölgesel kalkınmayı hızlandırma konusundaki stratejik potansiyeli nedeniyle hızlı ve pratik bir şekilde faaliyete geçmesi büyük önem taşımaktadır. Turizm alanında alınan en önemli kararlar arasında ise Ankara’nın 2026 yılı için “Türk Dünyası Turizm Başkenti” olarak ilan edilmesi ve üye ülkeler arasında dolaşımı kolaylaştıracak Ortak Müze Kartı hazırlıklarının hızlandırılması benimsenmesi olmuştur. Aktau’nun 2025 Türk Dünyası Kültür Başkenti, Ankara’nın ise 2026 Türk Dünyası Turizm Başkenti seçilmesi, kültürel diplomasiyi ve ekonomik büyümeyi teşvik etmektedir. Ulaştırma, gümrük ve siber güvenlik başlıklarında son dönemde kaydedilen ilerlemeler memnuniyetle not edilirken, spor diplomasisi, eğitim ve medya alanındaki girişimlerle toplumsal etkileşimi arttırma yönünde girişimler öne çıkmıştır. Zirvenin en önemli gündem maddelerinden biri ise küreselleşme ile hız kazanan dijital dönüşüm, teknoloji ve bilim alanında ön plana çıkan konular olmuştur. Bu alanda bütüncül projelere adım atmak, ortak platformlar oluşturarak somut iş birliği alanlarının kurulması ve yumuşak gücün daha etkili bir şekilde kullanılmasına yönelik etkili öneriler ele alınmıştır. Örneğin, TDT’nin en başta 2009 yılında “Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi” platformu ve ya Türk dünyası ortak girişimi olarak parlayan etkin kültür kurumu TÜRKSOY’un faaliyetleri ve Türk Akademisi kurumların kurulmasına yönelik başlıklar yer almaktadır.
Sonuç
Türk Devletleri Teşkilatı 12. Gebele Zirvesi, teşkilatın vizyonlarının pratikte karşılığını bulmaya başladığı bir zirve olmuştur. Bu kapsamda Türk Dünyası açısından bu yılın en önemli zirvelerinde biri olarak yerini almıştır. Bu zirve, Kırgızistan Dönem Başkanlığı’nın başarıyla tamamlanmasının ardından, TDT‘nin stratejik gündemini ilerletme sorumluluğunu Azerbaycan’a devretmesiyle başlamıştır. Avrasya jeopolitiğinin her geçen gün önem kazandığı günümüzde bağımsız ve kalıcı bir güç merkezi inşa edilmeye çalışılmaktadır. Özellikle, üye ülke liderlerin sadece güvenlik ve stratejik iş birliği, terörizm, sınır güvenliği, düzensiz göç gibi geleneksel güvenlik konularının dışında yer alan yeni güvenlik tehditleri ele alınmıştır. Bunun yanı sıra, ortak miras ve geleceğe yönelik kültürel, bilimsel ve tarihi altyapının inşasına yönelik yeni iş birliği projelerine yönelik kayda değer gelişmeler söz konusu olmuştur. Türk Devletleri Teşkilatı, hem Türk devletleri arasındaki ilişki bağını güçlendirmekte, hem de geleceğe yönelik sağlam adımlarla ortak mirasın korunmasına yönelik önemli adımların atılması konusunda önemli rol oynamaktadır. Kurumsal mimarisinin yeniden derinleştiğin bir göstergesi olan bu zirve, üye devletlerinin güvenlik, ekonomik , kültür ve dış politika konusunda ortak hareket ettiğini, gelecekte sınamalar karşısında topyekûn bir duruş sergileyerek hukuki , politik ve iktisadi olarak birlikte hareket edeceklerinin en önemli çıktısı olarak kayıtlara geçmiştir.
Kapak fotoğrafı: AA
Dr. Seda Gözde TOKATLI
