Ortadoğu’da son dönemde enerji jeopolitiği açısından yaşanan en önemli gelişmelerden birisi de; İsrail’in Ürdün’le imzaladığı ve bu ülkeyi Ürdün’ün ana doğalgaz tedarikçisi haline getiren[1] gaz anlaşmasıdır. Bu yazıda İsrail-Ürdün ilişkilerini ve son yapılan enerji anlaşmasını ele alacağım.
Kuzeyinde Suriye, kuzey doğusunda Irak, güneyinde ve doğusunda Suudi Arabistan, batısında İsrail ve Batı Şeria ile sınır komşusu olan Ürdün Haşimi Krallığı, Osmanlı ve İngiliz sömürgesi döneminin sonrasında, İkinci Dünya Savaşı’nın ardından bağımsız bir devlet (Krallık) olmuştur.[2] Dünyanın en başarılı monarşilerinden biri olarak gösterilen[3] Ürdün’ün başında, babası Kral Hüseyin’in ölümü üzerine 1999 yılında tahta geçen Kral 2. Abdullah bulunmaktadır. Ürdün’ün, Mısır ile birlikte İsrail ile ilişkiler açısından önemli bir konumu bulunmaktadır. Zira bu ülke, 1994 yılında Kral Hüseyin ve İzak Rabin arasında imzalanan barış anlaşmasıyla[4], İsrail’le ilişkilerini normalleştiren ikinci Arap devleti olmuştur.[5] Ürdün’ün bir diğer ilginç özelliği ise; 6,5 milyon olarak tahmin edilen toplam nüfusunun yarıya yakınını Filistinlilerin oluşturmasıdır.[6] Bu anlamda Ürdün, İsraillilerin de belirttiği gibi adeta bir Filistin Devleti’dir.[7]
Dönemin ABD Başkanı Bill Clinton eşliğinde Kral Hüseyin ile İzak Rabin’in el sıkışması (25 Temmuz 1994)[8]
Kısa bir süre önce Filistin’le 20 yıllık ve 1,2 milyar dolarlık bir enerji anlaşması imzalayan İsrail ise, son dönemde enerji politikaları temelinde ekonomisini ve jeopolitik konumunu güçlendirmeye devam etmektedir.[9] Bu yolla İsrail; Ürdün, Mısır, Kıbrıs ve Türkiye gibi komşu ve yakın ülkelerle bağlarını arttırarak, ekonomik olarak nüfuz alanını genişletmeye ve Filistin politikalarına bu yolla destek sağlamaya çalışmaktadır. İsrail’in son dönemde Leviathan havzasında keşfedilen doğalgaz kaynakları sonrasında, bu rezervlerin Kıbrıs ve Mısır kaynaklarıyla birleştirilerek Avrupa’ya arzı konusunda çalışmalar içerisinde olduğu bilinen bir gerçektir.[10] Hatta bu doğrultuda, İsrail’in Kıbrıs’ta çözüm için çeşitli diplomatik arayışlar içerisine girdiği sıklıkla yazılır olmuştur.
İsrail’in enerji rezervleri ve tesisleri[11]
İsrail’in enerji stratejisinde Filistin, Mısır ve Kıbrıs dışında üzerinde durduğu dördüncü dayanak noktası ise Ürdün’dür. Nitekim iki devlet, kısa bir süre önce 15 yıllık ve 15 milyar dolarlık bir doğalgaz anlaşmasına imza atmışlardır.[12] Avrupa Doğal Gazı Dergisi’nden Enerji Analisti Karen Ayat, bu gelişmeyi; “İsrail’in Leviathan sahasındaki doğalgazı öncelikle komşu ülkelere satmak istemesinin normaldir. Ancak ileride İsrail ihraç yollarını çeşitlendirmek isteyecektir ve bu stratejinin içerisinde Türkiye mutlaka olacaktır” diye yorumlamıştır.[13] İsrail merkezli enerji danışmanlık firması EcoEnergy’nin Yönetim Kurulu Başkanı Amit Mor da, İsrail ve Ürdün arasındaki anlaşmanın, İsrail’de bulunan tüm kesimlerden büyük destek aldığını belirterek, söz konusu anlaşma için görüşmelerin 3 yıldır yürütüldüğünü ifade etmiştir.[14] Bu anlaşmada adı geçen ve İsrail’in Leviathan sahasında % 39,66 hisseye sahip olan Amerikan Noble Energy şirketi ise, bu anlaşmayla birlikte adını bir kez daha enerji piyasasında gündeme getirmiştir.[15]
Bu anlaşmalarla, İsrail ile Mısır ve Ürdün arasındaki ilişkilerin geleceğinin güvenli bir temele oturması beklenmektedir. Ancak bu gibi anlaşmaların, İsrail’in Filistin politikasını değiştirmek ya da en azından yumuşatmak noktasında bugüne kadar herhangi bir olumlu etkisinin görülmediği, hatta tamtersine, bu gibi anlaşmalarla İsrail’in daha da saldırgan hale geldiğinin görüldüğü vurgulanmalıdır. İsrail’in bundan sonraki hedefi ise, Kıbrıs üzerinde yoğunlaşmaktadır. Ancak bu noktada, İsrail’in doğalgaz rotasını sadece Türkiye ve Avrupa’ya yönelik belirlemek zorunda olmadığı ve geçtiğimiz günlerde bu ülkeye resmi bir ziyarette bulunan KKTC Dışişleri Bakanı Özdil Nami’nin de belirttiği gibi, doğu rotasında Hindistan’ın da önemli bir alternatif olduğu hesaba katılmalıdır.[16]
Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
[1] “Israel signs $15 billion gas deal with Jordan”, Times of Israel, Erişim Tarihi: 26.11.2014, Erişim Adresi: http://www.timesofisrael.com/israel-signs-15-billion-gas-deal-with-jordan/#ixzz3KBFhDdIJ.
[2] “Ürdün”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 26.11.2014, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%9Crd%C3%BCn.
[3] Bu konuda bir yazı için; James Dawson (2014), “Why Britain created monarchies in the Middle East”, New Statesman, Erişim Tarihi: 26.11.2014, Erişim Adresi: http://www.newstatesman.com/politics/2014/08/why-britain-created-monarchies-middle-east.
[4] Anlaşmanın metni için; http://www.kinghussein.gov.jo/peacetreaty.html.
[5] “İsrail-Ürdün Barış Antlaşması”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 26.11.2014, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0srail-%C3%9Crd%C3%BCn_Bar%C4%B1%C5%9F_Antla%C5%9Fmas%C4%B1.
[6] “Demographics of Jordan”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 26.11.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_Jordan.
[7] Böyle iki değerlendirme için; Daniel Pipes & Adam Garfinkle (1988), “Is Jordan Palestine?”, Commentary, October 1998, Erişim Tarihi: 26.11.2014, Erişim Adresi: http://www.danielpipes.org/298/is-jordan-palestine ve Mudar Zahran (2012), “Jordan is Palestinian”, Middle East Quarterly, Winter 2012, ss. 3-12, Erişim Tarihi: 26.11.2014, Erişim Adresi: http://www.meforum.org/3121/jordan-is-palestinian.
[8] “İsrail-Ürdün Barış Antlaşması”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 26.11.2014, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0srail-%C3%9Crd%C3%BCn_Bar%C4%B1%C5%9F_Antla%C5%9Fmas%C4%B1.
[9] Bu konuda iki haber için; “Filistin-İsrail arasında doğalgaz anlaşması”, Ntvmsnbc, Erişim Tarihi: 26.11.2014, Erişim Adresi: http://www.ntvmsnbc.com/id/25490000/ ve “Palestinians become first customer of Israel’s Leviathan gas field”, Haaretz, Erişim Tarihi: 26.11.2014, Erişim Adresi: http://www.haaretz.com/business/1.567216.
[10] Bu konuda bir yazı için; Ozan Örmeci (2014), “Kıbrıs’ta Kızışan Pazarlık ve Eastmed Pipeline Projesi”, Uluslararası Politika Akademisi, Erişim Tarihi: 26.11.2014, Erişim Adresi: http://politikaakademisi.org/kibrista-kizisan-pazarlik-ve-eastmed-pipeline-projesi/.
[11] Tuğçe Varol Sevim (2013), “İsrail’in Enerji Kaynakları Ya Taşınacak Ya Taşınacak”, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, Erişim Tarihi: 26.11.2014, Erişim Adresi: http://www.21yyte.org/tr/arastirma/enerji-ve-enerji-guvenligi-arastirmalari-merkezi/2013/10/28/7263/israilin-enerji-kaynaklari-ya-tasinacak-ya-tasinacak.
[12] “Israel to become Jordan’s largest supplier of energy”, Middle East Eye, Erişim Tarihi: 26.11.2014, Erişim Adresi: http://www.middleeasteye.net/news/israel-become-jordans-largest-supplier-energy-1286604159#sthash.ioXhgVBj.dpuf. Ayrıca bu konuda bir analiz için; Keith Johnson (2014), “Israel’s Leviathan Captures Another Gas Deal”, Foreign Policy, Erişim Tarihi: 26.11.2014, Erişim Adresi: http://www.foreignpolicy.com/articles/2014/09/03/israels_leviathan_captures_another_gas_deal_noble_jordan.
[13] “İsrail-Ürdün doğalgaz anlaşması Türkiye’yi etkilemez”, Kanal A Haber, Erişim Tarihi: 26.11.2014, Erişim Adresi: http://www.kanalahaber.com/haber/ekonomi/israil-urdun-dogalgaz-anlasmasi-turkiyeyi-etkilemez-191580/.
[14] “İsrail-Ürdün doğalgaz anlaşması Türkiye’yi etkilemez”, Kanal A Haber, Erişim Tarihi: 26.11.2014, Erişim Adresi: http://www.kanalahaber.com/haber/ekonomi/israil-urdun-dogalgaz-anlasmasi-turkiyeyi-etkilemez-191580/.
[15] “Ürdün Noble Energy’den doğalgaz alacak”, Enerji Günlüğü, Erişim Tarihi: 26.11.2014, Erişim Adresi: http://enerjigunlugu.net/urdun-noble-energyden-dogalgaz-alacak_10649.html.
[16] “Kıbrıs’ta çözüm İsrail için önemli mi?”, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, Erişim Tarihi: 26.11.2014, Erişim Adresi: http://www.21yyte.org/tr/fikir-tanki/2357/kibrista-cozum-israil-icin-onemli-mi.
